InfoHub Logo

 

ماڭعىستاۋ وبلىسى،

ماڭعىستاۋ اۋدانى

ءا.جانگەلدين اتىنداعى ورتا مەكتەپ

باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى

ەرماگامبەتوۆا ساۋلە

 

 

 

ماتەماتيكا ساباقتارىندا  باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ

فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ

 

 

                                         «بار عىلىمنىڭ باستاۋى – مەكتەپ، سوندىقتان ءبىزدىڭ                                                  باستى ماقساتىمىز – ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ»

                                                                                                  ن.ءا.نازاربايەۆ

وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ – ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. قازاقستاندا كەڭەستىك كەزەڭنەن كەيىنگى كەڭىستىكتە العاش رەت 2012-2016 جىلدارعا ارنالعان فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى دايىندالدى، وندا وقۋشىلاردىڭ قۇزىرەتتىلىك بىلىكتەرىن، العان بىلىمدەرىن شىنايى ومىرلىك جاعداياتتاردا ءتيىمدى قولدانا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ كوزدەلگەن. ۇلتتىق جوسپاردىڭ ماقساتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ. قازىرگى ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ دامىعان زاماندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە «فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى» قالىپتاستىرۋ ەڭ وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر.

وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋدىڭ بەس جىلدىق ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارىن قابىلداۋ بويىنشا ناقتى مىندەتتەر مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2012 جىلدىڭ 27 قاڭتارداعى «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» اتتى جولداۋىندا بەلگىلەندى.

الەمنىڭ دامىعان ەلدەر قاتارىنا ەنۋ ءۇشىن ماڭىزدى وسى ستراتەگيالىق مىندەتتەردى شەشۋ جاعدايىندا تۇلعانىڭ شىعارماشىلىقپەن ويلاۋى مەن ماسەلەلەردى  جاڭاشا شەشىم تابۋ قابىلداۋ قابىلەتتەرى، كاسىبي جول تاڭداۋ بىلىگى، ءومىر بويى ىزدەنىپ ءبىلىم الۋعا دايىندىعى، ياعني بۇگىنگى جاھندانۋ زامانىنىڭ اعىمىنا ساي بولۋ  – ونىڭ باستى فۋنكسيونالدىق قاسيەتتەرى بولىپ تابىلادى. اتالعان فۋنكسيونالدىق بىلىكتەر مەكتەپ جانە وتباسىندا قالىپتاسادى.

قازىرگى كەزدەگى شاپشاڭ ءجۇرىپ جاتقان جاھاندىرۋ ءۇردىسى الەمدىك باسەكەلەستىكتى كۇشەيتە تۇسۋدە. ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە قابىلەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ستراتەگياسى اتتى جولداۋىندا «ءبىلىم بەرۋ رەفورماسى- قازاقستاننىڭ باسەكەگە ناقتىلى قابىلەتتىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اسا ماڭىزدى قۇرالداردىڭ ءبىرى» دەپ اتاپ كورسەتتى.

سونىمەن، فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز ادامداردىڭ سىرتقى ورتامەن، الەۋمەتتىك، مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىزمەتتەرگە بەلسەنە ارالاسۋى، قارىم-قاتىناسقا كىرۋ قابىلەتتىلىگى، ياعني بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندەگى زامان اعىمىنا، ىلەسىپ وتىرۋى، ءوز ءبىلىمىن ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋى. تۇلعانىڭ وقۋ، ۇعىنۋ، قىسقا ماتىندەردى جاساۋ جانە جەڭىل اريفمەتيكالىق امالداردى ورىنداۋداعى قاراپايىم ساۋاتتىلىعىنا قاراعاندا، جەكە تۇلعالىق ساۋاتتىلىقتىڭ ايىرماشىلىعى تۇلعانىڭ ناقتى مادەني ورتادا تىرشىلىك ەتۋ ءۇشىن بىلىكتىلىك، يكەمدىلىك پەن داعدىلار، ياعني فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق بولىپ

 

تابىلادى. فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتىڭ نەگىزگى ماندەتى – ءمۇعالىم بالانى وقىتا وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن، شىعارماشىلىق تۇرعىدا ويلاۋىن قالىپتاستىرىپ جانە  بالانىڭ ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋعا داعدىلاندىرۋ.

مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى دەگەنىمىز – وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن سىنىپتان تىس جەردە، وكەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ،   ياعني، وقۋشىلاردىڭ مەكتەپتە العان بىلىمدەرىن ومىردە ءتيىمدى قولدانۋىنا ۇيرەتۋ.

ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىق – الەمدەگى ماتەماتيكانىڭ ءرولىن ايقىنداۋ جانە تۇسىنە ءبىلۋ، ماتەماتيكالىق سويلەۋ جانە جازۋ مادەنيەتىنە قورشاعان  ورتانى جانە ولاردىڭ زاڭدىلىقتارىن بايانداۋ، ونى وقىپ  ۇيرەنۋدىڭ، وقۋشىلار دۇنيەنىڭ عىلىمي بەينەسىن     مەڭگەرۋ.

ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىقتىڭ ماقساتى بۇگىنگى كۇن تالابىنا ساي، جان-جاقتى دامىعان، بەلسەندى، ومىرگە تالپىنىسى، تۇراقتى قىزىعۋشىلىعى بار، العان ءبىلىمدى ءىس- ارەكەتتە ەركىن قولدانۋ داعدىسى قالىپتاسقان تۇلعا.

ماتەماتيكا ءبىلىم مازمۇنىنىڭ ەڭ العاشقى باستاماسى باستاۋىش سىنىپتاردا جۇزەگە اساتىنى بەلگىلى. سەبەبى، باستاۋىش بۋىندا جوعارى سىنىپتاردا وقىلاتىن بۇكىل ءپاننىڭ ىرگەتاسى قالانىپ قانا قويمايدى، سونىمەن قاتار ءبىلىم الۋعا دەگەن تالپىنىس، ىزدەنۋشىلىك، ياعني بالالاردىڭ وقۋ ارەكەتى، تانىمدىق بەلسەندىلىك، جەكە باستىڭ ادامي قاسيەتتەرىنىڭ نەگىزى وسى كەزەڭدە قالانادى. سونىمەن قاتار، وسى كەزەڭدە بالانىڭ بەلسەندىلىگى، ونىڭ رۋحاني جانە دەنە كۇشى دە داميدى. وسى جاسقا ساي كەلەتىن مازمۇن مەن ونى وقىتۋدىڭ ءادىسىن سارالاپ، تالداۋ، بالا جانىنا جاقىن قارىم-قاتىناس ارقىلى ولاردى دامىتۋ وڭاي ماسەلە ەمەس.

قازىرگى ساتتە ءداستۇرلى ەمەس ساباقتاردىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ولاردى جىكتەۋ، ياعني كلاسسيفيكاسيالاۋ قاجەت بولدى.

كلاسسيفيكاسيالاۋ ۇلكەن كولەمدى اقپاراتتان وزىمىزگە قاجەتتى جانە قىزىقتى، بولىمدەردى ءبولىپ الۋعا كومەكتەسەدى. قازىرىگى كەزدە مۇعالىمدەردىڭ ناقتى نۇسقاۋلارمەن عانا جۇرە الاتىن، وزىندىك پىكىرى، كوزقاراسى، ويلاۋ قابىلەتى تومەندەپ كەتكەن، وسىنىڭ نەگىزىندە ساباق پەن ءادىس تاسىلدەردىڭ بىر-بىرىنە سايكەس كەلمەيدى. وسىدان كەلىپ وزىندىك «مەنى»،وزىندىك كوزقاراسى بار «وي-پىكىرى» قالىپتاسقان تۇلعانى قالىپتاستىرۋ قيىنگعا سوعادى. سوندىقتان بۇل تۇلعالىق قاسيەتتەر الدىمەن ءمۇعالىمنىڭ بويىنان تابىلۋى ءتيىس.

ىسكەرلىك، شىعارماشىلىق بىرلەسىپ جاساۋ، ساباق بارىسىندا جەكە، جۇپتىق، توپتىق تۇردە ارالاسىپ جۇمىس جۇرگىزۋ –ءداستۇرلى ەمەس ساباقتىڭ ماڭىزدىلىعى بولىپ تابىلادى. ولاي بولسا كەز-كەلگەن وقۋ ءپانى وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ قۇرالى بولا الادى.

ماتەماتيكا ساباقتارىندا فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىقتى دامىتۋدىڭ ماقساتى – وقىتۋدا يننوۆاسيالىق ادىستەردى، زاماناۋي بىلىمدىك جانە اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ.

ماتەماتيكا ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن ەكى نەگىزگى مىندەتتەردى شەشۋ ارقىلى قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگى بار:

1. وقۋشىنىڭ الەۋەتىنە سايكەس، ياعني بالانىڭ ءوزىنىڭ بىلىمدىك دەڭگەيىنە ساي كەلەتىن جانە جەكە تۇلعانىڭ ودان ءارى دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن، ءبىلىم بەرۋدى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگىنە، ونىڭ ىشىندە وزىندىك ءبىلىم الۋ جولىمەن جەتۋ.

2. اكت قۇرالدارى مەن ءوز قابىلەتتەرىن ىسكە اسىرۋدا ءار وقۋشىدا شىعارماشىلىق الەۋمەتتىك ءماندى قىزمەت تاجىريبەسىن قالىپتاستىرۋ.

باستاۋىش سىنىپتا ماتەماتيكانى وقىتۋدا كەلەسى پاندىك جانە فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق قالىپتاسۋى ءتيىس.

1. ەرەجەلەر مەن ۇلگىلەردى جانە بەرىلگەن الگوريتمدەردى ماتەماتيكالىق ماتەريالدا قولدانۋ بىلىكتىگىن؛
2. قورشاعان ورتادا بولىپ جاتقان ءارتۇرلى جاعدايلاردا جانە ارالاس پاندەردە ماتەماتيكالىق ءبىلىمىن، بىلىكتىگىن، ەسەپتەۋ، ولشەۋ جانە گرافيكتىك داعدىلارىن؛
3. اۋىزشا جانە جازباشا ەسەپتەۋلەردى ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ، پراكتيكالىق ەسەپتەۋ تەحنيكاسىن؛
4. ماتەماتيكاعا ءتان ويلاۋ ءستيلىن، ونىڭ ابستراكتىلىعىن، دالەلدەنۋىن، قاتاڭدىعىن؛
5. دالەلدەمەلى پايىمداۋ جۇرگىزۋ، لوگيكالىق نەگىزدەلگەن قورىتىندىلار جاساۋ بىلىكتىگىن؛
6. ماتەماتيكالىق ماتىنمەن جۇمىس جاساۋ (تالداۋ، قاجەتتى اقپاراتتى الۋ)، ماتەماتيكالىق تەرمينولوگيا مەن سيمۆولداردى قولدانا وتىرىپ، ءوز ويىن اۋىزشا جانە جازباشا تۇردە انىق جانە ناقتى ءتۇسىندىرۋ بىلىكتىگىن؛
7.  جوسپار بويىنشا ءارتۇرلى ارەكەتتەردى جوسپارلاۋ ورىنداۋ بىلىگىن؛
8.  ءوزىن-وزى باقىلاۋ جۇزەگە اسىرۋدى؛
9.  ءوز ءىس ارەكەتىن باعالاۋدى؛
10. وقۋ قىزمەتىنىڭ ءارتۇرلى فورمالارىندا كوممۋنيكاتيۆتىك قابىلەتتەرىن قولدانا ءبىلۋى قاجەت

قورىتا ايتقاندا، تۇلعانىڭ بەيىمدىلىگىن، قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرۋدى، قىزىعۋشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىققا قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتىپ، جان-جاقتى دامىعان، العان بىلىمدەرىن ومىرمەن بايلانىستىرا الاتىن تۇلعانى تاربيەلەپ وقىتۋ – ءبىلىم بەرۋ ماماندارىنا ارتىلعان جاۋاپتى مىندەت ەكەنىن تۇسىنگەنىمىز ءجون.

 

 

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر.

1.​ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ جونىندەگى 2012-2016 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق ءىس-قيمىل جوسپارى: / قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2012 جىلعى 25 ماۋسىمداعى №832 قاۋلىسى // رەسمي ءماتىن. استانا: ادىلەت، 2012. – 14 ب.

2.​ نازاربايەۆ، ن. ءا.: قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي جيىرما قادام / ن.ءا. نازاربايەۆ // ەگەمەن قازاقستان. – 2012. – 10 شىلدە.

 3. نازاربايەۆ، ن. ءا. «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى» قازاقستان حالقىنا جولداۋى / ن.ءا. نازاربايەۆ // ەگەمەن قازاقستان. – 2012. – 28 قاڭتار.

 

 

 

 

 

 

 

ءا.جانگەلدين اتىنداعى ورتا مەكتەپ مەملەكەتتىك مەكەمەسى

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                        

 

«ماتەماتيكا ساباقتارىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ

فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ»

 

 

 

 

 

 

 

                                                                              دايىنداعان: ەرماگامبەتوۆا س.م.

 

 

 

 

 

2016-2017 و.ج.

---