ماشەكەڭنىڭ «تۇرمىس جايىندا...» ماقالاسى حاقىندا
«دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتى» (الماتى. عىلىم. 1994) جيناعىن قۇراستىرۋشى فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى ءۇ. سۋحانبەردينا ءوزىنىڭ بەتاشار ماقالاسىندا گازەت قازاق حالقىنىڭ قوعامدىق- الەۋمەتتىك وي- پىكىرىن وياتۋعا، مادەني، ادەبي تۇسىنىگىنىڭ مولايا بەرۋىنە ەداۋىر اسەر ەتتى. ساياسي-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرمەن قاتار، وقۋ-اعارتۋ ءىسىنىڭ جاي-كۇيى، ونەر ءبىلىمىنىڭ پايداسىن، قازاق ادەبيەتىنىڭ حال- ءقادىرى قازاق وقىرماندارى مەن عالىمدارىنىڭ ءومىرى جايلى ءبىرقىدىرۋ قۇندى ماقالالار، حابارلار جاريالادى.
گازەت بەتىندە شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ، اباي قۇنانبايەۆتىڭ، ىبىراي ءالتىنساريننىڭ، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ پەن شاكارىم قۇدايبەرييەۆتىڭ، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ءومىر دەرەكتەرىن باسۋمەن قاتار گازەت اتالعان اۆتورلاردىڭ ماقالارىمەن حابارلارىن ۇزبەي بەرىپ تۇرعانىن اتاپ كورسەتكەن. مۇنىڭ ءوزى سول تۇستا قازاق وقىرماندارىنىڭ حالقىمىزدىڭ ەلەۋلى تۇلعالارىن تانىپ بىلۋلەرىنە ىقپال ەتتى. قازىرگى تاڭدا ولاردىڭ ەسىمىنىڭ ەل جادىندا جاڭعىرۋى دەگەن تۇجىرىم جاسايدى.
ول باسىلىمنىڭ قازاقتار ءۇشىن، ۇلتىمىز ءۇشىن قانشالىقتى رول اتقارعانىن ايقىنداي تۇسەدى. دالا ۋالاياتى گازەتىنىڭ باياناۋىلداعى تىلشىلەرى ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ پەن سادۋاقاس مۇسا ۇلى شورمانوۆ وزدەرى جازعان ماقالا حابارلارىندا شارۋاشىلىق، وقۋ-اعارتۋ ءىسى مادەني ءومىر ادەت - عۇرىپ، سالت - سانا تۋرالى قۇندى دەرەكتەر ۇسىنا بىلگەن. سونىڭ ءبىرى ماشەكەڭنىڭ دۋگ 20 (دالا ۋالاياتى گازەتى) سانىندا جارىق كورگەن تۇرمىس جايىندا بولعان «حابارلار» اتتى ماقالاسى بولسا كەرەك. اۆتور اتالعان ماقالادا: «بيىلعى قىس كوشپەلى حالىقتىڭ ەسىنەن قالماستاي بولدى.
مارتتىڭ باسى ابدىكەي دە كۇن تۇسكە شەيىن قۇلاقتانىپ ءبىر جىلىنىپ، ءبىر سۋىپ تۇر ەدى. تۇستەن كەيىن جەل وڭىنان بولىپ سولعىنداۋ بوران بولدى. ماشەكەڭنىڭ جازىسىنا قاراعاندا، اۋا-رايى مارتتىڭ اياعىنا دەيىن بىرەسە بالتىردان قار جاۋىپ، بىرەسە ەرىپ، مال باققان شارۋاعا وڭ قاباق تانىتپاعان. اقىرى، ءبىر كۇننەن ءبىر كۇن سۋىق بولىپ، جەل شىعىپ، «سۇيەگى جۇقارىپ، شىڭى ەتىپ تۇرعان» مال دالادان ءشوپ جەي المادى.
التى ايعا دەپ ولشەپ ۇيگەن پىشەن قىس جەتى اي بولىپ كەتكەن سوڭ تاۋسىلىپ قولدان سالارعا ولارعا دانەڭە بولمادى. قوي قوزى جالعىز-جارىمداپ ولە باستادى. قوزىسىن كوتەرە الماي كوتەرەم بولىپ ساۋلىق ءولدى. ەنەسىنەن ءسۇت شىقپاي تاماققا جارىماي قوزى ءولدى. وسى كەلتىرىلگەن ۇزىندەگى ماشەكەڭنىڭ تابيعات قۇبىلىسىن مونشاقتاي ءتىزىپ، سويلەۋىنە قاراعاندا، ءار كۇندى قاعازعا ەرىنبەي، جالىقپاي ءتىزىپ وتىردى ما؟ جوق، الدە جادى سونشالىقتى بەرىك بولدى ما ەكەن دەگەن ويعا قالاسىڭ.
ازىعى تاۋسىلعان ەل اشىعۋعا اينالدى. سورلى بالاعا سورلى قاتىن جولىعادى دەگەندەي باياناۋىل، قىزىلتاۋ، دالبا ۇشەۋىنىڭ ورتاسىندا سەگىز بولىس سۇيىندىكتىڭ بايلارى، مال يەلەرىنىڭ وزدەرى دە اشارشىلىق كوردى. ايتسەدە دەيدى ماشەكەڭ امال تاۋىپ اش بولماۋعا تىرىستى . عۇلامانىڭ وسى سوزىندە ۋداي مىسقىل مەن قاتار قىشقىل كەكەسىندە بار سىنايلى. بەكەن بايدان پۇتىن ەكى تەڭگەدەن ۇن ساتىپ العاندارىن بايانداي كەلىپ، ەندى تۋراسىنا كوشەدى: «بەكەندى قىزعان ۇن ساتقانى ءۇشىن عايباتتايسىڭدار.
راس، مۇنىسى ماقۇل ەمەس، ايتسە دە استىقتى كوپ قىلىپ ساتىپ الساڭدار، ءسويتىپ، قىس قاتتى بولعان جىلى كەدەي بەيشارالارعا ءتيىستى باعامەن ساتساڭىزدار زيان بولار ما ەدى؟»- دەپ ساۋال تاستايدى. -سوندا بەكەن قۋعا الدانباي، وزدەرىڭ دە ، كەدەيلەر دە توق بولار ەدىڭدەر. سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي نادان بەيشارا بايلاردىڭ كوكىرەگى كوزىن اشاتىن وسى ماقالا ولارعا قانشالىقتى وي سالعانىن كىم ءبىلسىن؟! قالاي دەسەك تە تاڭدانىپ تاڭداي قاعار ۇسىنىس. ەندى ءبىر ءسات ماقالاداعى عۇلامانىڭ ءسوز قولدانىسىنا كوز جۇگىرتەيىك. «جەردىڭ قارلىسىنان قاراسى... تويىنىپ تىراڭداپ ... جەردىڭ ءجۇزى جۇمىرتقاداي اپپاق... ءار نارسە ءوز وزىنە كەلىپ قالدى... سۇيەگى جۇقارىپ، شىڭى جەتىپ... جالعىز جارىمداپ ولە...»
ال، « ءسوز ونەرى دەرتپەن تەڭ» دەپ ءبىلىپ، ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن، ءتىلشى ،جۋرناليست بولۋعا تالاپتانىپ جۇرگەن باۋىرلار وسى ماقالاداعى ماشەكەڭنىڭ اۋزىنان توگىلگەن اق مارجان دەۋگە تۇرارلىق ءسوز تىركەستەرى اۋليە قالامگەردەن سىزدەر مەن بىزدەرگە تابارىك بولسىن دەگەن ويمەن ءتىزىپ، جازۋدى ءجون كوردىم. قابىل الىپ قانا قويماي، قاعىپ الساڭدار، عۇلاما بابانىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ، از دا بولسىن وتەلگەنى بولار ەدى-اۋ.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
وتاندىق مەملەكەت جانە قۇقىق تەورياسىندا دا، باتىستىق زاڭ ادەبيەتتەرىندە دە عالىمدار اراسىندا «ازاماتتىق قوعامدى» زەرتتەۋدە سان الۋان كوزقاراستار بار. «ازاماتتىق قوعام» دەگەن...
