InfoHub Logo

سوڭعى جىلداردىڭ ىشىندە مەكتەپتە جاڭا تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن قولدانۋ ورىن الىپ وتىر. قازىرگى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ ماقساتى وقۋشىنى جان جاقتى قالىپتاسقان، باسەكەلىستىككە بەيىم جەكە تۇلعا تاربيەلەۋ. وسىنى ەسكە الا وتىرىپ باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسقان دۇرىس ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەمىز. ەرەكشەلىكتەرىنە توقتالاتىن بولساق،  وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق داعدىلارىن دامىتۋ، ءوز ءبىلىمىن وزدىگىنەن قولدانۋ بىلىكتىگىن قالىپتاستىرۋ، اقپاراتتىق كەڭىستىكتە باعدارلاۋ، سىني تۇرعىدان ويلاۋلارىن دامىتۋ جاتادى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى اراسىندا عىلىمي جۇمىستار ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق، شىعارماشىلىق داعدىلارىن، ءوز بىلىمدەرىن ءوز بەتىمەن قۇراستىرا ءبىلۋ يكەمدىلىگىن، اقپاراتتىق كەڭىستىكتە ءجون تابا ءبىلۋ ىسكەرلىگىن دامىتۋ، سىني تۇرعىدان ويلاۋىن دامىتا الامىز. سونىمەن قاتار وقۋشى ىزدەنىپ، بولجاپ، بەلگىلى ءبىر ءبىلىم جيىنتىعىنا يە بولىپ،  ءوزىنىڭ ءىس - ارەكەتى ارقىلى شەشىمىن تابۋدى، العان بىلىمدەرىن تاجىريبە جۇزىندە قولدانا ءبىلۋدى ۇيرەنەدى. عىلىمي جۇمىستارمەن، جوبالارمەن اينالىساتىن بالا- ول دارىندى بالا.  ويتكەنى عىلىم مەن تەحنيكانى، ءوندىرىستى قازىرگىدەي الەمدىك دەڭگەيدە دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىزگە شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاسايتىن ءبىلىمدى، جوعارى دايىندىعى بار بىلىكتى ماماندار قاجەت. ال ونداي ماماندار دارىندى بالالاردىڭ ىشىنەن شىعادى. 
دارىندى بالالار قوعام ءۇشىن باسقاعا قاراعاندا كوپ پايدا اكەلەدى. ءاربىر دارىندى ادام، ەڭبەككە بەيىم، ول شىعارماشىلىق تاپقىرلىقپەن جىگەرلى ەڭبەك ەتەدى.

    بەلگىلى پسيحولوگ ن.س. لەيتەس دارىندى بالانىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى مىنالار دەپ كورسەتەدى: 
- ۇقىپتىلىق، جيناقتىلىق، زەيىننىڭ تۇراقتىلىعى، ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنىڭ جوعارىلىعى. 
- اقىل- وي، لوگيكالىق ويلاۋدىڭ تەزدىگى، كەز كەلگەن جاعدايدى تالداپ سالىستىرا ءبىلۋ. 
- بارلىق كۇش- قۋاتتى سارقا جۇمساپ تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋى 

وسى قاسيەتتەردى ءبىز مەكتەپ تاراپىنان ءار وقۋشىنىڭ بويىنان قالاي انىقتاۋىمىز كەرەك دەگەن سۇراق تۋىندايدى.وسىعان بايلانىستى ءبىز مەكتەپتە پسيحولوگپەن اقىلداسا وتىرىپ، اتا-انالاردان، كۇندەلىكتى ساباق وتكىزەتىن مۇعالىمدەردەن وقۋشىنىڭ جەكە باس قاسيەتتەرى تۋرالى ساۋالناما الا وتىرىپ دارىندى وقۋشىلاردى ىرىكتەپ الۋىمىز قاجەت.

زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ باستاماسى رەتىندە بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى  نەمەسە تاراۋدى وتكەن كەزدە وقۋشىلارعا شاعىن زەرتتەۋ جۇمىستارىن ۇسىنۋعا بولادى. ادەبيەتتىك وقۋ، قازاق ءتىلى ساباعى بارىسىندا حابارلامالار جازۋ، شاعىن اڭگىمە قۇراستىرىپ، كىتاپشا جاساۋ، ساحنالىق كورىنىس قويۋ سياقتى شىعارماشىلىق جۇمىستاردى ايتا الامىز. بالالارعا دۇنيەتانۋ ءپانى بويىنشا دا وتە قىزىقتى جوبالار، تاجىريبەلەر، باقىلاۋ جۇمىستار ۇسىنۋعا بولادى. وسىلاردىڭ ءبارىن زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ءبىر بولشەگى دەپ قاراستىرامىز. زەرتتەۋ جۇمىستارىن توپتاسىپ، جۇپتاسىپ نەمەسە جالعىز دا ورىنداۋعا بولادى. كورگەن، بىلگەن، ەستىگەن اقپاراتتارىن  سۋرەتكە سالىپ، ءوز ويلارىن قاعاز بەتىنە جازىپ، كىتاپشا جاساۋلارىنا بولادى. مۇمكىندىكتەرى بولسا، بەينەجازبالار جاساپ، سۋرەتكە دە تۇسىرۋلەرىنە بولادى. شاعىن بولسا دا وسىنداي جوبا ءادىسىن قولدانۋ ءارى قىزىق، ءارى پايدالى، ءارى كوپ ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى.

شاعىن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ  ارقىلى بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىقتارى ارتادى (مىسالى: اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءومىرى، شىعارماشىلىعى، بالالىق شاعى). ءمۇعالىم اقپاراتتىق جاڭا دەرەك كوزدەرىن كورسەتەدى دە جاي عانا قاجەتتى باعىتتى نۇسقاپ، وزدىگىنەن جۇمىس جۇرگىزۋگە جول كورسەتەدى. مۇنان كەيىن وقۋشىلار ءوز بەتتەرىنشە دە، بىرلەسە وتىرىپ تا ورىنداي بەرەدى. بۇل جاعدايدا ءار ءتۇرلى سالالار بويىنشا قاجەتتى اقپاراتتار جيناقتايدى. ناقتى ناتيجەلەر پايدا بولادى. وسىلايشا شاعىن زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە جۇمىس جاساي الاتىن ۇقىپتى، جيناقى، ەڭبەكقور، تالاپتى بالانى انىقتاۋ قيىنعا سوقپايدى.

وسىنداي شاعىن زەرتتەۋ، باقىلاۋ جۇمىستارى ارقىلى كوزگە تۇسكەن وقۋشىلاردىڭ دارىندىلىق قابىلەتتەرىن اشۋ ماقساتىندا ءبىزدىڭ مەكتەپتە وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامى قۇرىلۋى قاجەت. وقۋشىلاردىڭ عىلىمي – شىعارماشىلىق قوعامى ءوز الدىنا ماقساتتار مەن مىندەتتەردى ايقىنداپ الۋ كەرەك. عىلىمي قوعام مۇشەلىگىنە وقۋشى ءوز-وزىن ۇسىنۋىنا بولادى. ول ءۇشىن وقۋشى ءوزىنىڭ شاعىن زەرتتەۋ جۇمىستارى مەن شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرى جيىنتىعىن كورسەتەدى.

وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامى دارىندى جاستاردىڭ عىلىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتىپ، عىلىمي – زەرتتەۋلەرمەن شۇعىلدانۋدى ۇيرەنىپ، شىعارماشىلىق ماشىقتارىن قالىپتاستىرادى. عىلىمي قوعام مۇشەلەرىنىڭ زەرتتەۋ- ىزدەنۋ جۇمىستارىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن، ىنتاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءاربىر عىلىمي قوعام مۇشەسىنە مەكتەپ اكىمشىلىگى توسبەلگى نەمەسە كۋالىك بەرۋدى ويلاستىرسا دەگەن وي تۋادى. سونىمەن قاتار عىلىمي قوعام جۇمىسىن ءارى قاراي جانداندىرۋ ءۇشىن مەكتەپىشىلىك

1. دوڭگەلەك ۇستەل
2. سەمينار
3. كونفەرەنسيا وتكىزىلسە دۇرىس بولار ەدى.

دوڭگەلەك ۇستەل - وقۋشىلاردىڭ عىلىمي – شىعارماشىلىق قوعامى ءوز الدىنا ماقساتتار مەن مىندەتتەردى ايقىنداپ، جوسپار قۇرادى. سونىمەن قاتار دارىندى وقۋشىلار وز-وزدەرىن ۇسىنادى. (قىركۇيەكتە)

سەمينار – وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەر اراسىندا وتكىزىلەدى. زەرتتەۋ جۇمىسىمەن اينالىسقان وقۋشىلار ءوز ەڭبەكتەرىن ورتاعا سالىپ، كەمشىلىكتەرى قارالىپ، پىكىرلەر ۇسىنىلادى. (ناۋرىزدا)

كونفەرەنسيا – وقۋ جىلىنىڭ سوڭىندا ءمۇعالىم، وقۋشى، اتا-انالاردىڭ قاتىسۋىمەن وتەدى. بۇندا «دارىن» ورتالىعى وتكىزگەن كونفەرەنسياعا قاتىسقان جاس زەرتتەۋشىلەر ءوز جۇمىستارىن جان-جاقتى كورسەتەدى. 

  وسىنداي جۇمىستار وتكىزۋدى قولعا الساق بىرنەشە وقۋشى وزدەرىنىڭ جۇمىستارىن دايىنداپ وتىرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. جانە جۇلدەلى ورىنداردان دا ۇمىتكەرلەر كوبەيەر ەدى. سونداي اق جاس زەرتتەۋشىلەرگە ارنالعان كىتاپشا شىعارىلىپ تاراتىلسا. ونىڭ ىشىندە وقۋشىنىڭ فوتوسۋرەتى، وقۋشى تۋرالى انىقتاما، ونىڭ شىعارماشىلىعى جاريالانسا جانە مەكتەپ ىشىندە تاراتىلسا، وقۋشىنىڭ مارتەبەسى ءوسىپ، باسقا دا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتادى. كورىنبەي جۇرگەن وقۋشىلار كوزگە ءتۇسۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنىپ، تالپىنادى.

 باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا ۇسىنىلاتىن زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ تاقىرىبى : انىق، ماعىنالى، قىسقا، ءدال بولۋى كەرەك.

1. تاقىرىپ وقۋشىعا قىزىقتى، ولاردى تارتاتىنداي بولۋى كەرەك.
2. تاقىرىپ ورىندالاتىن، شەشىمى زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلارعا پايداسى تيەتىندەي بولۋ كەرەك.
3. وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، جەتەكشى ءوز جاقسى بىلەتىن تاقىرىپ اياسىندا تاڭداۋ كەرەك.
4. تاقىرىپ شىنايى بولۋ كەرەك. وندا جاڭا دۇنيەلەر، كۇتپەگەن جاڭالىق، ەرەكشەلىك بولۋ كەرەك.
5. تاقىرىپتى زەرتتەۋ ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلماۋ كەرەك.
6. تاقىرىپتى ءبارى تۇسىنەتىندەي بولۋ كەرەك. جانە وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس بولۋ كەرەك.

تاقىرىپ تاڭدالىپ الىنعان سوڭ، زەرتتەۋ جۇمىسىنا، ەڭ الدىمەن جوسپار جاساپ الۋ كەرەك. جۇمىس جوسپارى «نە ىستەۋ كەرەك، قانداي جولدارى بار، قانداي ادىستەر دۇرىس ؟ » دەگەن سۇراقتاردى قامتيدى. 

وسىنداي سۇراقتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ كەزەڭدەرىن ۇشكە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى.

1. زەرتتەۋ ماسەلەلەرىن تەوريالىق تالداۋ
2. ەكسپەريمەنتالدى (پراكتيكالىق ءبولىم) زەرتتەۋ
3. زەرتتەۋ كۇندەلىگىن جۇرگىزۋ.

زەرتتەۋ ماسەلەلەرىن تەوريالىق تالداۋ- ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىن، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، وسى تاقىرىپ بويىنشا ءارتۇرلى كوزقاراستىردى سيپاتتاۋ، سونىمەن قاتار بۇگىنگى تاڭداعى شەشىلۋ جولدارى. وسىنىڭ ءبارى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ 1ء-شى تەوريالىق مازمۇنىن قۇرايدى.

ەكسپەريمەنتالدى (پراكتيكالىق ءبولىم) زەرتتەۋ- ماسەلەلەردىڭ ءمانىسىن تۇسىندىرەتىن نەمەسە ونى شەشۋگەبولاتىن عىلىمي ادىستەردى پايدالانۋعا شاقىرادى. زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ بۇل بولىگى ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. بۇل كەزەڭدە جۇمىستىڭ اۆتورى ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن كورسەتە الادى. بۇل كەزەڭدە ەكسپەريمەنتتەر، بايقاۋ، ساۋالناما، اڭگىمەلەسۋ، سۇراق قويۋ، ينتەرۆيۋ الۋ ت.ب زەرتتەۋ ادىستەرى جۇرەدى. عىلىمي زەرتتەۋدى جۇرگىزۋ كەزىندە دۇرىس اقپارات الۋ ءۇشىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە ادىستەر جيىنتىعى قولدانىلادى.

تاقىرىپتى ءارى قاراي اشا ءتۇسۋ ءۇشىن جاس زەرتتەۋشىنىڭ جەكە كۇندەلىگى بولۋ كەرەك. كۇندەلىك وقۋشىعا  بەرىلگەن تاقىرىپ جايىندا ماقساتىن ايقىنداپ الىپ، ءارى قاراي جۇمىسىن جالعاستىرۋعا كوپ كومەك بولادى. زەرتتەۋ كۇندەلىگى وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى تاڭداعان كۇنىنەن باستالادى، ادەبيەتتەرمەن جۇمىس جاسايدى. مالىمەتتەر مەن دەرەكتەر جيناقتايدى، تاجىريبە جاسايدى، باقىلايدى، زەرتتەيدى، زەردەلەيدى،

• عىلىمي جۇمىستارعا ءۇڭىلۋ. كەرەكتىسىن كۇندەلىككە ءتۇرتىپ الۋ
  - عالىمداردان، باسقا دا ادامداردان اقىل –كەڭەس سۇراۋ. 
  - ينتەرنەتكە جۇگىنۋ. 
  - ۇنەمى باعامداۋ، بايقاۋ، ىزدەۋ، جيناقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ. 
  - تاجىريبە جۇرگىزۋ، (اقىننىڭ مۇراجايلارىنا، تۋىپ –وسكەن جەرىنە، نەمەسە وقيعا بولعان جەرگە بارۋ.) ونىڭ بارىسى، ناتيجەسىن جۇيەلى تۇردە تالداپ وتىرۋ
• - قورىتىندى جاساۋ. وسىنىڭ ءبارى جاس زەرتتەۋشىنىڭ كۇندەلىگىندە قامتىلادى. وعان قوسىمشا بەينە ماتەريالدار، سلايدتار، فوتوسۋرەتتەردەن البوم جاساۋ ۇسىنىلادى. سوڭى جۇمىس قورعاۋعا دايىندالۋمەن اياقتالادى.

 

راسىمدەۋ جۇيەسى

• بەت پاراق
• مازمۇنى
• كىرىسپە
• تەوريالىق ءبىلىمى
• زەرتتەۋ ءبولىمى
• قورىتىندى
• پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
• قوسىمشا (ەگەر قاجەت بولسا)

جالپى العاندا، وقۋشىنىڭ عىلىمي جوباسى ۇقىپتى ورىندالۋى كەرەك جانە ادەمى بولۋى كەرەك.

عىلىمي جوباعا كەلەسى قۇجاتتامالار قوسا تىركەلۋى كەرەك.

• اننوتاسيا (قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە)
• عىلىمي جەتەكشىنىڭ جۇمىس تۋرالى پىكىرى، ونىڭ قولىمەن راستالادى.
• زەرتتەۋ كۇندەلىگى

مازمۇنى بار بەتتەردى راسىمدەۋ.

1. بەتتىڭ جوعارعى بولىگىنە «تاراۋ» نەمەسە «مازمۇنى»جازىلادى.
2. مازمۇندا عىلىمي جۇمىستىڭ رەتى كورسەتىلەدى.جانە بەت ءنومىرى جازىلادى.
3. بەت ءنومىرى 3ء-شى بەتتەن، كىرىسپە بولىمنەن باستالادى.

1ء-شى، 2ء-شى بەت نومىرلەنبەيدى، ءبىراق ەسكەرىلەدى.

---