باتىر بايان - پاتريوتتىق شىعارما
م. جۇمابايەۆ باتىر بايان - پاتريوتتىق شىعارما.
قازاق ادەبيەتى 8 - سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك: پوەماداعى تاريحي وقيعالاردى ءتۇسىنىپ وقىپ، بايان بەينەسىن اشۋ، وقۋشىلار ءوز كوزقاراستارىندا دالەلدەۋ، وزەكتى ويدى الا ءبىلۋ. ادالدىققا، نامىسشىلدىققا تاربيەلەۋ. تاربيەلىك: پوەما پاتريوتتىق شىعارما ەكەنىن دالەلدەي وتىرىپ، ادالدىق پەن نامىستىلىققا تاربيەلەۋ؛ دامىتۋشىلىق: ءسوز استارىنا ءۇڭىلىپ، سويلەۋ مانەرىن قالىپتاستىرۋ، افوريزم سوزدەردى تىرەك ەتىپ قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دەبات – پىكىرتالاس ساباعى. (كارل پوپپەر پىكىرتالاسى باعدارلاماسى بويىنشا)
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباقتىڭ ادىستەرى: تانىمدىق ىزدەنۋشى، زەرتتەۋ ءادىسى، ستو سستر. ۆەنن دياگرامماسى، توپتاستىرۋ، (كلاستەر)، توپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، پرەزەنتاسيا، «بايان سۇلۋ» فيلمىنەن سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ۇيگە م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى. «باتىر بايان» پوەماسىن وقىپ كەلۋ كەرەك بولاتىن.
1 - توپ.
ماعجان ومىرىندەگى جىلدار ءۇن قاتادى.
2 - توپ.
ماعجان شىعارمالارى.
ءمۇعالىم ءسوزى. ماعجان ليريك اقىن، سىرشىل اقىن، ەپيك اقىن. ماعجاننىڭ اقىندىق سۋرەتشىلىگى جايلى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «ماعجاننىڭ اقىندىق كۇشى، سوزگە ەركىندىگى، سۋرەتشىلىگى - باياندا تولىق كورىنەدى. اباي ايتقان ءسوز پاتشاسى «باياندا» بار. ادامداردىڭ مىنەزىن دۇرىس كەلتىرۋ، ماحاباتتى، باتىردى، سوعىستى، ءولىمدى سۋرەتتەۋى ءومىردى تۇيە بىلگەندىگىن كورسەتەدى. «بايان» - قازاق ادەبيەتىندە بولا بەرمەگەن تابىس» دەيدى، ەندەشە سول ايتىلعان ويعا كوز جەتكىزەيىك.
- الدىمەن بايان تۋرالى قىسقاشا دەرەك الايىق.
- ماقساتىنا توقتالۋ.
- باتىر بايان پوەماسىنىڭ قىسقاشا كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىن تالدايىق.
2 - توپ قۇرادى سالىستىرامىز.
وقيعانىڭ بولعان كەزى: تاريحي كەزەڭدەر قازاق، قالماق شاپقىنشىلىعى، جاۋگەرشىلىك زامان، ابىلاي حان تۇسى.
وقيعا نەدەن باستالادى: شاپقىنشىلىق كەزىندە قالماق قىزىنىڭ قولعا ءتۇسۋى.
وقيعانىڭ داۋى، ءوربۋى: بايان قىزدى ەلىنە الىپ كەلۋى.
وقيعانىڭ شيەلەنىسۋى: نوياننىڭ قىزعا عاشىق بولىپ، ەكەۋىنىڭ قاشىپ كەتۋى.
وقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگى: نويان مەن قىزدىڭ بايان قولىنان قازا تابۋى.
شەشىمى: باتىر باياننىڭ جاۋ قولىنا ءوزى بارىپ ءتۇسۋى.
وقيعاداعى نەگىزگى كەيىپكەرلەرىمىز كىم؟ بايان، نويان، لاعدا.
ەندەشە وسى كەيىپكەرلەرىمىزگە مىنەزدەمە بەرە كەتەيىك.
سول سۇلۋ سۇلۋ ەكەن اتقان تاڭداي،
ءبىر سوعان بار سۇلۋلىق جيىلعانداي.
تورعىن ەت، شاپاقتاي بەت، ءتىسى مەرۋەرت،
سوزدەرى – سۋ سىلدىرلاپ قۇيىلعانداي.
ءبىر ۋلاپ، كوزقاراسى ءبىر اينىتقان،
جۇلدىزداي ەركەلەگەن سونبەي - جانباي...
اقىن بۇل شىعارمادا ءوزى دە سۇلۋلىققا تابىنادى. سۇلۋلىق - تىلسىم كۇش. ول ەر باياندى دا تۇتقىندايدى.
قان جاۋىپ ەكى كوزىن قاندى بالاق،
ىلمەككە قوڭىر قازدى كوڭىل بولگەن...
بولماسىن جاس سۇلۋدىڭ بىلگەننەن سوڭ،
ەر بايان قارىنداس قىپ ەرىك بەرگەن...
جانسا دا جاپ - جاس نويان، سۇم سۇلۋ قىز
كوپ زامان ءجۇردى ءبىراق كوز دە سالماي...
كەلەسى نەگىزگى سۇراقتاردىڭ ءبىرى - اقىن قالماق قىزىن سۇلۋ دەپ قانا جەتكىزبەي سۇم سۇلۋ دەپ ايتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
- وسىنداي ەرەكشە سۇلۋلىق يەسى – قالماق قىزىنىڭ قايسارلىعى مەن اقىلى دا قايران قالدىرادى. ءسوز سالماق بولعان باياندى "اعاتايلاپ" ءجۇرىپ، وزىنە قارىنداس رەتىندە قاراۋعا ءماجبۇر ەتكەن. تۇپكى ويىندا تۋعان جۇرتى، اتا - اناسى جاتىر.
الاشتىڭ ارۋى بوپ كەتسە - داعى،
جانىمەن ءوز جۇرتىنان ايىرىلماعان، –
كۇيى، اقىرى، جاس نوياندى ءوز دەگەنىنە كوندىرەدى.
باتىردىڭ جان كۇيىن، سەزىم تاسقىنىن سۋرەتتەيتىن جەر؟
بوز ۇيدە جالعىز قالىپ بايان ەندى.
جارالى جولبارىستاي كۇڭىرەندى...
... ويلاماي، بەلدى بەكەم بۋدىم نەگە؟
قوزىمدى قاس دۇشپانداي قۋدىم نەگە؟
مايىسىپ نويان قالقام، ەركە مارقام،
قاسقيىپ قارسى الدىمدا تۇردىڭ نەگە؟
باۋىرىما تاس جۇرەگىم جىبىمەدى - اۋ،
ءبىر اتا، ءبىر انادان تۋدىم نەگە؟
سالدىراپ ءشىرىپ قالعىر ساۋساقتارىم
قانىمەن ءوز قوزىمنىڭ جۋدىم نەگە؟
كۇناسىز ەكى جاستى ولتىرگەنشە،
ولمەدىم ءىشىپ ۋىن...
جوق الدە جوق، جوق... الدە... ءولتىردىم بە،
ءىنىمدى التى الاشتىڭ نامىسى ءۇشىن؟!
كولليزيا دەگەن نە؟ – كەيىپكەردىڭ ازاپ شەگۋى، ءبىر – بىرىنە قاراما – قارسى سەزىمدەردىڭ ءبىر ادامنىڭ بويىندا توعىسۋى.
ال، ەندى وسى وقيعانى ساراپتاي وتىرىپ، نوياندى كىم دەيمىز؟
باياننىڭ ءىنىسىن ولتىرگەنى قىلمىس پا، قىلمىس ەمەس پە؟ وسى تاقىرىپقا پىكىر تالاستىرايىق. ەندەشە بالالار، وسى پىكىر جايىندا پىكىرتالاس ۇيىمداستىرايىق.
اقتاۋشىلار:
داتتاۋشىلار:
قورىتىندى: مىنە، بالالار، سونىمەن ءتۇيىن شەشىلدى. بايان دا، نويان دا كىنالى ەمەس. التىباقان الاۋىز قىلعان سول زامان كەلمەسكە كەتسىن.
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، سەل ۇمىتپاس....
دەي وتىرىپ، باتىر بايان بەينەسى قالاي بولعاندا دا تاريحي، رەاليستىك، اڭىزدىق، تراگەديالىق، رومانتيكالىق، باتىرلىق بەينە دەپ بۇگىنگى ساباعىمىزدى م. جۇمابايەۆتىڭ جىر جولدارىنان مىنا ۇزىندىمەن اياقتايىق.
مەن سەنەمىن جاستارعا،
الاش اتىن اسپانعا.
شىعارار ولار ءبىر تاڭعا،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
اقىننىڭ وسى سەنىمىن اقتايتىن بولاشاق سەندەر ەكەنىڭدى ۇمىتپاڭدار.
ەلىمىز تىنىش بولىپ، تاۋەلسىزدىگىمىز اسقاقتاي بەرسىن.
وقۋشىلارعا ءۇي تاپسىرماسى: «ەرلىك تۋرالى داستان» اتتى شىعارما جازۋعا دايارلانۋ.
ابىلاي حان تۋرالى مالىمەت.
باعالاۋ.
سقو، تايىنشا اۋدانى،
چكالوۆ سەلوسى، «№2 چكالوۆ ورتا مەكتەبى» كمم
شاۋەنوۆا التىن بالگانوۆنا
قازاق ادەبيەتى 8 - سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك: پوەماداعى تاريحي وقيعالاردى ءتۇسىنىپ وقىپ، بايان بەينەسىن اشۋ، وقۋشىلار ءوز كوزقاراستارىندا دالەلدەۋ، وزەكتى ويدى الا ءبىلۋ. ادالدىققا، نامىسشىلدىققا تاربيەلەۋ. تاربيەلىك: پوەما پاتريوتتىق شىعارما ەكەنىن دالەلدەي وتىرىپ، ادالدىق پەن نامىستىلىققا تاربيەلەۋ؛ دامىتۋشىلىق: ءسوز استارىنا ءۇڭىلىپ، سويلەۋ مانەرىن قالىپتاستىرۋ، افوريزم سوزدەردى تىرەك ەتىپ قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دەبات – پىكىرتالاس ساباعى. (كارل پوپپەر پىكىرتالاسى باعدارلاماسى بويىنشا)
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
ساباقتىڭ ادىستەرى: تانىمدىق ىزدەنۋشى، زەرتتەۋ ءادىسى، ستو سستر. ۆەنن دياگرامماسى، توپتاستىرۋ، (كلاستەر)، توپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، پرەزەنتاسيا، «بايان سۇلۋ» فيلمىنەن سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ۇيگە م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى. «باتىر بايان» پوەماسىن وقىپ كەلۋ كەرەك بولاتىن.
1 - توپ.
ماعجان ومىرىندەگى جىلدار ءۇن قاتادى.
2 - توپ.
ماعجان شىعارمالارى.
ءمۇعالىم ءسوزى. ماعجان ليريك اقىن، سىرشىل اقىن، ەپيك اقىن. ماعجاننىڭ اقىندىق سۋرەتشىلىگى جايلى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ «ماعجاننىڭ اقىندىق كۇشى، سوزگە ەركىندىگى، سۋرەتشىلىگى - باياندا تولىق كورىنەدى. اباي ايتقان ءسوز پاتشاسى «باياندا» بار. ادامداردىڭ مىنەزىن دۇرىس كەلتىرۋ، ماحاباتتى، باتىردى، سوعىستى، ءولىمدى سۋرەتتەۋى ءومىردى تۇيە بىلگەندىگىن كورسەتەدى. «بايان» - قازاق ادەبيەتىندە بولا بەرمەگەن تابىس» دەيدى، ەندەشە سول ايتىلعان ويعا كوز جەتكىزەيىك.
- الدىمەن بايان تۋرالى قىسقاشا دەرەك الايىق.
- ماقساتىنا توقتالۋ.
- باتىر بايان پوەماسىنىڭ قىسقاشا كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىن تالدايىق.
2 - توپ قۇرادى سالىستىرامىز.
وقيعانىڭ بولعان كەزى: تاريحي كەزەڭدەر قازاق، قالماق شاپقىنشىلىعى، جاۋگەرشىلىك زامان، ابىلاي حان تۇسى.
وقيعا نەدەن باستالادى: شاپقىنشىلىق كەزىندە قالماق قىزىنىڭ قولعا ءتۇسۋى.
وقيعانىڭ داۋى، ءوربۋى: بايان قىزدى ەلىنە الىپ كەلۋى.
وقيعانىڭ شيەلەنىسۋى: نوياننىڭ قىزعا عاشىق بولىپ، ەكەۋىنىڭ قاشىپ كەتۋى.
وقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگى: نويان مەن قىزدىڭ بايان قولىنان قازا تابۋى.
شەشىمى: باتىر باياننىڭ جاۋ قولىنا ءوزى بارىپ ءتۇسۋى.
وقيعاداعى نەگىزگى كەيىپكەرلەرىمىز كىم؟ بايان، نويان، لاعدا.
ەندەشە وسى كەيىپكەرلەرىمىزگە مىنەزدەمە بەرە كەتەيىك.
سول سۇلۋ سۇلۋ ەكەن اتقان تاڭداي،
ءبىر سوعان بار سۇلۋلىق جيىلعانداي.
تورعىن ەت، شاپاقتاي بەت، ءتىسى مەرۋەرت،
سوزدەرى – سۋ سىلدىرلاپ قۇيىلعانداي.
ءبىر ۋلاپ، كوزقاراسى ءبىر اينىتقان،
جۇلدىزداي ەركەلەگەن سونبەي - جانباي...
اقىن بۇل شىعارمادا ءوزى دە سۇلۋلىققا تابىنادى. سۇلۋلىق - تىلسىم كۇش. ول ەر باياندى دا تۇتقىندايدى.
قان جاۋىپ ەكى كوزىن قاندى بالاق،
ىلمەككە قوڭىر قازدى كوڭىل بولگەن...
بولماسىن جاس سۇلۋدىڭ بىلگەننەن سوڭ،
ەر بايان قارىنداس قىپ ەرىك بەرگەن...
جانسا دا جاپ - جاس نويان، سۇم سۇلۋ قىز
كوپ زامان ءجۇردى ءبىراق كوز دە سالماي...
كەلەسى نەگىزگى سۇراقتاردىڭ ءبىرى - اقىن قالماق قىزىن سۇلۋ دەپ قانا جەتكىزبەي سۇم سۇلۋ دەپ ايتۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
- وسىنداي ەرەكشە سۇلۋلىق يەسى – قالماق قىزىنىڭ قايسارلىعى مەن اقىلى دا قايران قالدىرادى. ءسوز سالماق بولعان باياندى "اعاتايلاپ" ءجۇرىپ، وزىنە قارىنداس رەتىندە قاراۋعا ءماجبۇر ەتكەن. تۇپكى ويىندا تۋعان جۇرتى، اتا - اناسى جاتىر.
الاشتىڭ ارۋى بوپ كەتسە - داعى،
جانىمەن ءوز جۇرتىنان ايىرىلماعان، –
كۇيى، اقىرى، جاس نوياندى ءوز دەگەنىنە كوندىرەدى.
باتىردىڭ جان كۇيىن، سەزىم تاسقىنىن سۋرەتتەيتىن جەر؟
بوز ۇيدە جالعىز قالىپ بايان ەندى.
جارالى جولبارىستاي كۇڭىرەندى...
... ويلاماي، بەلدى بەكەم بۋدىم نەگە؟
قوزىمدى قاس دۇشپانداي قۋدىم نەگە؟
مايىسىپ نويان قالقام، ەركە مارقام،
قاسقيىپ قارسى الدىمدا تۇردىڭ نەگە؟
باۋىرىما تاس جۇرەگىم جىبىمەدى - اۋ،
ءبىر اتا، ءبىر انادان تۋدىم نەگە؟
سالدىراپ ءشىرىپ قالعىر ساۋساقتارىم
قانىمەن ءوز قوزىمنىڭ جۋدىم نەگە؟
كۇناسىز ەكى جاستى ولتىرگەنشە،
ولمەدىم ءىشىپ ۋىن...
جوق الدە جوق، جوق... الدە... ءولتىردىم بە،
ءىنىمدى التى الاشتىڭ نامىسى ءۇشىن؟!
كولليزيا دەگەن نە؟ – كەيىپكەردىڭ ازاپ شەگۋى، ءبىر – بىرىنە قاراما – قارسى سەزىمدەردىڭ ءبىر ادامنىڭ بويىندا توعىسۋى.
ال، ەندى وسى وقيعانى ساراپتاي وتىرىپ، نوياندى كىم دەيمىز؟
باياننىڭ ءىنىسىن ولتىرگەنى قىلمىس پا، قىلمىس ەمەس پە؟ وسى تاقىرىپقا پىكىر تالاستىرايىق. ەندەشە بالالار، وسى پىكىر جايىندا پىكىرتالاس ۇيىمداستىرايىق.
اقتاۋشىلار:
داتتاۋشىلار:
قورىتىندى: مىنە، بالالار، سونىمەن ءتۇيىن شەشىلدى. بايان دا، نويان دا كىنالى ەمەس. التىباقان الاۋىز قىلعان سول زامان كەلمەسكە كەتسىن.
ەرلەردى ۇمىتسا دا ەل، سەل ۇمىتپاس....
دەي وتىرىپ، باتىر بايان بەينەسى قالاي بولعاندا دا تاريحي، رەاليستىك، اڭىزدىق، تراگەديالىق، رومانتيكالىق، باتىرلىق بەينە دەپ بۇگىنگى ساباعىمىزدى م. جۇمابايەۆتىڭ جىر جولدارىنان مىنا ۇزىندىمەن اياقتايىق.
مەن سەنەمىن جاستارعا،
الاش اتىن اسپانعا.
شىعارار ولار ءبىر تاڭعا،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
اقىننىڭ وسى سەنىمىن اقتايتىن بولاشاق سەندەر ەكەنىڭدى ۇمىتپاڭدار.
ەلىمىز تىنىش بولىپ، تاۋەلسىزدىگىمىز اسقاقتاي بەرسىن.
وقۋشىلارعا ءۇي تاپسىرماسى: «ەرلىك تۋرالى داستان» اتتى شىعارما جازۋعا دايارلانۋ.
ابىلاي حان تۋرالى مالىمەت.
باعالاۋ.
سقو، تايىنشا اۋدانى،
چكالوۆ سەلوسى، «№2 چكالوۆ ورتا مەكتەبى» كمم
شاۋەنوۆا التىن بالگانوۆنا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ەڭ باستى ماقساتى - وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ دەسەك، ونىڭ نەگىزگى ءرولى ەسەپ شىعارۋ. سەبەبى، ەسەپ شىعارۋ – ميدىڭ «گيمناستيكاسى».
-
ساباق ماقساتى: 1. بىرىككەن ءسوز تۋرالى ۇعىممەن تانىستىرا وتىرىپ، جاتتىعۋلار جۇمىسىن جۇرگىزۋ.
