باتىردىڭ ءىزىن جالعار، ۇرپاعى بار
اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى
شالقار قالاسى №6 ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
داريبايەۆا اقگۇل ابيلكاسيموۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: باتىردىڭ ءىزىن جالعار، ۇرپاعى بار
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وقۋشىلاردى ۇلى وتان سوعىسى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىك ىستەرىمەن، ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆتىڭ ەرلىگى مەن قاھارماندىعى تۋرالى تانىستىرۋ؛
2) وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، وتانىن سۇيۋگە، ونى قورعاۋعا باۋلۋ. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، پاتريوتتىق سەزىمگە باۋلۋ؛
3) وقۋشىلاردى ۇلكەن ادامداردى سىيلاۋعا، ولاردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: مۋزىكا، كىتاپ كورمەسى، ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ارداگەرلەرگە ارنالعان بۇرىش، ناقىل سوزدەر، گازەتتەر، ءۇنتاسپا.
بارىسى:
ءمۇعالىم: قازاق حالقى نەبىر اۋىر تاريحي كەزەڭدەردى باسىنان وتكىزدى. سونداي تاريحي كەزەڭنىڭ ءبىرى الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى ەدى. بۇل وقيعا 1941 جىلعى ماۋسىمنىڭ 22 – دە بولعان ەدى.
ءۇنتاسپادان تىڭداۋ:
- تىڭداڭىزدار، تىڭداڭىزدار! 1941 جىلى 22 ماۋسىمدا تاڭ شاپاعى ارايلانىپ كەلە جاتقان كەزدە ەلىمىزگە ءقاۋىپ ءتوندى. حالقىمىز ادام ايتقىسىز قيىن – قىستاۋ كەزەڭگە دۋشار بولدى. فاشيستىك گەرمانيا ەلىمىزگە وپاسىزدىقپەن باسىپ كىردى.
سوعىس تۋرالى مۋزىكا ويناپ تۇرادى.
1 – وقۋشى: بۇلت تۇنەرىپ اسپاننان،
تالاي كوزدەن اجس تامعان.
تۇتقيىلدان جاۋ ءتيىپ،
قىرعىن سوعىس باستالعان.
2 – وقۋشى: سوعىس جالماپ اعا – ءىنى باۋىردى،
زار جىلاتىپ تىنىش جاتقان اۋىلدى.
جالعىزىنان ايىرىپتى انانى،
اكەسىنەن ايىرىپتى بالانى.
3 – وقۋشى: - وسى سوعىستا كەڭەس وداعىنىڭ باسقا رەسپۋبليكالارىمەن بىرگە قازاق حالقى دا جان اياماي شايقاستى. داڭقتى قارۋلى كۇشتەردىڭ جانە ارمياسىنىڭ قۇرامىندا 1 ملن.870 مىڭ قازاقستاندىقتار بولعان.
4 – وقۋشى: ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقاندار: قاسىم قايسەنوۆ، تالعات بيگەلدينوۆ، نۇركەن ءابدىروۆ، مانشۇك مامەتوۆا، تولەگەن توقتاروۆ، راقىمجان قوشقاربايەۆ، باۋىرجان مومىش ۇلى، جانە ءوز جەرلەستەرىمىز ءاليا مولداعۇلوۆا، ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ، دارحان جالعاسوۆ، احمەت ەسكەندىروۆ، ت.ب.
ءمۇعالىم: - ءيا، بالالار، وسى اتالعان اتالارىڭنىڭ ىشىندە ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ اتالارىڭ دا بار. بيىل باتىر اتامىز 100 جاستا. وسىنداي بەيبىت ومىرگە قول جەتكىزگەن اعا - اپالارىمىزدىڭ رۋحىنا باس ءيىپ، ۇمىتىلماس ەرلىكتەرىن پاش ەتىپ، ەسكە الامىز.
5 – وقۋشى:
«وتان» ءورت لاۋلاپ، بۇرقىراپ قورعاسىن،
شەڭگەلىن قاندى اجال جايعاندا،
ويرانداپ جاۋىزدىڭ ورداسىن،
بولدىق ءبىز نايزاعاي مايداندا!
6- وقۋشى:
سوعىس نە؟ سوعىس ەلدىڭ سىنى،
ەل ەمگەن قازىنالى جەردىڭ سىنى.
ادالدىڭ اراممەنەن ايعاقشىسى،
توگىلگەن كەرەك ءۇشىن تەردىڭ سىنى.
سوعىس سۇمدىق اتادان بالا ايىرىلعان،
بىرەۋىن قان، بىرەۋىن ار ايىرعان.
گۇل باقشام بولەكتەلىپ مەن دە كەتتىم،
دىنەسىم، شاھمۇرات، انارىمنان.
سوعىستىڭ جوق ەشقانداي تاماشاسى،
ءبىر ءولىم، مىڭ ءولىمنىڭ اراشاسى.
سوعىستا ءولىم قۇلاپ، ءومىر جەڭەر
ونى سەزبەس پىكىردىڭ الاساسى.
7 – وقۋشى:
ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ 1912جىلى تالدىقۇم سەلوسىندا دۇنيەگە كەلەدى. اقتوبە پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىن بىتىرگەن سوڭ، تۋعان اۋىلىندا باستاۋىش مەكتەپ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەندە 1942 جىلى قاڭتار ايىندا قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، ارتىندا اناسى جانە زايىبى ءجاميلا قالدى.ىدىرىستەن قالعان جالعىز بالاسى ەسەنگەلدى 1942 جىلى 28 تامىزدا اياققۇمدا دۇنيەگە كەلدى.
8 – وقۋشى:
1943 جىل قىركۇيەك-قازان ايلارى. دنەپر ءۇشىن شايقاس.
دنەپر ءۇشىن شايقاستا ەكى جاقتان 4 ملن-عا جۋىق ادام قاتىستى. ال مايدان شەبى 1400 شاقىرىمعا سوزىلدى. گيتلەردىڭ وڭ جاق جاعالاۋى تىك جار بولىپ كەلەتىن دنەپردە كەڭەس اسكەرلەرىن توقتاتىپ، قارسى شابۋىلعا شىعامىن دەگەن جوسپارى ىسكە اسپادى.
9 - وقۋشى:
قاسيەتتى جەرىمىز، بەيبىت جاتقان ەلىمىز، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن اپاتقا ۇشىرادى. كەڭەس جاۋىنگەرلەرى قاسىقتاي قانى، شىبىنداي جانى قالعانشا اتا جاۋىمەن ايانباي شايقاستى. جاۋىنگەرلەر باتىرلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى.
10 – وقۋشى:
وزەننەن وتۋدە كەڭەستىك اسكەر ەرلىكتىڭ جوعارى ۇلگىسىن كورسەتتى. دنەپر ءۇشىن شايقاستا 2438 كەڭەستىك جاۋىنگەردىڭ «كەڭەس وداعى باتىرى» دەگەن جوعارى اتاققا يە بولعانىنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستاندىقتار، ونىڭ ىشىندە جەرلەسىمىز ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ اتامىز دا بولعان ەدى.
كورىنىس
ترانشەيا ءىشىن جاعالاپ، ءىدىرىس ءوز بولىمشەسىنە كەلدى. جاۋىنگەرلەرى مەن كومانديرلەرى بەرگەن كەڭەسى جايلى جان-جاقتى اڭگىمەلەستى. ءسويتتى دە دايىندىق جۇمىسىنا كىرىستى. كۇن كەشتەتە سەرجانت ۇرگەنىشبايەۆ وزدەرىنىڭ جۇرگىزگەن جۇمىستارى جايلى روتا كومانديرىنە كەلدى.
ءىدىرىس: جولداس كوماندير! ماعان رۇقسات ەتسەڭىز، جاعالاۋداعى قايىقپەن دنەپردىڭ وڭ جاعالاۋىنا قاسىما بىرنەشە جاۋىنگەر الىپ، وتۋگە سۇرانعالى كەلدىم.
كوماندير: مىنا قارداي بوراپ تۇرعان وق استىندا قايىق تۇگىل ، توپىراق تا شۇرق تەسىك بولىپ جاتىر. جاستىقتارىڭدى الا الماي قالارسىزدار.
ءىدىرىس: جولداس كوماندير! بولىمشە جاۋىنگەرلەرى دنەپرگە دەيىن دە ءوزىنىڭ جاستىعىن العان. مىنا ومىراۋداعى «قىزىل جۇلدىز» وردەن سونىڭ ايعاعى ەمەس پە؟
كوماندير: دۇرىس، دۇرىس ايتاسىز، جولداس سەرجانت! ءسىزدىڭ ەرلىگىڭىز ورتالىق مايدان جاۋىنگەرلەرىنە بۇرىننان دا بەلگىلى. «ەرلىك بىلەكتە ەمەس، جۇرەكتە عوي»، جۇرەگىڭ وسىنى قالاعان ەكەن، رۇقسات ەتەيىن، ءبىراق قاس قارايىپ، كوز بايلانعاسىن قايىققا بارلاۋ جاساپ، كورىڭدەر. وعان دەيىن ءسىزدىڭ بۇل ۇسىنىسىڭىزدى باتالون كومانديرىنە جەتكىزەيىن.
باتالون كومانديرى: -جولداس ۇرگەنىشبايەۆ ءبىز سىزگە اسا جوعارى سەنىم ءبىلدىرىپ، وسى جاۋاپتى دا، ءقاۋىپتى ءىستى تاپسىرىپ وتىرمىز. نەمىستەر ءسىزدىڭ ارتىڭىزدا پۋلەمەتشى اتقىشتار پولكىنىڭ بارىن بىلمەۋگە ءتيىس. ءسىز روتا كومانديرىنىڭ ساياسي باسشىسى ەكەنىڭىزدى ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارماڭىز!
ءتۇسىندىڭ بە، بۇيرىقتى قايتالا!
ءىدىرىس: تولىق ءتۇسىندىم!
باتالون كومانديرى: ءسات ساپار، تەزدەتىڭدەر!
ءىدىرىس: كەڭەس وداعى ءۇشىن قىزمەت ەتەمىن!
ءان: «قازاق جىگىتتەرى»
10 – وقۋشى:
ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى، جەڭەشە! ءىدىرىس كوكەمنەن حات كەلدى.
1943 جىلدىڭ جازى بولاتىن، ءىدىرىس زايىبى ءجاميلاعا جازعان سوڭعى حاتى ەدى. «وتان ءۇشىن قالتىقسىز ەڭبەك ەتۋدەمىن. ەسەنكەلدىنى جاقسىلاپ ءوسىر، وقىت. فاشيستىك گەرمانيانىڭ جەڭىلۋى اتار تاڭنان دا انىق. ەندى كوپ ۇزاماي دنەپر وزەنى ءۇشىن شايقاس باستالادى، تۋىسقان ۇلى ورىس جەرىنەن سالەم!»
جازعان ءىدىرىس.
11 – وقۋشى:
1943 جىل.1قازان. دنەپر. تۇنگە قاراي قالىڭ ورماندى قاق جارا شىققان ارتيللەريا مينومەت وقتارى جەردى نايزاعايداي تىلگىلەپ، زىركىلدەتە سۋدى ەرىكسىز تولقىنعا اينالدىرۋدا. سەرجانت ءى.ۇرگەنىشبايەۆ باستاعان ءبىر توپ پۋلەمەتشىلەر وزەن جاعاسىنا قالىڭ قامىستىڭ اراسىمەن جىلجي كەلدى دە، قايىققا وتىردى. بوراعان وق ازىناعان اش قاسقىرداي ءولىم ىشىندە ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ پۋلەمەتىن قايىقتىڭ باسىنا قۇرىپ الىپ، قانعا-قان ، وققا-وق اتتى.
مىنە، ءومىر مەن ءولىمنىڭ سوڭعى بەتتەسۋى. ءىدىرىستىڭ ەسىنە وسى كەزدە جۇبايى ءجاميلا، ءوزىن باعىپ وسىرگەن انا-قانبي ءتۇستى.
«كوگەرشىندەر» ءانى ورىندالادى.
12 – وقۋشى:
ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ باستاعان ءبىر توپ جاۋىنگەرلەر وزەننىڭ وڭ جاعالاۋىنا شىققان ءبىزدىڭ باتالون بولىمشەلەرىمەن پۋلەمەتتەن وق جاۋدىرا وتىرىپ دۇشپاننىڭ 22 شابۋىلىنا توتەپ بەرىپ قويماي، تويتارىس جاسادى. تاپ سول كەسكىلەسكەن ۇرىستا ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ دۇشپاننىڭ 90 سولداتى مەن وفيسەرلەرىن جويدى. ءبىراق وسى شايقاستا جەرلەسىمىز اسقان ەرلىكپەن قازا تاپتى.
13 – وقۋشى:
سەرجانت ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ دنەپر ۇستىندەگى شايقاستا ءوزىن ناعىز تايماس باتىر ەر جۇرەك كىشى كوماندير جاۋىنگەرلەردى جەڭىسكە رۋحتاندىرا بىلەتىن ساياسي باسشى ەتىپ كورسەتە ءبىلدى. 1943 جىل دنەپردەگى شايقاستا اسقان ەرلىك كورسەتىپ دۇشپاننىڭ شەبىن بۇزعانى ءۇشىن ۇرىستا ەرلىكپەن قازا تاپقاننان كەيىن ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆقا 1944 جىلى 11 قاڭتاردا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلىپ، قىزىل جۇلدىز وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
14 – وقۋشى:
جەرلەسىمىز ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆتى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنعان قاعازىندا ونىڭ كومانديرى بىلاي دەپ جازعان: «نەمىس باسقىنشىلارىنا قارسى ءبىزدىڭ ءبولىمنىڭ 1943 جىلعى 1قازاننان 5قازانعا دەيىنگى شابۋىل جاساعان ۇرىستارىندا ، اسىرەسە، چەرنيگوۆ وبلىسى ليۋبەچ اۋدانىنداعى ليۋبەچ دەگەن ەلدى مەكەننىڭ باسىنا قاراي دنەپردەن ءوتۋ كەزىندە ۇرگەنىشبايەۆ جولداس ءوزىن باتىل دا قاھارمان جاۋىنگەر ەتىپ كورسەتتى».
15 – وقۋشى:
باتىردىڭ دەنەسى گومەل وبلىسىنداعى دنەپر جاعالاۋىندا گلۋشەس دەگەن سەلو ماڭىنداعى باۋىرلاستار زيراتىنا جەرلەندى.
1مينۋت ۇنسىزدىك
ءۇنتاسپادان تىڭداۋ:
- تىڭداڭىزدار، تىڭداڭىزدار! سوۆەت ارمياسى بەرلينگە دەيىن داڭقتى جولدان ءوتتى. 1945 جىل 9 مامىردا ۇلى جەڭىس ورنادى. رەيحستاگقا جەڭىس تۋى تىگىلدى!
16-وقۋشى:
ەستىدىم – اۋ جەڭىس كۇنىن،
دۇرىلدەيدى كوك پەن دەر.
قۋانىشپەن قاعىپ كۇلىم،
جادىرايدى قۋانعان ەل.
17 – وقۋشى:
بۇل كۇندەرى باتىر ەسىمىن ارداق تۇتىپ، تاريحپەن ماڭگى جاساپ كەلەدى. قالامىزدا ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ ەسىمىمەن اتالاتىن كوشە بار، قالالىق ەمحانا الدىندا ءى.ۇرگەنىشبايەۆقا ارنالعان ەسكەرتكىش ورناتىلعان. سونىمەن قاتار كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءى.ۇرگەنىشبايەۆ ەسىمىمەن اتالاتىن مەكتەپ تە بار.
18-وقۋشى:
جەرلەس اقىنىمىز زيادين ابدۋالييەۆ ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆتىڭ ەرلىگىنە ارناپ جازعان «وشپەگەن جالىن» اتتى داستانىنان ءۇزىندى:
ءىدىرىس اعا (ز. ابدۋالييەۆ)
ءىدىرىس سالعان ىزبەنەن
جەڭىسكە جولدار ءورىلدى.
ەرلىگى ءۇشىن ۇستاۋعا
باتىر اتاعى بەرىلدى.
اتاعىڭدى قاستەرلەپ
باسىمىزدى يەمىز
ءوزىڭنىڭ اتىن بەرىلگەن
مەكتەبىڭدى سۇيەمىز.
مەكتەپ تە ونىڭ اتىندا
ميراسىن كۇتىپ ۇستايىق!
حالقىمنىڭ ماڭگى جادىندا،
حورمەن: ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ!
19 – وقۋشى:
جەڭىس تۋى،
جەڭىس تۋى
جەلبىرەسىن ماڭگىلىك!
جەڭىس جىرى،
جەڭىس جىرى
اسقاقتاسىن جاڭعىرىپ!
حور: «ءبىز وتاننىڭ ۇلانىمىز»
شالقار قالاسى №6 ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
داريبايەۆا اقگۇل ابيلكاسيموۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: باتىردىڭ ءىزىن جالعار، ۇرپاعى بار
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وقۋشىلاردى ۇلى وتان سوعىسى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ ەرلىك ىستەرىمەن، ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆتىڭ ەرلىگى مەن قاھارماندىعى تۋرالى تانىستىرۋ؛
2) وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، وتانىن سۇيۋگە، ونى قورعاۋعا باۋلۋ. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، پاتريوتتىق سەزىمگە باۋلۋ؛
3) وقۋشىلاردى ۇلكەن ادامداردى سىيلاۋعا، ولاردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: مۋزىكا، كىتاپ كورمەسى، ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ارداگەرلەرگە ارنالعان بۇرىش، ناقىل سوزدەر، گازەتتەر، ءۇنتاسپا.
بارىسى:
ءمۇعالىم: قازاق حالقى نەبىر اۋىر تاريحي كەزەڭدەردى باسىنان وتكىزدى. سونداي تاريحي كەزەڭنىڭ ءبىرى الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى ەدى. بۇل وقيعا 1941 جىلعى ماۋسىمنىڭ 22 – دە بولعان ەدى.
ءۇنتاسپادان تىڭداۋ:
- تىڭداڭىزدار، تىڭداڭىزدار! 1941 جىلى 22 ماۋسىمدا تاڭ شاپاعى ارايلانىپ كەلە جاتقان كەزدە ەلىمىزگە ءقاۋىپ ءتوندى. حالقىمىز ادام ايتقىسىز قيىن – قىستاۋ كەزەڭگە دۋشار بولدى. فاشيستىك گەرمانيا ەلىمىزگە وپاسىزدىقپەن باسىپ كىردى.
سوعىس تۋرالى مۋزىكا ويناپ تۇرادى.
1 – وقۋشى: بۇلت تۇنەرىپ اسپاننان،
تالاي كوزدەن اجس تامعان.
تۇتقيىلدان جاۋ ءتيىپ،
قىرعىن سوعىس باستالعان.
2 – وقۋشى: سوعىس جالماپ اعا – ءىنى باۋىردى،
زار جىلاتىپ تىنىش جاتقان اۋىلدى.
جالعىزىنان ايىرىپتى انانى،
اكەسىنەن ايىرىپتى بالانى.
3 – وقۋشى: - وسى سوعىستا كەڭەس وداعىنىڭ باسقا رەسپۋبليكالارىمەن بىرگە قازاق حالقى دا جان اياماي شايقاستى. داڭقتى قارۋلى كۇشتەردىڭ جانە ارمياسىنىڭ قۇرامىندا 1 ملن.870 مىڭ قازاقستاندىقتار بولعان.
4 – وقۋشى: ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقاندار: قاسىم قايسەنوۆ، تالعات بيگەلدينوۆ، نۇركەن ءابدىروۆ، مانشۇك مامەتوۆا، تولەگەن توقتاروۆ، راقىمجان قوشقاربايەۆ، باۋىرجان مومىش ۇلى، جانە ءوز جەرلەستەرىمىز ءاليا مولداعۇلوۆا، ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ، دارحان جالعاسوۆ، احمەت ەسكەندىروۆ، ت.ب.
ءمۇعالىم: - ءيا، بالالار، وسى اتالعان اتالارىڭنىڭ ىشىندە ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ اتالارىڭ دا بار. بيىل باتىر اتامىز 100 جاستا. وسىنداي بەيبىت ومىرگە قول جەتكىزگەن اعا - اپالارىمىزدىڭ رۋحىنا باس ءيىپ، ۇمىتىلماس ەرلىكتەرىن پاش ەتىپ، ەسكە الامىز.
5 – وقۋشى:
«وتان» ءورت لاۋلاپ، بۇرقىراپ قورعاسىن،
شەڭگەلىن قاندى اجال جايعاندا،
ويرانداپ جاۋىزدىڭ ورداسىن،
بولدىق ءبىز نايزاعاي مايداندا!
6- وقۋشى:
سوعىس نە؟ سوعىس ەلدىڭ سىنى،
ەل ەمگەن قازىنالى جەردىڭ سىنى.
ادالدىڭ اراممەنەن ايعاقشىسى،
توگىلگەن كەرەك ءۇشىن تەردىڭ سىنى.
سوعىس سۇمدىق اتادان بالا ايىرىلعان،
بىرەۋىن قان، بىرەۋىن ار ايىرعان.
گۇل باقشام بولەكتەلىپ مەن دە كەتتىم،
دىنەسىم، شاھمۇرات، انارىمنان.
سوعىستىڭ جوق ەشقانداي تاماشاسى،
ءبىر ءولىم، مىڭ ءولىمنىڭ اراشاسى.
سوعىستا ءولىم قۇلاپ، ءومىر جەڭەر
ونى سەزبەس پىكىردىڭ الاساسى.
7 – وقۋشى:
ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ 1912جىلى تالدىقۇم سەلوسىندا دۇنيەگە كەلەدى. اقتوبە پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىن بىتىرگەن سوڭ، تۋعان اۋىلىندا باستاۋىش مەكتەپ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەندە 1942 جىلى قاڭتار ايىندا قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، ارتىندا اناسى جانە زايىبى ءجاميلا قالدى.ىدىرىستەن قالعان جالعىز بالاسى ەسەنگەلدى 1942 جىلى 28 تامىزدا اياققۇمدا دۇنيەگە كەلدى.
8 – وقۋشى:
1943 جىل قىركۇيەك-قازان ايلارى. دنەپر ءۇشىن شايقاس.
دنەپر ءۇشىن شايقاستا ەكى جاقتان 4 ملن-عا جۋىق ادام قاتىستى. ال مايدان شەبى 1400 شاقىرىمعا سوزىلدى. گيتلەردىڭ وڭ جاق جاعالاۋى تىك جار بولىپ كەلەتىن دنەپردە كەڭەس اسكەرلەرىن توقتاتىپ، قارسى شابۋىلعا شىعامىن دەگەن جوسپارى ىسكە اسپادى.
9 - وقۋشى:
قاسيەتتى جەرىمىز، بەيبىت جاتقان ەلىمىز، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن اپاتقا ۇشىرادى. كەڭەس جاۋىنگەرلەرى قاسىقتاي قانى، شىبىنداي جانى قالعانشا اتا جاۋىمەن ايانباي شايقاستى. جاۋىنگەرلەر باتىرلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى.
10 – وقۋشى:
وزەننەن وتۋدە كەڭەستىك اسكەر ەرلىكتىڭ جوعارى ۇلگىسىن كورسەتتى. دنەپر ءۇشىن شايقاستا 2438 كەڭەستىك جاۋىنگەردىڭ «كەڭەس وداعى باتىرى» دەگەن جوعارى اتاققا يە بولعانىنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستاندىقتار، ونىڭ ىشىندە جەرلەسىمىز ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ اتامىز دا بولعان ەدى.
كورىنىس
ترانشەيا ءىشىن جاعالاپ، ءىدىرىس ءوز بولىمشەسىنە كەلدى. جاۋىنگەرلەرى مەن كومانديرلەرى بەرگەن كەڭەسى جايلى جان-جاقتى اڭگىمەلەستى. ءسويتتى دە دايىندىق جۇمىسىنا كىرىستى. كۇن كەشتەتە سەرجانت ۇرگەنىشبايەۆ وزدەرىنىڭ جۇرگىزگەن جۇمىستارى جايلى روتا كومانديرىنە كەلدى.
ءىدىرىس: جولداس كوماندير! ماعان رۇقسات ەتسەڭىز، جاعالاۋداعى قايىقپەن دنەپردىڭ وڭ جاعالاۋىنا قاسىما بىرنەشە جاۋىنگەر الىپ، وتۋگە سۇرانعالى كەلدىم.
كوماندير: مىنا قارداي بوراپ تۇرعان وق استىندا قايىق تۇگىل ، توپىراق تا شۇرق تەسىك بولىپ جاتىر. جاستىقتارىڭدى الا الماي قالارسىزدار.
ءىدىرىس: جولداس كوماندير! بولىمشە جاۋىنگەرلەرى دنەپرگە دەيىن دە ءوزىنىڭ جاستىعىن العان. مىنا ومىراۋداعى «قىزىل جۇلدىز» وردەن سونىڭ ايعاعى ەمەس پە؟
كوماندير: دۇرىس، دۇرىس ايتاسىز، جولداس سەرجانت! ءسىزدىڭ ەرلىگىڭىز ورتالىق مايدان جاۋىنگەرلەرىنە بۇرىننان دا بەلگىلى. «ەرلىك بىلەكتە ەمەس، جۇرەكتە عوي»، جۇرەگىڭ وسىنى قالاعان ەكەن، رۇقسات ەتەيىن، ءبىراق قاس قارايىپ، كوز بايلانعاسىن قايىققا بارلاۋ جاساپ، كورىڭدەر. وعان دەيىن ءسىزدىڭ بۇل ۇسىنىسىڭىزدى باتالون كومانديرىنە جەتكىزەيىن.
باتالون كومانديرى: -جولداس ۇرگەنىشبايەۆ ءبىز سىزگە اسا جوعارى سەنىم ءبىلدىرىپ، وسى جاۋاپتى دا، ءقاۋىپتى ءىستى تاپسىرىپ وتىرمىز. نەمىستەر ءسىزدىڭ ارتىڭىزدا پۋلەمەتشى اتقىشتار پولكىنىڭ بارىن بىلمەۋگە ءتيىس. ءسىز روتا كومانديرىنىڭ ساياسي باسشىسى ەكەنىڭىزدى ءبىر ءسات تە ەستەن شىعارماڭىز!
ءتۇسىندىڭ بە، بۇيرىقتى قايتالا!
ءىدىرىس: تولىق ءتۇسىندىم!
باتالون كومانديرى: ءسات ساپار، تەزدەتىڭدەر!
ءىدىرىس: كەڭەس وداعى ءۇشىن قىزمەت ەتەمىن!
ءان: «قازاق جىگىتتەرى»
10 – وقۋشى:
ءسۇيىنشى، ءسۇيىنشى، جەڭەشە! ءىدىرىس كوكەمنەن حات كەلدى.
1943 جىلدىڭ جازى بولاتىن، ءىدىرىس زايىبى ءجاميلاعا جازعان سوڭعى حاتى ەدى. «وتان ءۇشىن قالتىقسىز ەڭبەك ەتۋدەمىن. ەسەنكەلدىنى جاقسىلاپ ءوسىر، وقىت. فاشيستىك گەرمانيانىڭ جەڭىلۋى اتار تاڭنان دا انىق. ەندى كوپ ۇزاماي دنەپر وزەنى ءۇشىن شايقاس باستالادى، تۋىسقان ۇلى ورىس جەرىنەن سالەم!»
جازعان ءىدىرىس.
11 – وقۋشى:
1943 جىل.1قازان. دنەپر. تۇنگە قاراي قالىڭ ورماندى قاق جارا شىققان ارتيللەريا مينومەت وقتارى جەردى نايزاعايداي تىلگىلەپ، زىركىلدەتە سۋدى ەرىكسىز تولقىنعا اينالدىرۋدا. سەرجانت ءى.ۇرگەنىشبايەۆ باستاعان ءبىر توپ پۋلەمەتشىلەر وزەن جاعاسىنا قالىڭ قامىستىڭ اراسىمەن جىلجي كەلدى دە، قايىققا وتىردى. بوراعان وق ازىناعان اش قاسقىرداي ءولىم ىشىندە ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ پۋلەمەتىن قايىقتىڭ باسىنا قۇرىپ الىپ، قانعا-قان ، وققا-وق اتتى.
مىنە، ءومىر مەن ءولىمنىڭ سوڭعى بەتتەسۋى. ءىدىرىستىڭ ەسىنە وسى كەزدە جۇبايى ءجاميلا، ءوزىن باعىپ وسىرگەن انا-قانبي ءتۇستى.
«كوگەرشىندەر» ءانى ورىندالادى.
12 – وقۋشى:
ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ باستاعان ءبىر توپ جاۋىنگەرلەر وزەننىڭ وڭ جاعالاۋىنا شىققان ءبىزدىڭ باتالون بولىمشەلەرىمەن پۋلەمەتتەن وق جاۋدىرا وتىرىپ دۇشپاننىڭ 22 شابۋىلىنا توتەپ بەرىپ قويماي، تويتارىس جاسادى. تاپ سول كەسكىلەسكەن ۇرىستا ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ دۇشپاننىڭ 90 سولداتى مەن وفيسەرلەرىن جويدى. ءبىراق وسى شايقاستا جەرلەسىمىز اسقان ەرلىكپەن قازا تاپتى.
13 – وقۋشى:
سەرجانت ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ دنەپر ۇستىندەگى شايقاستا ءوزىن ناعىز تايماس باتىر ەر جۇرەك كىشى كوماندير جاۋىنگەرلەردى جەڭىسكە رۋحتاندىرا بىلەتىن ساياسي باسشى ەتىپ كورسەتە ءبىلدى. 1943 جىل دنەپردەگى شايقاستا اسقان ەرلىك كورسەتىپ دۇشپاننىڭ شەبىن بۇزعانى ءۇشىن ۇرىستا ەرلىكپەن قازا تاپقاننان كەيىن ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆقا 1944 جىلى 11 قاڭتاردا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلىپ، قىزىل جۇلدىز وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
14 – وقۋشى:
جەرلەسىمىز ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆتى كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا ۇسىنعان قاعازىندا ونىڭ كومانديرى بىلاي دەپ جازعان: «نەمىس باسقىنشىلارىنا قارسى ءبىزدىڭ ءبولىمنىڭ 1943 جىلعى 1قازاننان 5قازانعا دەيىنگى شابۋىل جاساعان ۇرىستارىندا ، اسىرەسە، چەرنيگوۆ وبلىسى ليۋبەچ اۋدانىنداعى ليۋبەچ دەگەن ەلدى مەكەننىڭ باسىنا قاراي دنەپردەن ءوتۋ كەزىندە ۇرگەنىشبايەۆ جولداس ءوزىن باتىل دا قاھارمان جاۋىنگەر ەتىپ كورسەتتى».
15 – وقۋشى:
باتىردىڭ دەنەسى گومەل وبلىسىنداعى دنەپر جاعالاۋىندا گلۋشەس دەگەن سەلو ماڭىنداعى باۋىرلاستار زيراتىنا جەرلەندى.
1مينۋت ۇنسىزدىك
ءۇنتاسپادان تىڭداۋ:
- تىڭداڭىزدار، تىڭداڭىزدار! سوۆەت ارمياسى بەرلينگە دەيىن داڭقتى جولدان ءوتتى. 1945 جىل 9 مامىردا ۇلى جەڭىس ورنادى. رەيحستاگقا جەڭىس تۋى تىگىلدى!
16-وقۋشى:
ەستىدىم – اۋ جەڭىس كۇنىن،
دۇرىلدەيدى كوك پەن دەر.
قۋانىشپەن قاعىپ كۇلىم،
جادىرايدى قۋانعان ەل.
17 – وقۋشى:
بۇل كۇندەرى باتىر ەسىمىن ارداق تۇتىپ، تاريحپەن ماڭگى جاساپ كەلەدى. قالامىزدا ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ ەسىمىمەن اتالاتىن كوشە بار، قالالىق ەمحانا الدىندا ءى.ۇرگەنىشبايەۆقا ارنالعان ەسكەرتكىش ورناتىلعان. سونىمەن قاتار كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءى.ۇرگەنىشبايەۆ ەسىمىمەن اتالاتىن مەكتەپ تە بار.
18-وقۋشى:
جەرلەس اقىنىمىز زيادين ابدۋالييەۆ ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆتىڭ ەرلىگىنە ارناپ جازعان «وشپەگەن جالىن» اتتى داستانىنان ءۇزىندى:
ءىدىرىس اعا (ز. ابدۋالييەۆ)
ءىدىرىس سالعان ىزبەنەن
جەڭىسكە جولدار ءورىلدى.
ەرلىگى ءۇشىن ۇستاۋعا
باتىر اتاعى بەرىلدى.
اتاعىڭدى قاستەرلەپ
باسىمىزدى يەمىز
ءوزىڭنىڭ اتىن بەرىلگەن
مەكتەبىڭدى سۇيەمىز.
مەكتەپ تە ونىڭ اتىندا
ميراسىن كۇتىپ ۇستايىق!
حالقىمنىڭ ماڭگى جادىندا،
حورمەن: ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ!
19 – وقۋشى:
جەڭىس تۋى،
جەڭىس تۋى
جەلبىرەسىن ماڭگىلىك!
جەڭىس جىرى،
جەڭىس جىرى
اسقاقتاسىن جاڭعىرىپ!
حور: «ءبىز وتاننىڭ ۇلانىمىز»
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ «قىزىل كىتابى»
