شالقارىم – قۇت مەكەنىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شالقارىم – قۇت مەكەنىم[/b]
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وقۋشىلاردى شالقار قالاسىنىڭ تاريحى، ونداعى ءبىرتۋار پەرزەنتتەرى، ولاردىڭ ەڭبەكتەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2) تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، ەلىنە دەگەن ماقتانىش سەزىمىن وياتۋ
3) تۋعان جەرىن، ەلىن سۇيۋگە، وعان قۇرەمتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: شالقار قالاسى بەينەلەنگەن بۋكلەتتەر، تۋعان جەر تۋرالى جازىلعان كىتاپتار، شالقار قالاسىنان شىققان ءبىرتۋار ازاماتتاردىڭ سۋرەتتەرى.
بارىسى:
1 – وقۋشى:
ماعىنالى شالقار دەگەن ات قانداي؟
ماڭعاز دالام ماڭگى شالقىپ جاتقانداي.
كۇننىڭ كوزى شالقار جاقتان شىققانداي،
تاڭنىڭ ءوزى شالقار جاقتان اتقانداي.
2 –وقۋشى:
شالقارىم، ابىرويىڭ ارتا بەرسىن،
جۇرتشىلىققا بەلگىلى دارحان ەلسىڭ.
140 جىلدىق ۇلى تويىڭ شۇعىلالىم،
اتاق، باقىت، ابىروي ارتا كەلسىن.
3 –وقۋشى:
شالقار اۋدانى — اقتوبە وبلىسىنىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا ورنالاسقان اكىمشىلىك-اۋماقتىق ءبولىنىس. العاشىندا 1921 جىلى اۋدان بولىپ قۇرىلعان. 1922 جىلى اۋماعىندا 6 بولىس كىرەتىن ۋەزد، 1924 جىلى 20 بولىسى بار اۋدان، 1932 جىلى اقتوبە وبلىسى قۇرىلعاندا شالقار اۋدانى بولىپ قۇرىلدى. كەيىن 1925 جىلى ناۋرىزدا شالقارعا قالا اتاعى بەرىلدى.
بيىل شالقار اۋدانىنا 140 جىل تولدى. وسى مەرەكەگە ارنالعان «شالقارىم – قۇت مەكەنىم» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى باستايىق.
ءان: «تۋعان جەر»
4 –وقۋشى: اۋدان ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنى جونىنەن رەسپۋبليكاداعى 160 اۋداننىڭ العاشقى سەگىزدىگىنە ەندى. بۇل جالعىز اكىمشىلىكتىڭ عانا ەمەس، جالپى اۋدان حالقىنىڭ بىرىگىپ جۇمىس جاساعانىنىڭ ناتيجەسى. اۋدانداعى «تەمىرجول جوندەۋ» اق، «تاۋ-كەن»، «جاڭاتاس-پروداكتس»، «كوكتاس»، «قامقور-ۆاگون»، «جبي-30»، «مۇراگەر» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرى، شاعىن ناۋبايحانالارى، ت.ب. ونىمدەرى ارتتى. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ءۇش زاڭدى تۇلعا، بەس جۇزگە جۋىق شارۋا قوجالىقتارى جۇمىس جاسايدى.
5 –وقۋشى:
اققۋىنداي شالقارىمنىڭ قالقىعان،
ءوتتى ارۋلار جۇرەگىندە ار تۇرعان.
ەلدىڭ مىنا، باسىن ءيىپ الدىڭدا
اينالادى باعا جەتپەس پارقىڭنان.
6 –وقۋشى:
ىستىق قوي كەڭ شالقاردىڭ توپىراعى،
الىستان كوز تارتادى جوتالارى.
سۇيەمىن جۇپار ءيىس جۋسانىڭدى
جۇرەگىم ءدۇرسىل قاعىپ، وت ۇرادى.
7 –وقۋشى:
ۇل – قىزدارىڭ ەڭبەگىڭدى اقتاسىن،
قيىندىقتان تايسالماي، تەك ساقتاسىن.
كەۋدەڭدەگى اۋليەلەر – ەسەتتەي،
جەلەپ، جەبەپ ءارقاشان دا قورعاسىن.
8 –وقۋشى:
ەرلەرىم بار ءقادىر تۇتار وتكەنىن،
قايتا ورالتىپ ولگەنى مەن وشكەنىن.
ەلىن سۇيەر ازاماتتار ساۋ بولسىن،
قۇتتى بولسىن تويىم بۇگىن تەكتى ەلىم!
ءان: «شالقارىم – ماڭگى ساعىنىش»
9 –وقۋشى:
بۇگىندە قالامىزدا كوپتەگەن جاڭا عيماراتتار بوي كوتەرىپ جاتىر.م. شىمان ۇلى مەن ءى. ۇرگەنىشبايەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان 2216، 5 شارشى مەتر جەردى الىپ جاتقان ەل كوڭىلىن قۋانتار ەڭسەلى مەشىت بوي كوتەرۋدە. بۇل مەشىت ءدىلدا قوقانوۆانىڭ دەمەۋشىلىگىمەن جانە قولداۋىمەن بوي كوتەرىپ جاتىر.بۇل جەردە 250 ورىندىق مەشىت ءۇيى، 30 ادامدىق مەدرەسە، 400 ادامدىق اس بەرۋ ورتالىعى سالىنۋدا. مەشىت قۇرىلىسىن بۇرىن وسىنداي قاسيەتتى ورىنداردى سالىپ ماماندانعان، قىرىق ادامنان تۇراتىن قۇرىلىس بريگاداسى ساپالى جۇرگىزۋدە. يماندىلىققا بەت بۇرعان، ادامگەرشىلىكتى، ادالدىقتى جانىنا سەرىك ەتكەن جاندار ءۇشىن اللانىڭ بۇل ءۇيى جاماعاتقا ۇلكەن قۋانىش بولدى.
10 –وقۋشى:
ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى بويىنشا 1200 وقۋشىعا ارنالىپ سالىنعان ساناۋلى مەكتەپتەردىڭ ءبىرى. 2008 جىلدىڭ اياعىندا پايدالانىلۋعا بەرىلگەن مەكتەپ زامان تالابىنا ساي تولىق جابدىقتالعان.عيمارات كولەمى 21 056 شارشى مەتر، 3 قاباتتى، 6 بلوكتان تۇرادى. مەكتەپتە 468 بالا وقيدى. بالالار ف.ۆاسسەرماننىڭ «بيواقپاراتتانۋ جانە سينەرگەتيكا» ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگياسى بويىنشا وقىتىلادى.
11 – وقۋشى: اۋداندا جاڭا ەمحانا مەن اۋرۋحانا بوي كوتەردى. 2007 جىلى اۋداندىق اۋرۋحانادان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىقتارىنا سايكەس ەمحانا دەربەس ءبولىندى.2007جىلدىڭ قازان ايىندا اۋداندىق ەمحانا جاڭادان سالىنعان ءتيپتى ەكى عيماراتقا كوشتى؛ ەمحانا قۇرامىندا 12 دارىگەرلىك امبۋلاتوريالار، 12 مەديسينالىق پۋنكت قارايدى. حالىققا دارىگەرلىك مەديسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ دەڭگەيى كوتەرىلدى، جاڭادان زامانعا ساي مەديسينالىق قۇرال-جابدىقتار الىندى، تۇرعىنداردىڭ ەمدەلۋىنە، مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە بارلىق جاعداي جاسالىنعان.
12 – وقۋشى: 2006 جىلى اۋداندىق اۋرۋحانا عيماراتى سالىنىپ، اۋرۋحانا جاڭا عيماراتقا كوشىرىلدى، بۇرىنعى اۋرۋحانا عيماراتىنا تۋبەركۋلەز اۋرۋلارىنا قارسى جاڭادان اشىلعان 60 كويكىلىك (توسەك) اۋرۋحانا ورنالاستى.
تاعى ءبىر جاڭالىعىمىز — بيىل شالقار اۋدانىندا كەلىپ وقيتىن بالالاردىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى، اۋدان ورتالىعىنان جەرگىلىكتى اكىمشىلىكپەن كەلىسە وتىرىپ، جاڭا بايىشيەۆ كوللەدجى سالىندى. بۇل شالقار مەن وعان جاقىن ورنالاسقان اۋدانداردىڭ بالالارى ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش.
ءان: «شالقار ءۆالىسى»
13 – وقۋشى: شالقار اۋدانىنىڭ حالقى اۋىلى شارۋاشىلىعىمەن كوپتەپ اينالىسادى. 2006 جىلدىڭ باسىندا اۋداندا 85، 0 مىڭ قوي مەن ەشكى، 8، 2 مىڭ جىلقى، 8، 6 مىڭ تۇيە، 10، 5 مىڭ ءمۇيىزدى ءىرى قارا بولدى.
14 – وقۋشى: ونەركاسىپ سالاسى بويىنشا اۋداندا “كوكتاس-اقتوبە”، “جاڭا ءداۋىر”، “الاي” مينەرالدى سۋ قۇيۋ سەحتارى، “تاۋ-كەن”، “اقتوبە — جاڭاتاس”، بەرشوعىر قيىرشىق تاس وڭدەۋ ز-تتارى جانە ۆاگون جوندەۋ شەبەرحاناسى جۇمىس ىستەيدى. 2006 جىلى ونەركاسىپتىك ءونىم ءوندىرۋ كولەمى 1007، 0 ميلليون تەڭگەنى قۇرادى.
15 – وقۋشى: الەۋمەتتىك سالا بويىنشا شالقار اۋدانىندا جالپى ءبىلىم بەرەتىن 44 مەكتەپ، كاسىپتىك-تەحنيكالىق مەكتەپ، سپورت مەكتەبى، 3 بالالار باقشاسى بار. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا اۋدانى ەمحانا مەن اۋرۋحانا، 1 اۋىلدىق اۋرۋحانا، 6 وتباسىلىق-دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، 2 فەلدشىلىك-اكۋشەرلىك پۋنكت، 10 فەلدشىلىك پۋنكت قىزمەت ىستەيدى. شالقار تەمىر جول ستانسياسىنىڭ امبۋلاتورلىق ورتالىعى، “اقنيەت” ءجشس-ى، شالقار قالاسىندا “اقبوبەك” ساۋىقتىرۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى.
16 – وقۋشى: شالقار اۋدانى اۋماعىندا تاريحي-ارحەولوگيالىق جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر، قورعاندار مەن وبالار ساقتالعان. ولار: ەسەت-دارىباي مازارى، تۇياقباي تامى، توقپان كۇمبەزى، بالعازىن كۇمبەزى، تاعى باسقا.
17 – وقۋشى: شالقار قالاسىنىڭ پەرزەنتتەرى: تىلەۋ ۇلى موڭكە بي، ەسەت كوتىبار ۇلى، دوستان بي، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ، اسىل تۇقىمدى تۇيە ءوسىرۋشى ءازىم نيەت ۇلى، ۇلى ماتەماتيك بولعان داۋلەت ۇمبەتجان ۇلى، دۇنيەجۇزىنە اتى ءمالىم جازۋشى تاحاۋي احتانوۆتىڭ كىندىك قانى شالقاردا تامعان. بىرنەشە روماننىڭ اۆتورى سارا مىڭجاساروۆا راحمان قىزى، ءارتىس بايەدىل ناۋرىزوۆ، گەنەرال ت. جالمۇحانبەتوۆتار، كۇلكى كەرۋەنىنىڭ مايەگى ليديا كادەنوۆا، سالعان ءانى سىرنايداي جانار ايجانوۆا، انا ءتىلىمىزدىڭ ابىرويىن قورعاپ جۇرگەن گۇلمەرەكە سەرماعانبەت قىزى شالقار توپىراعىنان جارالعاندار.
18 – وقۋشى: 1675 – 1756 جىلدارى ءومىر كەشكەن موڭكەنى سويلەتىپ كورەيىكشى:
1. كولدىڭ سۋى كەتىپ، تابانى قالار،
جىلقىنىڭ جۇيرىگى كەتىپ، شابانى قالار.
ءسوزدىڭ ماڭىزى كەتىپ، ماجارى قالار،
اۋليەنىڭ ارۋاعى كەتىپ، مازارى قالار.
ادامنىڭ جاقسىسى كەتىپ، جامانى قالار،
اقىلى جوق ساناسىزدىڭ زامانى بولار.
2. ...الاشۇبار ءتىلىڭ بولادى،
ءدۇلدامالداۋ ءدىنىڭ بولادى.
ايەلىڭ بازارشى بولادى،
ەركەگىڭ قازانشى بولادى.
بۇقارانى قۇم الادى،
تورتكۇلدى سۋ الادى.
3. ادام اقىسىز جۇمىس ىستەمەيدى،
دۇنيەنى تۇرلەپ كەستەلەيدى.
اششىنى – اششى دەمەيدى،
ساعىنىپ تاماق جەمەيدى.
تاپقانىن ولجا دەيدى،
الھام بىلگەنىن مولدا دەيدى.
ءبىر – بىرىنە قارىز بەرمەيدى،
شاقىرماسا كورشى كورشىگە كىرمەيدى.
19 – وقۋشى: حالىقارالىق جارىستا شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماي شابىتتى ونەرىمەن ورگە جۇزگەن مودەلەر راۋان ەلۋبايەۆا دا قانىم مەن تەگىم شالقار دەپ ماقتانادى. ول «جاۋقازىن»، «كوستيۋم كومپوزيسياسى»، «اقەركە» كۇي كىتابىنىڭ اۆتورى. راۋان – الپىستاي كۇيدىڭ اۆتورى. ولاردىڭ ءبىرازى شەت جەرگە تاراعان.
20 – وقۋشى:
ەل بولدىق، قازاق، ەل بولدىق، -
الەمگە اتىڭ تارالعان.
ەلدەرمەن بارشا تەڭ بولدىق،
تاڭىمىز اتتى اعارعان!
جىرمەنەن شاشۋ شاشامىن،
جاندارعا قازاق، جارالعان،
ىنتىماق بىرلىك بەرىك بوپ
شايقالماي تۇرسىن اق وردام.
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان بەكبولات تىلەۋحانوۆتىڭ ءانى «ەلىم مەنىڭ». ورىندايتىن ا. ەسەنتۇگەل.
21 – وقۋشى: اق ءمارمارداي اسىلدان جاسالعان، شالقار،
اتاعىڭ ەلگە اڭىز بوپ تارالعان، شالقار.
جاعالاي جۇرتىم ايدىنىڭنان ءنار العان، شالقار،
ءجانناتتاي جاسىل جەلەككە ورالعان، شالقار.
22 – وقۋشى: شالقارىم مەنىڭ كوشىڭە كەلەم ىلەسىپ،
كەۋدەمدە اركەز ىزگىلىك دەيتىن گۇل ءوسىپ.
تۇرعىندارىڭا باياندى باقىت تىلەيمىن،
تاتۋ عىپ، بارلىق قۋانىشتارىمدى ءبولىسىپ.
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى كورەرمەندەر! وسىمەن شالقار قالاسىنىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان مەرەكەلىك كونسەرتىمىز اياقتالدى. تويلارىڭىز تويعا ۇلاسسىن
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) وقۋشىلاردى شالقار قالاسىنىڭ تاريحى، ونداعى ءبىرتۋار پەرزەنتتەرى، ولاردىڭ ەڭبەكتەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2) تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، ەلىنە دەگەن ماقتانىش سەزىمىن وياتۋ
3) تۋعان جەرىن، ەلىن سۇيۋگە، وعان قۇرەمتپەن قاراۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: شالقار قالاسى بەينەلەنگەن بۋكلەتتەر، تۋعان جەر تۋرالى جازىلعان كىتاپتار، شالقار قالاسىنان شىققان ءبىرتۋار ازاماتتاردىڭ سۋرەتتەرى.
بارىسى:
1 – وقۋشى:
ماعىنالى شالقار دەگەن ات قانداي؟
ماڭعاز دالام ماڭگى شالقىپ جاتقانداي.
كۇننىڭ كوزى شالقار جاقتان شىققانداي،
تاڭنىڭ ءوزى شالقار جاقتان اتقانداي.
2 –وقۋشى:
شالقارىم، ابىرويىڭ ارتا بەرسىن،
جۇرتشىلىققا بەلگىلى دارحان ەلسىڭ.
140 جىلدىق ۇلى تويىڭ شۇعىلالىم،
اتاق، باقىت، ابىروي ارتا كەلسىن.
3 –وقۋشى:
شالقار اۋدانى — اقتوبە وبلىسىنىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا ورنالاسقان اكىمشىلىك-اۋماقتىق ءبولىنىس. العاشىندا 1921 جىلى اۋدان بولىپ قۇرىلعان. 1922 جىلى اۋماعىندا 6 بولىس كىرەتىن ۋەزد، 1924 جىلى 20 بولىسى بار اۋدان، 1932 جىلى اقتوبە وبلىسى قۇرىلعاندا شالقار اۋدانى بولىپ قۇرىلدى. كەيىن 1925 جىلى ناۋرىزدا شالقارعا قالا اتاعى بەرىلدى.
بيىل شالقار اۋدانىنا 140 جىل تولدى. وسى مەرەكەگە ارنالعان «شالقارىم – قۇت مەكەنىم» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدى باستايىق.
ءان: «تۋعان جەر»
4 –وقۋشى: اۋدان ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنى جونىنەن رەسپۋبليكاداعى 160 اۋداننىڭ العاشقى سەگىزدىگىنە ەندى. بۇل جالعىز اكىمشىلىكتىڭ عانا ەمەس، جالپى اۋدان حالقىنىڭ بىرىگىپ جۇمىس جاساعانىنىڭ ناتيجەسى. اۋدانداعى «تەمىرجول جوندەۋ» اق، «تاۋ-كەن»، «جاڭاتاس-پروداكتس»، «كوكتاس»، «قامقور-ۆاگون»، «جبي-30»، «مۇراگەر» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتەرى، شاعىن ناۋبايحانالارى، ت.ب. ونىمدەرى ارتتى. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا ءۇش زاڭدى تۇلعا، بەس جۇزگە جۋىق شارۋا قوجالىقتارى جۇمىس جاسايدى.
5 –وقۋشى:
اققۋىنداي شالقارىمنىڭ قالقىعان،
ءوتتى ارۋلار جۇرەگىندە ار تۇرعان.
ەلدىڭ مىنا، باسىن ءيىپ الدىڭدا
اينالادى باعا جەتپەس پارقىڭنان.
6 –وقۋشى:
ىستىق قوي كەڭ شالقاردىڭ توپىراعى،
الىستان كوز تارتادى جوتالارى.
سۇيەمىن جۇپار ءيىس جۋسانىڭدى
جۇرەگىم ءدۇرسىل قاعىپ، وت ۇرادى.
7 –وقۋشى:
ۇل – قىزدارىڭ ەڭبەگىڭدى اقتاسىن،
قيىندىقتان تايسالماي، تەك ساقتاسىن.
كەۋدەڭدەگى اۋليەلەر – ەسەتتەي،
جەلەپ، جەبەپ ءارقاشان دا قورعاسىن.
8 –وقۋشى:
ەرلەرىم بار ءقادىر تۇتار وتكەنىن،
قايتا ورالتىپ ولگەنى مەن وشكەنىن.
ەلىن سۇيەر ازاماتتار ساۋ بولسىن،
قۇتتى بولسىن تويىم بۇگىن تەكتى ەلىم!
ءان: «شالقارىم – ماڭگى ساعىنىش»
9 –وقۋشى:
بۇگىندە قالامىزدا كوپتەگەن جاڭا عيماراتتار بوي كوتەرىپ جاتىر.م. شىمان ۇلى مەن ءى. ۇرگەنىشبايەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان 2216، 5 شارشى مەتر جەردى الىپ جاتقان ەل كوڭىلىن قۋانتار ەڭسەلى مەشىت بوي كوتەرۋدە. بۇل مەشىت ءدىلدا قوقانوۆانىڭ دەمەۋشىلىگىمەن جانە قولداۋىمەن بوي كوتەرىپ جاتىر.بۇل جەردە 250 ورىندىق مەشىت ءۇيى، 30 ادامدىق مەدرەسە، 400 ادامدىق اس بەرۋ ورتالىعى سالىنۋدا. مەشىت قۇرىلىسىن بۇرىن وسىنداي قاسيەتتى ورىنداردى سالىپ ماماندانعان، قىرىق ادامنان تۇراتىن قۇرىلىس بريگاداسى ساپالى جۇرگىزۋدە. يماندىلىققا بەت بۇرعان، ادامگەرشىلىكتى، ادالدىقتى جانىنا سەرىك ەتكەن جاندار ءۇشىن اللانىڭ بۇل ءۇيى جاماعاتقا ۇلكەن قۋانىش بولدى.
10 –وقۋشى:
ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى بويىنشا 1200 وقۋشىعا ارنالىپ سالىنعان ساناۋلى مەكتەپتەردىڭ ءبىرى. 2008 جىلدىڭ اياعىندا پايدالانىلۋعا بەرىلگەن مەكتەپ زامان تالابىنا ساي تولىق جابدىقتالعان.عيمارات كولەمى 21 056 شارشى مەتر، 3 قاباتتى، 6 بلوكتان تۇرادى. مەكتەپتە 468 بالا وقيدى. بالالار ف.ۆاسسەرماننىڭ «بيواقپاراتتانۋ جانە سينەرگەتيكا» ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگياسى بويىنشا وقىتىلادى.
11 – وقۋشى: اۋداندا جاڭا ەمحانا مەن اۋرۋحانا بوي كوتەردى. 2007 جىلى اۋداندىق اۋرۋحانادان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىقتارىنا سايكەس ەمحانا دەربەس ءبولىندى.2007جىلدىڭ قازان ايىندا اۋداندىق ەمحانا جاڭادان سالىنعان ءتيپتى ەكى عيماراتقا كوشتى؛ ەمحانا قۇرامىندا 12 دارىگەرلىك امبۋلاتوريالار، 12 مەديسينالىق پۋنكت قارايدى. حالىققا دارىگەرلىك مەديسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ دەڭگەيى كوتەرىلدى، جاڭادان زامانعا ساي مەديسينالىق قۇرال-جابدىقتار الىندى، تۇرعىنداردىڭ ەمدەلۋىنە، مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرگە بارلىق جاعداي جاسالىنعان.
12 – وقۋشى: 2006 جىلى اۋداندىق اۋرۋحانا عيماراتى سالىنىپ، اۋرۋحانا جاڭا عيماراتقا كوشىرىلدى، بۇرىنعى اۋرۋحانا عيماراتىنا تۋبەركۋلەز اۋرۋلارىنا قارسى جاڭادان اشىلعان 60 كويكىلىك (توسەك) اۋرۋحانا ورنالاستى.
تاعى ءبىر جاڭالىعىمىز — بيىل شالقار اۋدانىندا كەلىپ وقيتىن بالالاردىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى، اۋدان ورتالىعىنان جەرگىلىكتى اكىمشىلىكپەن كەلىسە وتىرىپ، جاڭا بايىشيەۆ كوللەدجى سالىندى. بۇل شالقار مەن وعان جاقىن ورنالاسقان اۋدانداردىڭ بالالارى ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش.
ءان: «شالقار ءۆالىسى»
13 – وقۋشى: شالقار اۋدانىنىڭ حالقى اۋىلى شارۋاشىلىعىمەن كوپتەپ اينالىسادى. 2006 جىلدىڭ باسىندا اۋداندا 85، 0 مىڭ قوي مەن ەشكى، 8، 2 مىڭ جىلقى، 8، 6 مىڭ تۇيە، 10، 5 مىڭ ءمۇيىزدى ءىرى قارا بولدى.
14 – وقۋشى: ونەركاسىپ سالاسى بويىنشا اۋداندا “كوكتاس-اقتوبە”، “جاڭا ءداۋىر”، “الاي” مينەرالدى سۋ قۇيۋ سەحتارى، “تاۋ-كەن”، “اقتوبە — جاڭاتاس”، بەرشوعىر قيىرشىق تاس وڭدەۋ ز-تتارى جانە ۆاگون جوندەۋ شەبەرحاناسى جۇمىس ىستەيدى. 2006 جىلى ونەركاسىپتىك ءونىم ءوندىرۋ كولەمى 1007، 0 ميلليون تەڭگەنى قۇرادى.
15 – وقۋشى: الەۋمەتتىك سالا بويىنشا شالقار اۋدانىندا جالپى ءبىلىم بەرەتىن 44 مەكتەپ، كاسىپتىك-تەحنيكالىق مەكتەپ، سپورت مەكتەبى، 3 بالالار باقشاسى بار. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا اۋدانى ەمحانا مەن اۋرۋحانا، 1 اۋىلدىق اۋرۋحانا، 6 وتباسىلىق-دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، 2 فەلدشىلىك-اكۋشەرلىك پۋنكت، 10 فەلدشىلىك پۋنكت قىزمەت ىستەيدى. شالقار تەمىر جول ستانسياسىنىڭ امبۋلاتورلىق ورتالىعى، “اقنيەت” ءجشس-ى، شالقار قالاسىندا “اقبوبەك” ساۋىقتىرۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى.
16 – وقۋشى: شالقار اۋدانى اۋماعىندا تاريحي-ارحەولوگيالىق جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر، قورعاندار مەن وبالار ساقتالعان. ولار: ەسەت-دارىباي مازارى، تۇياقباي تامى، توقپان كۇمبەزى، بالعازىن كۇمبەزى، تاعى باسقا.
17 – وقۋشى: شالقار قالاسىنىڭ پەرزەنتتەرى: تىلەۋ ۇلى موڭكە بي، ەسەت كوتىبار ۇلى، دوستان بي، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءىدىرىس ۇرگەنىشبايەۆ، اسىل تۇقىمدى تۇيە ءوسىرۋشى ءازىم نيەت ۇلى، ۇلى ماتەماتيك بولعان داۋلەت ۇمبەتجان ۇلى، دۇنيەجۇزىنە اتى ءمالىم جازۋشى تاحاۋي احتانوۆتىڭ كىندىك قانى شالقاردا تامعان. بىرنەشە روماننىڭ اۆتورى سارا مىڭجاساروۆا راحمان قىزى، ءارتىس بايەدىل ناۋرىزوۆ، گەنەرال ت. جالمۇحانبەتوۆتار، كۇلكى كەرۋەنىنىڭ مايەگى ليديا كادەنوۆا، سالعان ءانى سىرنايداي جانار ايجانوۆا، انا ءتىلىمىزدىڭ ابىرويىن قورعاپ جۇرگەن گۇلمەرەكە سەرماعانبەت قىزى شالقار توپىراعىنان جارالعاندار.
18 – وقۋشى: 1675 – 1756 جىلدارى ءومىر كەشكەن موڭكەنى سويلەتىپ كورەيىكشى:
1. كولدىڭ سۋى كەتىپ، تابانى قالار،
جىلقىنىڭ جۇيرىگى كەتىپ، شابانى قالار.
ءسوزدىڭ ماڭىزى كەتىپ، ماجارى قالار،
اۋليەنىڭ ارۋاعى كەتىپ، مازارى قالار.
ادامنىڭ جاقسىسى كەتىپ، جامانى قالار،
اقىلى جوق ساناسىزدىڭ زامانى بولار.
2. ...الاشۇبار ءتىلىڭ بولادى،
ءدۇلدامالداۋ ءدىنىڭ بولادى.
ايەلىڭ بازارشى بولادى،
ەركەگىڭ قازانشى بولادى.
بۇقارانى قۇم الادى،
تورتكۇلدى سۋ الادى.
3. ادام اقىسىز جۇمىس ىستەمەيدى،
دۇنيەنى تۇرلەپ كەستەلەيدى.
اششىنى – اششى دەمەيدى،
ساعىنىپ تاماق جەمەيدى.
تاپقانىن ولجا دەيدى،
الھام بىلگەنىن مولدا دەيدى.
ءبىر – بىرىنە قارىز بەرمەيدى،
شاقىرماسا كورشى كورشىگە كىرمەيدى.
19 – وقۋشى: حالىقارالىق جارىستا شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماي شابىتتى ونەرىمەن ورگە جۇزگەن مودەلەر راۋان ەلۋبايەۆا دا قانىم مەن تەگىم شالقار دەپ ماقتانادى. ول «جاۋقازىن»، «كوستيۋم كومپوزيسياسى»، «اقەركە» كۇي كىتابىنىڭ اۆتورى. راۋان – الپىستاي كۇيدىڭ اۆتورى. ولاردىڭ ءبىرازى شەت جەرگە تاراعان.
20 – وقۋشى:
ەل بولدىق، قازاق، ەل بولدىق، -
الەمگە اتىڭ تارالعان.
ەلدەرمەن بارشا تەڭ بولدىق،
تاڭىمىز اتتى اعارعان!
جىرمەنەن شاشۋ شاشامىن،
جاندارعا قازاق، جارالعان،
ىنتىماق بىرلىك بەرىك بوپ
شايقالماي تۇرسىن اق وردام.
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان بەكبولات تىلەۋحانوۆتىڭ ءانى «ەلىم مەنىڭ». ورىندايتىن ا. ەسەنتۇگەل.
21 – وقۋشى: اق ءمارمارداي اسىلدان جاسالعان، شالقار،
اتاعىڭ ەلگە اڭىز بوپ تارالعان، شالقار.
جاعالاي جۇرتىم ايدىنىڭنان ءنار العان، شالقار،
ءجانناتتاي جاسىل جەلەككە ورالعان، شالقار.
22 – وقۋشى: شالقارىم مەنىڭ كوشىڭە كەلەم ىلەسىپ،
كەۋدەمدە اركەز ىزگىلىك دەيتىن گۇل ءوسىپ.
تۇرعىندارىڭا باياندى باقىت تىلەيمىن،
تاتۋ عىپ، بارلىق قۋانىشتارىمدى ءبولىسىپ.
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى كورەرمەندەر! وسىمەن شالقار قالاسىنىڭ 140 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان مەرەكەلىك كونسەرتىمىز اياقتالدى. تويلارىڭىز تويعا ۇلاسسىن
You Might Also Like
