وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ «قىزىل كىتابى»
ءپانى: دۇنيەتانۋ
تاقىرىبى: وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ «قىزىل كىتابى»
ماقساتى:
ا) قازاقستاندا جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇرعان جانۋارلار، وسىمدىكتەر، قۇستارعا توقتالىپ، «قىزىل كىتاپ» تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
ءا) تابيعاتتى قورعاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان قورىقتار، «قىزىل كىتاپ» تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ؛
ب) تابيعاتقا قامقورلىقپەن قاراۋعا، ونى ايالاۋعا تاربيەلەۋ؛ ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى
ءتيپى: ارالاس
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتادا دايىندالعان سلايدتار، بۋكلەتتەر، «سەن بىلەسىڭ بە؟» اتتى كىتاپشالار.
ءادىس–تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، كورنەكىلىك، بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ.
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«ادام جانە وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار» تاقىرىبى بويىنشا مازمۇنىن سۇراۋ.
قاي جانۋار ادامعا پايدالى ەكەنىن سىزباعا تۇسىرگەندەرىن تەكسەرۋ.
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ
- بالالار، ەندەشە، مىنا ءسوزجۇمباقتى شەشەيىك. (شەشۋى: ءجۇزىم، الما اناناس، قاۋىن قاربىز، قيار) ءسوزجۇمباقتىڭ ورتاسىنداعى ەرەكشەمەن بەلگىلەنگەن ءسوزدى وقيىق. قانداي ءسوز شىقتى؟ (جانۋار)
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىز وتكەن تاراۋدا وقىپ، تانىسقان جانۋارلاردى قورعاۋ تۋرالى بولماق. تاقتاداعى كورسەتىلىپ تۇرعان سۋرەتتەر قاي توپقا جاتادى؟
1) قۇستار
2) بالىقتار
3) قوسمەكەندىلەر
4) جورعالاۋشىلار
5) سۇتقورەكتىلەر
6) جاندىكتەر
IV. جاڭا ساباق
رەبۋستى شەشەيىك. ەگەر دۇرىس شەشسەك، بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا بايلانىستى ءسوز شىعادى. رەبۋستىڭ شەشۋى: قىزىل.
- قىزىل ءتۇس نەنى بىلدىرەدى؟
- قىزىل ءتۇس ءقاۋىپ ساقتانۋدىڭ بەلگىسى.
- قىزىل كىتاپ نە ءۇشىن كەرەك دەپ ويلايسىڭ؟ (وقۋشىلاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى).
- قىزىل كىتاپ – ءقاۋىپتىڭ دابىلى جانە ءتىرى تابيعاتتى ساقتاۋ ءۇشىن كۇرەستىڭ نىشانى.
1948 جىلى دۇنيەجۇزىنىڭ عالىمدارى حالىقارالىق تابيعاتتى قورعاۋ وداعىن قۇردى. بۇل وداق جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلار تۋرالى تۇڭعىش كىتاپ شىعاردى. كىتاپ دەرەكتەردىڭ «قىزىل كىتابى» دەپ اتالادى. «قىزىل كىتاپ» دەگەن اتاۋدى اعىلشىن زەرتتەۋشىسى پيتەر سكوتت ۇسىندى.
- «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردىڭ كەيبىرىنە توقتالىپ ءوتۋ.
قۇلان - سىرت ءپىشىنى جىلقى مەن ەسەككە ۇقسايدى. بۇرىن دالادا ەركىن جۇرگەن، ءقازىر بۇلاردىڭ سانى ازايعان، قورعاۋعا الىندى.
ارقار – تاۋ ەشكىسى، ءتۇسى قوڭىر سۇر، ءمۇيىزى ۇلكەن يىلگەن. ەتى ءدامدى بولعان سوڭ كوپ اۋلانعان، ءقازىر سانى وتە از، قورعاۋعا الىنعان.
دۋاداق - قازاق دالاسىنىڭ كوركى. وسىمدىكتەرمەن، جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. تەز جۇگىرەدى. ادامدار كوپ اۋلاپ ازايعان، ءقازىر قورعاۋعا الىنعان.
جابايى قىزعالداق – قازاقستاننىڭ قالالارى مەن شولدەرىنە ءسان بەرەدى. كوشە قىزعالداعىنىڭ ارعى تەگى. سونىمەن بىرگە، قىزىل كىتاپقا بارىس، اققۋ، بۇركىت، ءبىرقازان، تىرنا، قىزىل قاسقىر، ت.ب. اڭدار مەن قۇستار كىرەدى.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا بالىقتاردىڭ – 16 ءتۇرى، قوسمەكەندىلەردىڭ – 3 ءتۇرى، جورعالاۋشىلاردىڭ – 10 ءتۇرى، قۇستاردىڭ – 56 ءتۇرى، سۇتقورەكتىلەردىڭ - 40 ءتۇرى ەنگىزىلدى.
قارا كىتاپقا ماڭگىلىككە جويىلعاندار جازىلادى. درونت، قاناتسىز گاگارا، كەزبە كوگەرشىن، مامونت، جويىلىپ كەتتى.
وسى جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى بار جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر قورىقتاردا قورعالىپ، ساقتالادى. (تاقتادان قازاقستاننىڭ قورىقتارىن كورسەتۋ.)
ءبىزدىڭ تابيعاتىمىز وتە باي. ءبىراق ونىڭ بايلىعى شەكسىز ەمەس، سوندىقتان ولاردى قورعاۋ، ساقتاۋ كەرەك! قازاقستاندا ون قورىق بار.
اقسۋ – جاباعالى، بارساكەلمەس، ءۇستىرت، ناۋرىزىم، قورعالجىن، باتىس التاي، الماتى، مارقاكول، الاكول، قاراتاۋ.
سەرگىتۋ ءساتى. ءۇي جانۋارلارىن ايتقاندا قول شاپالاقتايمىز.
قويان، كۇشىك، تۇيە، ارىستان، سيىر، ايۋ، قوي.
داپتەرمەن جۇمىس.
داپتەرگە قىزىل كىتاپقا ەنگەن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردى تەرىپ جازامىز.
جانۋارلار: اققۋ، دۋاداق، قۇلان.
وسىمدىكتەر: شىرشا، تاۋساعىز، قىزعالداق
V. ساباقتى بەكىتۋ. شىعارماشىلىق جۇمىس
تابيعاتتى ساقتاڭدار،
قۇستاردى اتپاڭدار.
گۇل جايناعان جەرىمدى
ايالاڭدار، ساقتاڭدار.
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
تابيعاتتى قورعاۋ، ونى ساقتاۋ تۋرالى ماقالدار، ناقىل سوزدەر ايتۋ.
ماقالدار
«ءبىر تال كەسسەن، ون تال ەك»
«ءدارى شوپتەن شىعادى، دانا — كوپتەن شىعادى»،
«اتاڭنان مال قالعانشا، تال قالسىن»
«سۇلۋ جەر قۇراقسىز بولماس، تاۋلى جەر بۇلاقسىز بولماس»
«بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش»
«جىلاپ ءجۇرىپ ارىق قازساڭ،
كۇلىپ ءجۇرىپ سۋ ىشەرسىڭ»
ناقىل سوزدەر
«تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك»
«مىڭ شىبىق شانشىپ وسىرسەڭ -
حالقىڭا ورمان سالعانىڭ.
حالقىڭا ورمان سالعانىڭ -
وزىڭە قورعان سالعانىڭ»
«تابيعات — تال بەسىگىڭ، ايالا، قورعاي ءبىل، تازالىعىن ساقتا!
كەلەشەك سەندەردىڭ قولدارىڭدا!»
VII. ۇيگە تاپسىرما:
وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ “قىزىل كىتابى” تاقىرىبىن وقۋ
“مەن تابيعات جاناشىرىمىن” تاقىرىبىندا سۋرەت سالۋ
VIII. باعالاۋ.
تاقىرىبى: وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ «قىزىل كىتابى»
ماقساتى:
ا) قازاقستاندا جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى ءتونىپ تۇرعان جانۋارلار، وسىمدىكتەر، قۇستارعا توقتالىپ، «قىزىل كىتاپ» تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
ءا) تابيعاتتى قورعاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان قورىقتار، «قىزىل كىتاپ» تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ؛
ب) تابيعاتقا قامقورلىقپەن قاراۋعا، ونى ايالاۋعا تاربيەلەۋ؛ ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى
ءتيپى: ارالاس
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتادا دايىندالعان سلايدتار، بۋكلەتتەر، «سەن بىلەسىڭ بە؟» اتتى كىتاپشالار.
ءادىس–تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، كورنەكىلىك، بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ.
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
«ادام جانە وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار» تاقىرىبى بويىنشا مازمۇنىن سۇراۋ.
قاي جانۋار ادامعا پايدالى ەكەنىن سىزباعا تۇسىرگەندەرىن تەكسەرۋ.
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ
- بالالار، ەندەشە، مىنا ءسوزجۇمباقتى شەشەيىك. (شەشۋى: ءجۇزىم، الما اناناس، قاۋىن قاربىز، قيار) ءسوزجۇمباقتىڭ ورتاسىنداعى ەرەكشەمەن بەلگىلەنگەن ءسوزدى وقيىق. قانداي ءسوز شىقتى؟ (جانۋار)
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىز وتكەن تاراۋدا وقىپ، تانىسقان جانۋارلاردى قورعاۋ تۋرالى بولماق. تاقتاداعى كورسەتىلىپ تۇرعان سۋرەتتەر قاي توپقا جاتادى؟
1) قۇستار
2) بالىقتار
3) قوسمەكەندىلەر
4) جورعالاۋشىلار
5) سۇتقورەكتىلەر
6) جاندىكتەر
IV. جاڭا ساباق
رەبۋستى شەشەيىك. ەگەر دۇرىس شەشسەك، بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا بايلانىستى ءسوز شىعادى. رەبۋستىڭ شەشۋى: قىزىل.
- قىزىل ءتۇس نەنى بىلدىرەدى؟
- قىزىل ءتۇس ءقاۋىپ ساقتانۋدىڭ بەلگىسى.
- قىزىل كىتاپ نە ءۇشىن كەرەك دەپ ويلايسىڭ؟ (وقۋشىلاردىڭ جاۋابى تىڭدالادى).
- قىزىل كىتاپ – ءقاۋىپتىڭ دابىلى جانە ءتىرى تابيعاتتى ساقتاۋ ءۇشىن كۇرەستىڭ نىشانى.
1948 جىلى دۇنيەجۇزىنىڭ عالىمدارى حالىقارالىق تابيعاتتى قورعاۋ وداعىن قۇردى. بۇل وداق جويىلىپ بارا جاتقان جانۋارلار تۋرالى تۇڭعىش كىتاپ شىعاردى. كىتاپ دەرەكتەردىڭ «قىزىل كىتابى» دەپ اتالادى. «قىزىل كىتاپ» دەگەن اتاۋدى اعىلشىن زەرتتەۋشىسى پيتەر سكوتت ۇسىندى.
- «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردىڭ كەيبىرىنە توقتالىپ ءوتۋ.
قۇلان - سىرت ءپىشىنى جىلقى مەن ەسەككە ۇقسايدى. بۇرىن دالادا ەركىن جۇرگەن، ءقازىر بۇلاردىڭ سانى ازايعان، قورعاۋعا الىندى.
ارقار – تاۋ ەشكىسى، ءتۇسى قوڭىر سۇر، ءمۇيىزى ۇلكەن يىلگەن. ەتى ءدامدى بولعان سوڭ كوپ اۋلانعان، ءقازىر سانى وتە از، قورعاۋعا الىنعان.
دۋاداق - قازاق دالاسىنىڭ كوركى. وسىمدىكتەرمەن، جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. تەز جۇگىرەدى. ادامدار كوپ اۋلاپ ازايعان، ءقازىر قورعاۋعا الىنعان.
جابايى قىزعالداق – قازاقستاننىڭ قالالارى مەن شولدەرىنە ءسان بەرەدى. كوشە قىزعالداعىنىڭ ارعى تەگى. سونىمەن بىرگە، قىزىل كىتاپقا بارىس، اققۋ، بۇركىت، ءبىرقازان، تىرنا، قىزىل قاسقىر، ت.ب. اڭدار مەن قۇستار كىرەدى.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا بالىقتاردىڭ – 16 ءتۇرى، قوسمەكەندىلەردىڭ – 3 ءتۇرى، جورعالاۋشىلاردىڭ – 10 ءتۇرى، قۇستاردىڭ – 56 ءتۇرى، سۇتقورەكتىلەردىڭ - 40 ءتۇرى ەنگىزىلدى.
قارا كىتاپقا ماڭگىلىككە جويىلعاندار جازىلادى. درونت، قاناتسىز گاگارا، كەزبە كوگەرشىن، مامونت، جويىلىپ كەتتى.
وسى جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى بار جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر قورىقتاردا قورعالىپ، ساقتالادى. (تاقتادان قازاقستاننىڭ قورىقتارىن كورسەتۋ.)
ءبىزدىڭ تابيعاتىمىز وتە باي. ءبىراق ونىڭ بايلىعى شەكسىز ەمەس، سوندىقتان ولاردى قورعاۋ، ساقتاۋ كەرەك! قازاقستاندا ون قورىق بار.
اقسۋ – جاباعالى، بارساكەلمەس، ءۇستىرت، ناۋرىزىم، قورعالجىن، باتىس التاي، الماتى، مارقاكول، الاكول، قاراتاۋ.
سەرگىتۋ ءساتى. ءۇي جانۋارلارىن ايتقاندا قول شاپالاقتايمىز.
قويان، كۇشىك، تۇيە، ارىستان، سيىر، ايۋ، قوي.
داپتەرمەن جۇمىس.
داپتەرگە قىزىل كىتاپقا ەنگەن جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردى تەرىپ جازامىز.
جانۋارلار: اققۋ، دۋاداق، قۇلان.
وسىمدىكتەر: شىرشا، تاۋساعىز، قىزعالداق
V. ساباقتى بەكىتۋ. شىعارماشىلىق جۇمىس
تابيعاتتى ساقتاڭدار،
قۇستاردى اتپاڭدار.
گۇل جايناعان جەرىمدى
ايالاڭدار، ساقتاڭدار.
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
تابيعاتتى قورعاۋ، ونى ساقتاۋ تۋرالى ماقالدار، ناقىل سوزدەر ايتۋ.
ماقالدار
«ءبىر تال كەسسەن، ون تال ەك»
«ءدارى شوپتەن شىعادى، دانا — كوپتەن شىعادى»،
«اتاڭنان مال قالعانشا، تال قالسىن»
«سۇلۋ جەر قۇراقسىز بولماس، تاۋلى جەر بۇلاقسىز بولماس»
«بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش»
«جىلاپ ءجۇرىپ ارىق قازساڭ،
كۇلىپ ءجۇرىپ سۋ ىشەرسىڭ»
ناقىل سوزدەر
«تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك»
«مىڭ شىبىق شانشىپ وسىرسەڭ -
حالقىڭا ورمان سالعانىڭ.
حالقىڭا ورمان سالعانىڭ -
وزىڭە قورعان سالعانىڭ»
«تابيعات — تال بەسىگىڭ، ايالا، قورعاي ءبىل، تازالىعىن ساقتا!
كەلەشەك سەندەردىڭ قولدارىڭدا!»
VII. ۇيگە تاپسىرما:
وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ “قىزىل كىتابى” تاقىرىبىن وقۋ
“مەن تابيعات جاناشىرىمىن” تاقىرىبىندا سۋرەت سالۋ
VIII. باعالاۋ.
You Might Also Like
