باۋىرلارىمىز كەلدى
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءوز حالقىمنىڭ تاريحى، تاعدىرى جايلى ويلانا باستاسام بولعانى بۇدان عاسىرلار بۇرىن ايتىلعان زارلى ولەڭ ەسىمە تۇسەدى.
قاراتاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى،
كوشكەن سايىن ءبىر تايلاق بوس كەلەدى.
نەتكەن مۇڭدى ولەڭ دەسەڭىزشى! قيىن-قىستاۋ جاۋگەرشىلىك زامانداعى ەل باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى وسىناۋ حالىق ءانى قالاي ءدال جەتكىزگەن! قاراتاۋدىڭ باسىنان تۇسكەن كوش جاي كوشىپ-قوندى ەمەس، قارالى كوشكە ۇقساماي ما؟ اتاقتى «اق تابان شۇبىرىندى» ۋاقىتى كوز الدىڭا كەلەدى.
ءيا، ودان بەرى ءومىر وزگەردى، ەل وزگەردى. ادامزات دامۋىنىڭ جەدەلدەگەن تۇسىندا ونەرى مەن ءبىلىمى، مادەنيەتى مەن ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىعان تاعى ءبىر ەل كەلدى ومىرگە. شىعىستان باتىسقا، وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە ۇدەرە كوشىپ جۇرگەن كوشپەندى ەلدىڭ كوپ ۇزاماي قۋاتتى رەسپۋبليكاعا اينالۋىنىڭ سىرى نەدە ەدى؟
مۇنىڭ سىرىن ۇعۋ ءۇشىن تاريح تەگەرشىگىن ءدال 250 جىلعا كەيىن اينالدىرۋ كەرەك. ەكى حالىقتىڭ ۇلى دوستىعى رەسمي تۇردە بۇدان 250 جىل بۇرىن باستالدى. شىنىندا دا ۇلكەن بولماسا ۇساق ۇلتتار تاعدىرى نە بولار ەدى؟ بۇرىن كۇشى، داۋلەتى ارتتا بولدى، ۇلت ارازدىعى قوزاتىن. ءقازىر شە؟ ۇلتتاردىڭ تەڭ پراۆولىلىعىن زاڭ جۇزىندە كونستيتۋسيا قورعاپ وتىر. كوممۋنيستىك پارتيا باسشىلىعى كوپ ۇلتتى سوۆەت حالقىن كوممۋنيزم بيىگىنە باستاپ كەلەدى. ەندى بۇگىندە قارالى قاراتاۋ دا جوق، سىڭسىعان ءان دە ەستىلمەيدى. ەكونوميكاسى دامىعان ايبىندى قاراتاۋ بار، ءومىردىڭ اسقاق سىرىن شەرتكەن جىگەرلى ءان كەلەدى قۇلاققا. سول انمەن تەربەلگەن كوڭىلگە اباي مەن دوستويەۆسكيي دوستىعى ءارقاشان ىستىق.
ءوز باسىم «تاتيانانىڭ ءانىن» ءباسپاسوزدىڭ جوق كەزىندە، الىستاعى اۋىلدا ءجۇرىپ ەستىدىم. ۇلى اباي، پۋشكين، لەرمونتوۆ، سالتىكوۆ-ششەدريندەردى شىڭعىس تاۋلارىنىڭ ىشىندە ءجۇرىپ اۋداردى.
ورىس مادەنيەتى — بۇگىن دە ىرگەلى مادەنيەت. ءبىز ورىس ادەبيەتى ارقىلى دۇنيە جۇزىلىك جەتىستىكتەردى پايدالانىپ وتىرمىز، ورىس ءتىلى ارقىلى الەمدىك ءبىلىمدى بويعا ءسىڭىرىپ كەلەمىز. ورىس ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋ ارقىلى ءبىز الەم مادەنيەتىنىڭ شىڭىنا شىعامىز. ساكەن، بەيىمبەت، مۇحتار، ءسابيت ورىس ادەبيەتىنىڭ نارىمەن سۋسىنداعان. سول ءداستۇر بىزگە دە ورتاق، سول ونەگە بىزگە دە ونەگە.
...گوركييدى كورە المادىم. ءبىراق، كەيىنگى فادەيەۆ، تيحونوۆ، سۋركوۆ، فەديندەرمەن بىرگە بولعان، سىرلاسقان ساتتەرىم كوپ. «ميلليونەر» اتتى شىعارمام قازاق ادەبيەتىندەگى ءتۇرلى ۇرداجىق سىننىڭ سوققىسىنا ۇشىراعان تۇستا فادەيەۆ اراشا ءتۇستى. پاريجدە سويلەگەن سوزىندە ونى «بىزدەگى ۇلتتار ادەبيەتىنىڭ جاڭا جەتىستىگى» دەپ باعالادى. سيمونوۆ «ميلليونەردى» «درۋجبا نارودوۆ» جۋرنالىنا ۇسىنىلعان قولجازبا كۇيىندە وقىپ شىعىپ، «ءبىز از ۇلتتار ادەبيەتىنەن دە ۇيرەنۋىمىز كەرەك» دەگەندە توبەمىز كوككە ەكى ەلى جەتپەي ءجۇردى.
وتكەندى ويلاساڭ ءبارى ىستىق، كوڭىلگە كوپ جايدى سالادى. موسكۆاعا ارنايى ساپارىمدا فادەيەۆتىڭ قابىلداۋىنا كەلگەنىم ەسىمدە. كەزەك كۇتۋشىلەردىڭ سوڭى كورىنبەيدى. ءۇمىتىم ءۇزىلىپ سوڭعى ورىندىقتاردىڭ بىرىنە وتىرا كەتتىم. كەنەت اتىمدى داۋىستاپ اتاپ قاسىما كەلىپ قالعان ايەلدى كورگەندە جۇرەگىم جارىلارداي قۋانىپ كەتتىم. بۇل — ماريەتتا شاگينيان ەدى. قۇلاعىنىڭ مۇكىسى بار، داۋىستاپ سويلەمەسەڭ ەستىمەيتىن كەزى. قابىلداۋعا الىستان كەلگەنىمدى جازىپ، ءبىر جاپىراق قاعازدى فادەيەۆكە كىرىپ بارا جاتقان شاگينيانعا ۇستاتا قويدىم.
الدەن سوڭ ىشتەن فادەيەۆ پەن شاگينيان شىقتى. «مۇستافين جولداس كىرىڭىز» دەگەن فادەيەۆتىڭ داۋسى بويىمداعى سەنىمسىزدىكتىڭ ءبارىن ىسىرىپ تاستاعانداي كوڭىلدى ەستىلدى.
سول جولى فادەيەۆ ۇستىنەن شاعىم كوبەيگەن «شىعاناق» اتتى شىعارمامدى الىپ قالدى. ورىسشاعا اۋدارتىپ، دايىنداپ اكەلگەنمىن. كەيىن باسپاعا بەرىپتى. قولجازباعا «باسىلسىن» دەپ جازىپ، لەپ بەلگىسىن قويعان ەكەن. وسىلايشا «شىعاناق» موسكۆا ارقىلى ومىرگە كەلدى. مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ورىس جازۋشىلارىنىڭ وزگە ۇلتتار ادەبيەتىنە قاي ۋاقىتتا دا قامقورلىق جاساپ وتىرعاندىعى، ونىڭ كوپ ۇلتى سوۆەت ادەبيەتىنىڭ ءبىر سالاسى دەپ، ءتول ءىسىمىز دەپ قاراعانى. وسى ءۇشىن دە ورىس جازۋشىلارىنا مىڭ دا ءبىر راقمەت!
قازاق ادەبيەتى ورىس ادەبيەتىنەن كوپ نارسە ۇيرەندى، سول سەكىلدى ورىس ادەبيەتى دە قازاق ادەبيەتىنەن از نارسە العان جوق. مەنىڭشە، ابايعا دەيىن تابيعات ليريكالارى ادەبيەتىمىزدە كوپ بولعان ەمەس. اباي ورىستىڭ وزىق مادەنيەتىن ۇيرەندى، پوەزيامىزعا تابيعاتتىڭ ءتورت مەزگىلىن سۋرەتتەۋ ءداستۇرىن اكەلدى. بۇل جەردە اسىرەسە ادام وبرازىنا اينالعان قىس سۋرەتى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. ابايدىڭ وسى ءداستۇرى بۇدان كەيىنگى ادەبيەتىمىزدە دە ىرگەسىن كەڭەيتىپ، ارناسىن ۇلعايتتى. حالىقتار دوستىعى تاقىرىبى — بۇگىنگى ساقا جازۋشىلارىمىزدىڭ كوبىنىڭ شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى.
ومىرمەن بىتە قايناسقان رەاليستىك ادەبيەتىمىزدىڭ كۇش-قۋاتى ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا دا ايقىن كورىندى. ات اۋىزدىعىمەن سۋ ىشكەن قيىن-قىستاۋ ۋاقىتتا جامبىلدىڭ قاھارلى ءۇنى الەمدى جاڭعىرىقتىردى. «لەنينگرادتىق ورەندەرىم» دەگەن اتاقتى ولەڭى لەنينگرادتىق جاۋىنگەرلەردى وكوپتا تىنىش جاتقىزبادى، باسقىنشىلارعا دەگەن اشۋ-ىزانى ەسەلەي ءتۇستى، جەڭىلمەس رۋحقا تولى وسى ولەڭ ورىس ادەبيەتىنىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. كەيىن مۇحتار اۋەزوۆ مەملەكەتتىك سىيلىقتى الىپ الەمگە ءماشھۇر بولدى. عابيت مۇسرەپوۆ «قازاق سولداتىندا» قازاق جاۋىنگەرلەرىنىڭ ورىس جاۋىنگەرلەرىمەن بىرگە وت كەشكەن كۇردەلى تاعدىرىن كورسەتتى. مۇنىڭ ءبارى ەكى حالىق دوستىعىنىڭ، ەكى ادەبيەت دوستىعىنىڭ جەمىسى ەدى. بۇل دوستىق تاريحى ارىدەن ارنا الادى جانە بۇل ۋاقىت وتكەن سايىن تەرەڭدەي تۇسكەن، مىزعىماستاي بەرىك سيپاتتالعان ۇلى دوستىق.
مەن ءوز ومىرىمدە ورىس جازۋشىلارىمەن كوپ كەزدەسكەن اداممىن. ءتۇرلى جاعدايدا كەزدەسىپپىن، ءار الۋان ۇلكەن فورۋمداردا، ادەبي كەشتەردە، جول ۇستىندە... ورتا ازيا جازۋشىلارىنىڭ فورۋمىنا قاتىسۋ ءۇشىن سيمونوۆ، سوفرونوۆ، قىرعىزدان تۇگەلباي سىدىقبەكوۆ بار، يندياعا بىرگە ۇشتىق. تىكە اۋە جولىنىڭ بولماۋىنان پولشا، شۆەيساريا، دانيا ارقىلى ساپار كەشتىك. فەديننىڭ تىكەلەي كومەگى ارقىلى موسكۆادا ساكەن سەيفۋلليننىڭ قيىنعا تۇسكەن يۋبيلەيىن اتاپ وتتىك. قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ موسكۆاداعى كۇندەرى دە ەسىمدە. روزا باعلانوۆانىڭ «اح، سامارا، گورودوگىن» ورىس كورەرمەندەرى دۋ قول شاپالاقتاۋمەن قارسى العان ەدى. وسى كەزدەسۋدىڭ بارىندە مەن ورىس باۋىرلارىمىزدىڭ ءبىر قاسيەتىنە ءتانتى بولعان ەدىم. ولار، شىن مانىسىندە، ادال حالىق. ءىشتارلىق بۇلارعا اتىمەن جات قاسيەت. ولار قاي ۋاقىتتا دا قازاق مادەنيەتىنىڭ جەتىستىگىنە قۋانا ءبىلدى. ەندى ءبىز بۇگىن وسى باۋىرلارىمىزدى قازاق جەرىندە قارسى الىپ وتىرمىز. بۇدان 250 جىل بۇرىن ءتوس ءتۇيىستىرىپ تابىسقان باۋىرلارىمىز كەلىپتى. ءبىز ولارعا «قازاق جەرىنىڭ داستارقانى، قازاق ەلىنىڭ العىسى شابىتتارىڭىزعا شابىت، تابىستارىڭىزعا تابىس قوسسىن!» دەگىمىز كەلەدى. حوش كەلىپسىزدەر، باۋىرلار!
15 يۋن، 1982
You Might Also Like
-
جاستار، قالام ۇستاپ مايدانعا اتتانعان جاس ادەبيەتشىلەر! قازاق ەلىنىڭ ءار جەرىنەن كەلىپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ ورداسى بولعان جازۋشىلار ۇيىندە باس قوسىپ وتىرسىڭدار. قادامدارىڭ قايىرلى، تالاپتارىڭ جوعارى ب...
-
ەرتەدە، جاپان دالادا، مىجىرايعان ەكى شىم ءۇيدىڭ بىرىندە شىر ەتىپ دۇنيەگە ءبىر نارەستە كەلدى. نارەستەنىڭ ءتىلى شىعا باستاعاننان-اق اكەسى وعان «قۇداي ءبىر، پايعامبار حاق، قۇران شىن» دەپ ۇيرەت...
