InfoHub Logo

جاستار، قالام ۇستاپ مايدانعا اتتانعان جاس ادەبيەتشىلەر! قازاق ەلىنىڭ ءار جەرىنەن كەلىپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ ورداسى بولعان جازۋشىلار ۇيىندە باس قوسىپ وتىرسىڭدار. قادامدارىڭ قايىرلى، تالاپتارىڭ جوعارى بولسىن!

سەندەر ماعان ۇيادان جاڭا ۇشقان بالاپان سياقتى كورىنەسىڭدەر. قاناتتارىڭ ءالى قاتپاعان، كورگەندەرىڭنەن كورمەگەندەرىڭ، بىلگەندەرىڭنەن بىلمەگەندەرىڭ كوپ. بەرگەندەرىڭنەن بەرەشەكتەرىڭ، العاندارىڭنان الاشاقتارىڭ دا كوپ. وزدەرىڭ تومەن، ماقساتتارىڭ جوعارى تۇر. سول جوعارىعا قول سوزا، تالاسا، تىربانا جۇرگەندە كۇن وتەدى. كۇن وتكەنشە ءونىمدى ەڭبەكپەن الارىڭدى الىپ، بەرەرىڭدى بەرىپ قال.

سەندەردىكى ادەبيەت ەڭبەگى. بۇل وتە قيىن، وتە ۇزاق جاسايتىن ارداقتى ەڭبەك. ەگەر ونى جەڭىلگە سايساڭدار الداناسىڭدار، كەيىن وكىنەسىڭدەر، سوندىقتان بەلدى بەكەم بايلاپ كىرىسۋ كەرەك.

ادەبيەتتىڭ تۇپكى ماقساتى ادام جانىن تاربيەلەۋ. ادەبيەت ءارى كۇشتى، ءارى نازىك، ءارى كوركەم بولۋدى تىلەيدى. قايتكەندە سولاي جاساۋعا بولادى؟ تەتىگى نەدە؟

تەتىگى وي مەن تىلدە. ادەبيەت وي مەن ءتىلدىڭ جەمىسى. وي نەعۇرلىم ءنارلى، ءتىل نەعۇرلىم العىر بولسا، شىعارما سولعۇرلى ءنارلى، العىر. وي جۇدەۋ، ءتىل شورقاق بولسا، شىعارما قۇنىن جوعالتادى، وقۋشىسىن بەزدىرەدى.

ويىم ءنارلى بولسىن، دەسەڭ ومىرگە ارالاس، ءومىردىڭ بەتىندە قالقىما، تۇبىنە سۇڭگى، اسىل وڭايدا جاتپايدى، تەرەڭدە جاتادى. ءتىلىم العىر بولسىن دەسەڭ حالىقپەن اۋىزبا-اۋىز، جۇزبە-جۇز سويلەسە بەر، جاقسى كىتاپتان ۇيرەنۋگە ەرىنبە.

ءقازىر مىنا توردە وتىرعان، توردە جوق، ارامىزدان كەتكەن قارتتاردىڭ كوبى ادەبيەتكە از بىلىممەن، باتىل جۇرەكپەن كەلىپ ارالاستى. سونى قاردى بۇزىپ، سەندەرگە جول اشتى. ءقازىر بويدا بار ونەرىن، ءبىلىم قۋاتتارىنىڭ ءبارىن دەرلىك ولار كوش جونەكەي، كۇرەس ۇستىندە تاپتى. ول كەزدە حالقىمىزدىڭ قاپتال كوپشىلىگى ساۋاتسىز، كورگەندەرى ءوز ورتاسى، ەستىگەندەرى ەرتەگى، اڭىز بولاتىن. سۋىرىپ سالما اقىندار ايتىسىن، حيسسا، ەپوستاردى قۇنىعا تىڭدايتىن. ال، سەندەر ادەبيەتكە كەلگەندە ورتا، جوعارى دارەجەلى بىلىممەن قارۋلانىپ كەلىپ وتىرسىڭدار. سەندەردىڭ تۇسىڭدا حالقىمىز تەگىس ساۋاتتى، تالعامپاز. ولاي بولسا، ادەبيەت دارەجەسى بۇرىنعىدان ءارى جوعارلاي ءتۇستى، ادەبيەتشىنىڭ جاۋاپشىلىعى كۇشەيە ءتۇستى. تەك وسى بيىك سانا تۇرعىسىنان قاراعاندا عانا ادەبيەتتىڭ دە، ادەبيەتشىنىڭ دە ورەسى قانداي ەكەنى انىق كورىنەدى.

شىققان تۇرعىڭ بيىك بولسىن. تۇرعىسى بيىك بولماي ادەبيەت بيىك بولا المايدى. الدىمەن ءوز ەلىڭنىڭ، ءاز زامانىڭنىڭ جازۋشىسى بول. جازۋشىعا بۇدان ۇلكەن ارمان، مارتەبە جوق. ءوزىمىز قولمەن جاساپ وسى ءسوسياليزمىڭ كەشەگىسىنەن بۇگىنگىسى، بۇگىنگىسىنەن ەرتەڭگىسى قىزىقتى ەكەنىن جاقسى سۋرەتتەپ بەرگەن جازۋشىنىڭ اتى ۇلى ادامداردىڭ قاتارىندا، حالىق اۋزىندا قالاتىندىعى ەش كۇمانسىز.

جازۋشى اۋەلى ءوز ەلىن سۇيەدى. ءوز ەلىن سۇيە بىلگەن باسقا ەلدى دە سۇيە بىلەدى. ءوز ەلىن سۇيە بىلمەگەن باسقا ەلدى نە عىلسىن! ءار ەلدىڭ، ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان عاسىرلار بويى جاساعان، بويىنا ابدەن سىڭگەن ءتىلى، مادەنيەتى، ونەرى، ءداستۇرى بار. بۇلاردى بىلمەۋ، ەلەمەۋ، ياكي باسىنان اتتاۋ، مەنسىنبەۋ ەلدىڭ ءوزىن قورلاۋ بولىپ شىعادى. وسىنى كوممۋنيستىك پارتيا، سوۆەت وكىمەتى دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇلاعىمىزعا قۇيىپ كەلەدى، سوسياليزمگە قايشى كەلمەيتىن ۇلتتىق جاقسى قاسيەتتەردى، مۇرالاردى ساقتاپ، بايىتا بەر، دەپ بارلىق جاعدايدى جاساپ كەلەدى. بۇنى ۇلتشىلدار ءبىر كەزدە بۇرمالاۋعا تىرىستى، ۇلتىن ءسۇيۋدى ۇلتشىلدىققا، ۇلتشىلدىقتى بايشىلدىققا اينالدىرعىسى كەلدى. ءبىز كۇرەسە ءجۇرىپ، ولاردىڭ ول ماقساتىن جەرلەپ تىندىق.

سەندەر كەش تۋىپ، ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدەگى قىزۋ تاپ كۇرەستەرىنەن قۇر قالدىڭدار. ءبىراق، ءومىر بار جەردە ءاردايىم كۇرەس بار. «مازمۇنى سوسياليستىك، ءتۇرى ۇلتتىق» دەگەن ماركس، لەنين قاعيداسىمەن قارۋلانساڭدار تۇپ-تۋرا جەڭىس تۇرعىسىنا بارىپ شىعاسىڭدار.

سوۆەت ادەبيەتى الۋان ءتۇستى، الۋان-الۋان حوش ءيىستى كوركەم گۇلدەر باعىنا ۇقسايدى. ونى الۋان ەتىپ كوركەيتىپ تۇرعان ءار ۇلتتىڭ ادەبيەتى. ەگەر گۇلدىڭ ءبارى ءبىر ءتۇستى، ءبىر ءيىستى بولسا ول ب ا ق ءدال ونداي قىزىقتى بولا الماس ەدى. سوندىقتان ۇلت ادەبيەتىندە ۇلت قاسيەتتەرى، ۇلت سيپاتتارى ايقىن كورىنۋگە كەرەك. قازاق تىلىندەگى ءقايسىبىر كوركەم، دەگەن شىعارمالاردى وقىعاندا ءلاززات الۋدىڭ ورنىنا ولاق اۋدارما وقىعانداي قينالاسىڭ. نەمەسە وبرازدارىنان ۇلت وزگەشىلىگىن كورە المايسىڭ. ءتىل بايىتۋ تالابىنان تۋعان ءتىل جۇدەتۋ دە بار. مىسالى: بايىرعى «ەڭبەكشىنى» كىرمە «ەڭبەككەر» ىعىستىرىپ بارادى. سوندا قويشىنى — قويشىكەر، سيىرشىنى — سيىركەر، مالشى — مالكەر دەيمىز بە!؟ ارينە، تىلگە دە جاڭالىقتار ەنىپ جاتادى. ءبىر ابايدىڭ عانا ەنگىزگەن جاڭالىقتارىن زەرتتەسەك ءوز الدىنا ءبىر عىلىم. اباي جاڭالىقتارى ودا تۇرمايدى، قازاق ءتىلىن جىمداستىرىپ، تولىقتىرىپ، كوركەيتىپ جىبەرەدى. قاجەتسىز زورلاپ ەنگىزگەن قازىرگى ءقايسىبىر جاڭالىقتار وداعاي تۇرادى.

ادەبيەت تاقىرىپتى حالىقتان الادى، حالىق ءۇشىن جازىلادى. ادەبيەتشىنىڭ ويىن حالىققا ءتىل جەتكىزەدى. «ونەر الدى قىزىل ءتىل» دەگەن حالقىمىز. ءتىل قۇدىرەتىن ەركىن پايدالانا بىلگەن جازۋشى ادام سىرىنا دا ەركىن ەنە الادى. ادامدى ادام ەتكەن، ۇلتتاردى ۇلت ەتكەن ءتىل — مۇقالماسىن، ءتىل سۇلۋلىعى كەمىمەسىن.

بىزدە، تەك بىزدە ەمەس-اۋ بۇكىل سوۆەت ەلدەرىندە انا ءتىلى ءقازىر ەكەۋ. ورىس ءتىلى ءار ۇلتتىڭ ەكىنشى انا ءتىلى بولۋعا اينالدى. ويتكەنى، دۇنيە جۇزىندەگى جاڭالىقتارعا، عىلىم، ءبىلىم، ونەر جاڭالىقتارىنا ورىس ءتىلى ارقىلى قول جەتىپ كەلەدى. ءوز جاڭالىقتارىمىزدى دا ورىس ءتىلى ارقىلى الەمگە جايىپ كەلەمىز. وسى ءتىل ارقىلى قازاق كوركەم ادەبيەتى جەر جۇزىنە تاراپ بارادى. وسى ءتىل ەندى حالىقارالىق تىلدەرگە اينالدى. سوندىقتان ءبىز قازاق، ورىس ءتىلىن بىردەي ءبىلۋىمىز كەرەك، ءبىرىن ءبىلىپ، ءبىرىن بىلمەۋ — ءبىر قولى كەم مۇگەدەكپەن تەڭ.

دەكابر، 1977 ج.

---