InfoHub Logo

قويان جىلى قىس قاتتى بولىپ، مال جۇتاي باستايدى. شىنتاس باي نە ىستەرىن بىلمەي ساسادى. بۇل كەزدە بايدىبەك ون بەس جاسقا تولعان ەدى. ول كۇن-تۇن جىلقى ىشىندە جۇرەدى. شىنتاس جىلقىشىلارىنا بارادى. جىلقىسىن ارالاپ كورەدى. ءۇيىر-ۇيىر جىلقىلارى قاراتاۋدىڭ بوكتەرىندە قالىڭ قاردى تەبىندەپ، قارا جۋسانعا جايىلىپ جاتادى. قارتاڭدارى ارىقتاپ، جىل قىسىنىڭ مازاسى كەتىپ قالعانىن كورەدى.

— ءالى الدا ءۇش اي قىس بار. قالاي بولار ەكەن؟ مىڭعىرعان جىلقىدان جۇرداي بولىپ، قۇرىق ۇستاپ قالامىز با؟ كانە، نە اقىلدارىڭ بار؟ — دەپ جىلقىشىلارىنا ءسوز سالادى.

جىلقى شى شال ايتادى:

— جىلقىڭىزدى تاشكەنت، تۇركىستان بازارىنا ايداتىپ ساتىڭىز. اقشاسىن جامباسقا باسىڭىز. كەلەسى جىلى قايتادان جىلقى ساتىپ الىپ، ورنىن تولتىرا سالاسىز.

السەيىت دەگەن ورتانشى جىلقىشى ايتادى:

— جىلقىڭىزدى ءار ۇيگە بەستەن، وننان ءبولىپ بەرىڭىز. ولار ءوز مالىنداي قاراپ، امان الىپ شىعار، — دەيدى.

— بايەكە، ەگەر ماعان تاپسىرساڭىز، — دەيدى بالا جىلقىشى بايدىبەك، — جىلقىڭىزدى تۇگەلدەي مويىنقۇمعا قىستاتىپ شىعار ەدىم. انا جولى جوعالعان قىرىق قىسىراقتى ىزدەپ مويىنقۇم جايلاۋىن تۇگەلدەي ارالاپ شىقتىم. سوندا مالىن قىستاتىپ جۇرگەن جىلقىشى، تۇيەشى، قويشىلار: «وزگە جەردە مال جۇتاسا دا، بۇل مويىنقۇمدا مال جۇتامايدى. جەل دەگەن بولمايدى. قار جۇقا تۇسەدى. مويىنقۇمنىڭ جۋسانى، يزەنى، شەتتىگى، جىڭعىلى، سەكسەۋىلى، شەڭگەلى قانشا مال جايىلسا دا جەتەدى» دەپ وتىرعان.

شىنتاس باي بايدىبەكتىڭ ءسوزىن قۇپتاپ، بىلاي دەپتى:

— بايدىبەك بالام، مەن ساعان سەنەمىن، سەنىڭ تەگىن ەمەس ەكەنىڭدى بىلەمىن، جىلقىمدى تالاي رەت بارىمتاشىدان، بوراننان امان ساقتاپ جۇرگەنىڭدى قالاي ۇمىتايىن. ال، ىقتيار وزىڭدە، ساعان ەرىك بەردىم، — دەيدى.

سونىمەن شىنتاس بايدىڭ ءبىر مىڭ بەس ءجۇز جىلقىسىن ۇشكە ءبولىپ، ونشاقتى جىگىت مويىنقۇم جايلاۋىنا قاراي ايدايدى. ءسويتىپ، قۇمنىڭ ەڭ ۇيىقتى، شۇرايلى جەرىن جايلايدى. بىرەر كۇننەن كەيىن سول ءوڭىردى بيلەپ وتىرعان ارىستان بي ولارعا ءبىر جىگىتىن جۇمساپتى.

— بارىپ ءبىلىپ كەلشى، قارا قۇرىمداي قاپتاپ جاتقان كىمنىڭ جىلقىسى ەكەن؟

جىگىت بارىپ شىنتاستىڭ جىلقىشىلارىنا جولىقسا، بايدىبەك:

— ول بيگە مەن بارىپ سالەم بەرەيىن. اۋا كەلگەن جاعدايىمىزدى تۇسىندىرەيىن، — دەيدى. ارىستان ءبيدىڭ قىستاۋى قاراتاۋدىڭ كۇنگەي بەتىندەگى قىزىل ارىق بويىندا ەكەن. بايدىبەك كەشتەتىپ ارىستان ءبيدىڭ ۇيىنە بارادى. توردە وتىرعان جاسى سەكسەندەرگە جەتىپ قالعان اقساقالدى بيگە بارىپ سالەم بەرەدى.

— قاي اۋىلدىڭ بالاسىسىڭ؟

— ءۇيسىن قاراشا ءبيدىڭ بالاسىمىن.

— ە، ە، جارىقتىق. قاراشا ءبيدىڭ دە، وندا بىزگە تۋىسقان بولدىڭ عوي. اكەڭدى بىلەمىن. جاس كەزىمىزدە الدىنا بارىپ، قولىنان تالاي ءدام تاتقانمىن، تالاي اقىل، كەڭەسىن تىڭداعانمىن. ال بۇل جىلقى كىمدىكى، بالام؟

— شىنتاس بايدىكى. مەن سول بايدىڭ جىلقىشىسىمىن. بيىل ەلىمىزدە قىس قاتتى، جۇت بولاتىن ءتۇرى بار. سودان ىعىپ مويىنقۇمدى پانالاپ، قىستاپ شىعۋعا كەلىپ ەدىك.

— ە، ە، شىراعىم، ءبىر اتانىڭ بالاسى ەكەنبىز. جەر ءناسىبى — ەل ءناسىبى، ەل ءناسىبى — ەر ءناسىبى. جەر مەن مالدىڭ كىندىگى ءبىر دەگەن. ارى تۇر دەمەي-اق قويايىن. جەر — مەنىكى ەمەس، قۇدايدىكى. قۇدايدىڭ جەرى بارىمىزگە جەتەدى. ەركىن جايلاپ، قىستاپ شىعىڭدار. اۋىل مىناۋ — كەلىپ، كەتىپ تۇرارسىڭدار.

ارىستان اتانىڭ بۇل ءسوزى بايدىبەك بالانىڭ كوڭىلىن جادىراتتى. باعانا جولدا كەلە جاتقاندا «بي قابىل كورسە دۇرىس، قابىل كورمەي قايتىڭدار دەسە، قايتەمىز» دەگەن وي-كۇدىگىنىڭ ءبارىن جۋىپ-شايىپ جىبەردى. داستارقان جايىلدى. بۋى بۇرقىراعان ءداۋ تاباق ەت كەلدى. ءبارى دامگە قول سوزدى. اس ۇستىندە دە، ودان سوڭعى كەلگەن شاي ۇستىندە دە بي اتانىڭ اڭگىمەسى تاۋسىلار ەمەس. بىرىنەن ءبىرى وتەدى. تەك تىڭداي بەر. كىشكەنتايىنان اڭگىمە، جىرعا، شەشەن تاپقىر سوزگە قۇمار بايدىبەك بالانىڭ قۇلاعى ارىستان اتاسىندا. تىپتەن ەلىگىپ، بار ىنتاسىمەن ۇيىپ قاپتى. ەل ابدەن جاتار ۋاقىتتا باسىندا اق كيمەشەگى بار، بەس بيەنىڭ ساباسىنداي ءبيدىڭ بايبىشەسى قاسىندا شاي قۇيىپ وتىرعان قىزىنا:

— قوناق بالاعا تورگى ۇيگە توسەك سالىپ قوي داعى، ءوزىڭ مەنىڭ قاسىمدا جات! مىنا بەلى قۇرعىرىمدى ۋقالاپ بەر، — دەدى.

بايدىبەك اڭگىمەگە ەسى شىعىپ، كەلگەلى بەرى بايبىشە قىزىن ءجوندى بايقاماپتى. ەندى نازارىن سالىپ ەدى، ەكى كوزى تاناداي جالت-جۇلت ەتكەن، سۇلۋشا بۇيرەك مۇرىن سارى قىز كەلبەتتى-اق ەكەن. تەسىلە قاراپ قالعان جىگىتكە تانا كوزىن ءبىر جارق ەتكىزدى دە، كۇلىمسىرەگەن كۇيى ورنىنان تۇرىپ، شەشەسىنىڭ ايتقانىن ورىنداۋعا كەتتى. بايدىبەك ىشىنەن: «كەلگەلى بەرى بۇل قىزعا نەگە كوڭىل اۋدارمادىم ەكەن» دەدى.

سونىمەن، قىس كۇنى بىرتىندەپ ءوتىپ جاتادى. بايدىبەك ءوزىنىڭ جىلقىشى اعالارىمەن باي جىلقىسىن باعىپ، مويىنقۇمدى جايلاپ جۇرە بەرەدى. كوڭىلىندە تانا كوز سارى قىزعا دەگەن ماحاببات قۇشتارلىعى تۇتاندى. ەندى اۋا جايىلعان جىلقىنى ىزدەگەن بولىپ، كەيدە قاشقان قاسقىر، تۇلكىنى ىندەتكەن بولىپ ارىستان بي اۋىلىنا بارعىشتاي بەرەدى. تۇستەنىپ، قونا جاتىپ، بي ايتقان قىزىقتى اڭىز، شەجىرە اڭگىمەلەردى تىڭدايدى، وڭاشاسىن تاۋىپ سارى قىزبەن سىرلاسادى. قىزدىڭ اتى گۇلجامال ەدى. ونى اكە، شەشەسى، اعا، جەڭگەلەرى ەركەلەتىپ «سارى قىز» دەيدى ەكەن. بايدىبەكتىڭ سارى قىزبەن كوڭىلدەس، ءبىر-بىرىن ۇناتىپ، سىرلاسىپ جۇرگەنىن شەشەسى دە، اكەسى دە سەزەدى، ءبىراق شەككى كورمەيدى. قايتا جيىرەك كەزدەسىپ، بىر-بىرىنە ءۇيىر بولا بەرگەنىن قالايدى. اسىرەسە جەڭگەلەرى كوپ دانەكەرشى بولادى.

ءبىر كۇنى ارىستان بي:

— بالام، ساعان ىقىلاسىم ءتۇستى. ەلىڭدە قۇدا ءتۇسىپ، ءسوز سويلەرىڭ بار ما؟

— ونداي جاناشىر اكە، شەشە مەندە جوق، وزىممەن-اق سويلەسە بەرىڭىز.

— ەندەشە سارى قىز ەكەۋىڭە وتاۋ تىگىپ بەرەيىن، وسىندا قالساڭ قايتەدى؟

— اقساقال، وتاۋ دەگەنىڭىز ءجون، ءبىراق مۇندا قالا المايمىن عوي. جەتىم بولعانىممەن، مەندە دە ەل بار، جۇرت بار. اۋىلعا بارايىن، اعايىن تۋىسپەن اقىلداسايىن. كوپ كەشىكپەي قايتىپ اينالىپ سوعايىن.

— جارايدى، مۇنىڭ دا ءجون ەكەن.

ارىستان بي مەن بايدىبەك بالانىڭ العاشقى كەلىسىمى وسى بولادى.

ناۋرىز ايى جاقىنداپ، قىستىڭ ىزعارى قايتا باستايدى. جىلقىشىلار جىلقىسىن ەلىنە بەتتەتىپ ايداي جايادى. بىرنەشە كۇن دەگەندە ولار ەلىنە جەتەدى. شىنتاس باي جىلقىسىنىڭ مۇرتى بۇزىلماي امان-ەسەن ورالعانىنا قاتتى قۋانادى. جىلقىشىلار مويىنقۇم جايلاۋىن قىستاپ شىققانىن، ول ەلدىڭ ارىستان دەگەن ءبيىنىڭ كورسەتكەن اتالىق قامقورلىعىن، تىپتەن بايدىبەككە جالعىز قىزىن بەرمەك بولعانىن جىرداي قىلىپ بايان ەتەدى. سوندا شىنتاس بايدىڭ بايدىبەككە شىن مەيىرى ءتۇسىپتى:

— بايدىبەك بالام، ءتۇسىندىم، ءبارى سەنىڭ ارقاڭ. جايلى ءورىس تاۋىپ جىلقىمنىڭ تاي-تۇلاعىنا دەيىن سونداي قاھارلى قىستان امان قالعانى تەك سەنىڭ اقىلىڭ. سەن ەسىك الدىندا جۇرگەن قۇلىم ەدىڭ، ەندى اقىلدى ۇلىم بولدىڭ. قاسىڭا ءبىر قاريا، ون جىگىت قوسىپ، الدىڭا ءجۇز جىلقى سالىپ بەرەيىن، ارىستان بيگە بار داعى قالىڭدىعىڭدى الىپ قايت!

وسىلايشا، بايدىبەك ارىستان ءبيدىڭ ەلىنە بارادى. بي ەلى تايلى-تاياعىمەن جيىلىپ، سارى قىزدىڭ ۇزاتۋ تويىن جاسايدى. اقىندار ايتىسى، بايگە، قىز قۋۋ، كۇرەس، جامبى اتۋ دەيسىڭ بە، بارلىق سالت، ءداستۇر وتەدى. ءسويتىپ، سارى قىز جاساۋ-جابدىعى، باسىرە تولىمەن كەلىن بولىپ تۇسەدى. شىنتاس باي دا ارىستان بيدەن قالمايمىن دەپ بارىن سالىپ، توي وتكىزەدى. بەتاشار، جار-جار جىرلانادى. بايگە، كوكپار بەرىلەدى. ەلى-جۇرتى بايدىبەك پەن گۇلجامالعا اق وتاۋ تىگىپ، ەنشى بەرەدى. بايدىبەك ءوزىنىڭ اقىلدى، تاپقىرلىعى ارقاسىندا جالشىلىقتان، جوقشىلىقتان قۇتىلىپ، ەل قاتارىنا قوسىلادى. كوپ كەشىكپەي ەلى ونى بي ەتىپ سايلاپ الادى.

---