بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى
ارىس اۋدانى
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ەسىمدىكتىڭ تۇرلەرى مەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى تۋرالى لينگۆيستيكالىق بىلىمدەرىن جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە باۋلۋ، انا ءتىلدى ارداقتاۋعا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ گرامماتيكالىق تالداۋ جاساۋ داعدىلارىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى ۇلەستىرمەلەر
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. وزدىك ەسىمدىكتەرىنىڭ تۇرلەنۋى.
2. تاپسىرما. « سەزىمسىز ءومىر سۇرۋگە بولا ما؟» دەگەن تاقىرىپتا شاعىن ويتولعاۋ جازىڭدار.
III. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
1. تاقتاعا جازىلعان سويلەمدەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
1. بىرەۋلەر ءۇيىنىڭ ورنىن ولشەپ، بىرەۋلەر قازىپ ۇلگەرىپ، قايسىبىرەۋلەرى قالقيتىپ تا العان.
2. بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى ول...
3. كەيبىرەۋگە تاياعىم ءتيىپ تە كەتتى بارتىلداپ.
4. اسەمپاز بولما ارنەگە.
وقۋشىلارعا لينگۆيستيكالىق ءبىلىم بەرۋ.
بىرەۋ، كەيبىرەۋ، قايسىبىرەۋ، بىردەمە، ارنە، كىمدە - كىم، الدەكىم، الدەنە ءتارىزدى بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرى زات ەسىم ورنىنا جۇمسالادى. ولار كوپتىك، تاۋەلدىك، سەپتىك جالعاۋلارىندا جۇمسالىپ، سويلەمدە اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ باستاۋىش، بارىس، تابىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس سەپتىكتەردە تۇرىپ تولىقتاۋىش، ىلىك سەپتىكتە تۇرىپ انىقتاۋىش قىزمەتتەرىن اتقارادى.
مىسالى:
بىرەۋلەر ءۇيىنىڭ ورنىن ولشەپ، بىرەۋلەر قازىپ ۇلگەرىپ، قايسىبىرەۋلەرى قالقيتىپ تا العان. (ع. مۇست.) بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى ول..... كەيبىرەۋگە تاياعىم ءتيىپ تە كەتتى بارتىلداپ. اسەمپاز بولما ارنەگە. (اباي) بەرىلگەن سويلەمدەردە بىرەۋلەر دەگەن كوپتىك جالعاۋىندا جانە اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ، كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، قايسىبىرەۋلەرى دەگەن كوپتىك، تاۋەلدىك جانە اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ، كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، باستاۋىش بولىپ تۇر. بىرەۋدىڭ دەگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىگى ىلىك سەپتىكتە تۇرىپ، كىمنىڭ؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، انىقتاۋىش بولىپ تۇر؛ كەيبىرەۋگە، ارنەگە دەگەندەر بارىس سەپتىكتە تۇرىپ، كىمگە؟ نەگە؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، تولىقتاۋىش بولىپ تۇر.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
106 - جاتتىعۋ.
تومەندەگى بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىن تۇرلەندىرىپ، سويلەم قۇراڭىزدار.
ا. س. الدەكىم، بىردەمە، كەيبىرەۋ
ءى. س. الدەكىمنىڭ، بىردەمەنىڭ، كەيبىرەۋدىڭ.
ب. س. الدەكىمگە، بىردەمەگە، كەيبىرەۋگە
ت. س. الدەكىمدى، بىردەمەنى، كەيبىرەۋدى.
ج. س. الدەكىمدە، بىردەمەدە، كەيبىرەۋدە.
ش. س. الدەكىمنەن، بىردەمەدەن، كەيبىرەۋدەن
ك. س. الدەكىممەن، بىردەمەمەن، كەيبىرەۋمەن.
108 - جاتتىعۋ
مانەرلەپ وقىڭىزدار. سونان سوڭ: 1) اڭگىمەنى بايانداۋشى كىم جانە كىم ايتىپ تۇرعانىن نەدەن بايقاعانلارىڭىزدى ايتىڭىزدار. اڭگىمەگە ات قويىڭىزدار؛ 2) اڭگىمەدە وسىمدىكتەردىڭ قاي ءتۇرى كوبىرەك قولدانىلعانىن تابىڭىزدار.
ۇلەستىرمە كارتوچكالار مەن جۇمىس
№1. بەرىلگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىن پايدالانىپ، سويلەم قۇراڭىز.
1. بىرەۋ: ______________
2. كەيبىر: _____________
3. بىرنەشە: ____________
4. ءاربىر: ______________
5. ءارقاشان: ___________
№2. بەرىلگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەردى تاۋەلدەڭىز.
ءاربىر كەيبىرەۋ ءارقايسى
ءبىزدىڭ ________ _________ _________
سەندەردىڭ _______ _________ ______
سىزدەردىڭ _______ _________ _______
ولاردىڭ ________ _________ _______
№3. بەرىلگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەردى سەپتەڭىز.
اتاۋ: اركىم بىرەۋ الدەنە
ىلىك: ________ ________ _______
بارىس: ______ ________ _______
تابىس: ______ _________ ______
جاتىس: ______ _________ ______
شىعىس: ______ _________ ______
كومەكتەس._____ ________ _______
№4. جاقشاداعى سوزدەردى پايدالانىپ، سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىز.
1. بۇل ءسوزدى كىمنەن ەستىدىڭ؟ (بىرەۋ)
2. مارات قاشان ەرتە تۇرادى؟ (ءارقاشان)
3. قانداي ادامدار ۇزىلىستە دەمالمايدى؟ (كەيبىر)
4. جۇمىسقا قانشا ادام كەلمەدى؟ (بىرنەشە)
5. كىم ءوزىنىڭ تۋعان جەرىن جاقسى كورەدى؟ (اركىم)
№5. استى سىزىلعان سوزگە سۇراق قويىڭىز.
1. ءاربىر ادامنىڭ قۇقىعى بار. ________
2. اركىم ءوز جۇمىسىن ىستەيدى. ________
3. ول ءاردايىم كوڭىلدى جۇرەدى. ________
4. ءبىز بىرنەشە كۇن دەمالدىق. ________
5. جينالىسقا كەيبىر قىزمەتكەرلەر كەلمەدى. ________
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىنىڭ تۇرلەنۋى. (65 - 67)
2. 107 - جاتتىعۋ
Vءى. باعالاۋ.
ارىس اۋدانى
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ەسىمدىكتىڭ تۇرلەرى مەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىگىنىڭ تۇرلەنۋى تۋرالى لينگۆيستيكالىق بىلىمدەرىن جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى بەكىتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە باۋلۋ، انا ءتىلدى ارداقتاۋعا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ گرامماتيكالىق تالداۋ جاساۋ داعدىلارىن دامىتۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى ۇلەستىرمەلەر
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. وزدىك ەسىمدىكتەرىنىڭ تۇرلەنۋى.
2. تاپسىرما. « سەزىمسىز ءومىر سۇرۋگە بولا ما؟» دەگەن تاقىرىپتا شاعىن ويتولعاۋ جازىڭدار.
III. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
1. تاقتاعا جازىلعان سويلەمدەر ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
1. بىرەۋلەر ءۇيىنىڭ ورنىن ولشەپ، بىرەۋلەر قازىپ ۇلگەرىپ، قايسىبىرەۋلەرى قالقيتىپ تا العان.
2. بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى ول...
3. كەيبىرەۋگە تاياعىم ءتيىپ تە كەتتى بارتىلداپ.
4. اسەمپاز بولما ارنەگە.
وقۋشىلارعا لينگۆيستيكالىق ءبىلىم بەرۋ.
بىرەۋ، كەيبىرەۋ، قايسىبىرەۋ، بىردەمە، ارنە، كىمدە - كىم، الدەكىم، الدەنە ءتارىزدى بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرى زات ەسىم ورنىنا جۇمسالادى. ولار كوپتىك، تاۋەلدىك، سەپتىك جالعاۋلارىندا جۇمسالىپ، سويلەمدە اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ باستاۋىش، بارىس، تابىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس سەپتىكتەردە تۇرىپ تولىقتاۋىش، ىلىك سەپتىكتە تۇرىپ انىقتاۋىش قىزمەتتەرىن اتقارادى.
مىسالى:
بىرەۋلەر ءۇيىنىڭ ورنىن ولشەپ، بىرەۋلەر قازىپ ۇلگەرىپ، قايسىبىرەۋلەرى قالقيتىپ تا العان. (ع. مۇست.) بىرەۋدىڭ كىسىسى ولسە، قارالى ول..... كەيبىرەۋگە تاياعىم ءتيىپ تە كەتتى بارتىلداپ. اسەمپاز بولما ارنەگە. (اباي) بەرىلگەن سويلەمدەردە بىرەۋلەر دەگەن كوپتىك جالعاۋىندا جانە اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ، كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، قايسىبىرەۋلەرى دەگەن كوپتىك، تاۋەلدىك جانە اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ، كىم؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، باستاۋىش بولىپ تۇر. بىرەۋدىڭ دەگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىگى ىلىك سەپتىكتە تۇرىپ، كىمنىڭ؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، انىقتاۋىش بولىپ تۇر؛ كەيبىرەۋگە، ارنەگە دەگەندەر بارىس سەپتىكتە تۇرىپ، كىمگە؟ نەگە؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، تولىقتاۋىش بولىپ تۇر.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
106 - جاتتىعۋ.
تومەندەگى بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىن تۇرلەندىرىپ، سويلەم قۇراڭىزدار.
ا. س. الدەكىم، بىردەمە، كەيبىرەۋ
ءى. س. الدەكىمنىڭ، بىردەمەنىڭ، كەيبىرەۋدىڭ.
ب. س. الدەكىمگە، بىردەمەگە، كەيبىرەۋگە
ت. س. الدەكىمدى، بىردەمەنى، كەيبىرەۋدى.
ج. س. الدەكىمدە، بىردەمەدە، كەيبىرەۋدە.
ش. س. الدەكىمنەن، بىردەمەدەن، كەيبىرەۋدەن
ك. س. الدەكىممەن، بىردەمەمەن، كەيبىرەۋمەن.
108 - جاتتىعۋ
مانەرلەپ وقىڭىزدار. سونان سوڭ: 1) اڭگىمەنى بايانداۋشى كىم جانە كىم ايتىپ تۇرعانىن نەدەن بايقاعانلارىڭىزدى ايتىڭىزدار. اڭگىمەگە ات قويىڭىزدار؛ 2) اڭگىمەدە وسىمدىكتەردىڭ قاي ءتۇرى كوبىرەك قولدانىلعانىن تابىڭىزدار.
ۇلەستىرمە كارتوچكالار مەن جۇمىس
№1. بەرىلگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىن پايدالانىپ، سويلەم قۇراڭىز.
1. بىرەۋ: ______________
2. كەيبىر: _____________
3. بىرنەشە: ____________
4. ءاربىر: ______________
5. ءارقاشان: ___________
№2. بەرىلگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەردى تاۋەلدەڭىز.
ءاربىر كەيبىرەۋ ءارقايسى
ءبىزدىڭ ________ _________ _________
سەندەردىڭ _______ _________ ______
سىزدەردىڭ _______ _________ _______
ولاردىڭ ________ _________ _______
№3. بەرىلگەن بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەردى سەپتەڭىز.
اتاۋ: اركىم بىرەۋ الدەنە
ىلىك: ________ ________ _______
بارىس: ______ ________ _______
تابىس: ______ _________ ______
جاتىس: ______ _________ ______
شىعىس: ______ _________ ______
كومەكتەس._____ ________ _______
№4. جاقشاداعى سوزدەردى پايدالانىپ، سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىز.
1. بۇل ءسوزدى كىمنەن ەستىدىڭ؟ (بىرەۋ)
2. مارات قاشان ەرتە تۇرادى؟ (ءارقاشان)
3. قانداي ادامدار ۇزىلىستە دەمالمايدى؟ (كەيبىر)
4. جۇمىسقا قانشا ادام كەلمەدى؟ (بىرنەشە)
5. كىم ءوزىنىڭ تۋعان جەرىن جاقسى كورەدى؟ (اركىم)
№5. استى سىزىلعان سوزگە سۇراق قويىڭىز.
1. ءاربىر ادامنىڭ قۇقىعى بار. ________
2. اركىم ءوز جۇمىسىن ىستەيدى. ________
3. ول ءاردايىم كوڭىلدى جۇرەدى. ________
4. ءبىز بىرنەشە كۇن دەمالدىق. ________
5. جينالىسقا كەيبىر قىزمەتكەرلەر كەلمەدى. ________
V. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. بەلگىسىزدىك ەسىمدىكتەرىنىڭ تۇرلەنۋى. (65 - 67)
2. 107 - جاتتىعۋ
Vءى. باعالاۋ.
You Might Also Like
-
“وقۋشىلاردىڭ دارىندىلىعى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ جولدارى”
