سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 كۇن بۇرىن)
جاتتىعۋ تالداۋ جۇمىستارى
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
ارىس اۋدانى، م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى

ساباقتىڭ تاقىرىبى: جاتتىعۋ، تالداۋ جۇمىستارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: ەتىستىكتىڭ رايلارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتا ءبىلۋ؛
2. تاربيەلىك: سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، ادامگەرشىلىككە، تۋعان جەردى سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: ەتىستىكتىڭ رايلارى تۋرالى بىلىمدەرىن جۇيەلەۋ، جيناقتاۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: بىلىك پەن داعدىنى جۇيەلەۋ، جيناقتاۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: پراكتيكالىق ءادىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ۇلەستىرمەلەر
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، تاريح

ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. قالاۋ راي 108 - 111 بەتتەردى وقۋ.
2. 177 - جاتتىعۋ
3. ماقال – ماتەلدەردى جاتتاۋ.

III. اكتۋالداۋ كەزەڭى.
جاتتىعۋ جۇمىسىنداعى «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول» دەگەن ماقالدىڭ باعىنىڭقى سىڭارى قانداي راي ەكەندىگى سۇرالادى.
«ەتىستىكتىڭ راي كاتەگورياسى نەشە توپقا بولىنەدى؟ ولار قالاي جاسالادى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الىنادى.
ءىV. جاڭا ساباق.
ەتىستىكتىڭ رايلارىن قايتالاۋ. ءار رايدىڭ جاسالۋ جولدارىن وقۋشىلارمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەسكە ءتۇسىرۋ. وقۋشىلاردى 4 توپقا ءبولىپ، توپتارعا رايلاردىڭ اتىن بەرۋ.
توپ اتتارى تاپسىرمالار بويىنشا وزگەرىپ وتىرادى، توپ باسشىسى ءوز توبىنداعى وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، ۋاقتىلى باعالاپ وتىرادى.

V. دامىتۋ كەزەڭى.
وقۋلىقپەن جۇمىس
178 - جاتتىعۋ
ەتىستىكتەردى تەرىپ جازىپ، اشىق رايلى سويلەم تۇرلەرىنىڭ قالاي جاسالعانىن ايتۋ، سويلەمدەردى ءار توپ وزدەرىنە بەرىلگەن راي اتتارىنا سايكەس اينالدىرادى.
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولاتىن. (اشىق راي، اۋىسپالى وتكەن شاق).
ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىز ويپاڭداۋ جەردە بولسىن. (بۇيرىق راي، ءىى جاق، انايى ءتۇرى).

الدىمىزدا ۇلكەن ادىر كورىنەدى. سول ادىردىڭ توبەسىنە نەمىستەر بەكىنگەن. بيىك ادىردى نەمىستەر تولىق پايدالاندى. ولار ءبىزدىڭ بەكىنىسىمىزدى باقىلاپ وتىراتىن بولدى. قيمىلداساق، اتقىلاپ دامىل بەرمەدى. نەمىستەر جاتقان ادىرعا ءبىز دە بەت قويدىق. ايعاي – شۋسىز جىلدامداتا باسىپ كەلەمىز. وسى كەزدە ءبىزدىڭ ارتيللەريا جاۋدى گۇرسىلدەتىپ اتقىلاي باستادى. جەر سولقىلداپ، اۋا جاڭعىرىپ جاتتى. جاۋدىڭ تىكەن سىمدى شەبىنەن وتتىك. ونىڭ ءار جەرىنەن ەسىك اشىلىپتى. پۋلەمەتتەن وقتى قارشا بوراتتىق.

«شارتتى راي» توبىنا تومەندەگىدەي سويلەمدەر بەرىلدى:
«جىلاعان شەشەمەن بىرگە جىلاسا، جىگىتتىڭ جىگىت بولعانى قايسى، ويتسە، كىسى ۋادەدەن شىعا الا ما؟ جىلاعان شەشەمەن بىرگە جىلاپ، جىگىت ۇيدەن ۇزاق ۋاقىتقا الىس جەرگە كەتسە، بالاسىنىڭ جىلاعانىن كورگەن سوڭ، ۇيدە قالعان انانىڭ كوزىنەن جاس كەتە مە، كوكىرەگىنەن ساعىنىش قاسىرەتى كەتە مە؟».
180 - جاتتىعۋ.
ا) قالاۋ راي، اشىق راي، بۇيرىق رايلى سويلەمدى تەرىپ جازۋعا ءار توپتان تاقتاعا ءبىر-بىر وقۋشى شىقتى. ماتىندە شارتتى راي بولماعاندىقتان ول توپقا باسقا سويلەمدەر بەرىلدى: «تۇستىك ءومىرىڭ بولسا، كەشتىك مال جينا»، «نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ».

باقىت
مەن باقىتتى كورسەم دەۋشى ەدىم. ءبىزدىڭ قاقپانىڭ الدىنداعى ۇلكەن جولمەن كۇندە ءبىر قايىرشى شال وتەتىن ەدى. شال ۇزىن اساسىن جوعارى كوتەرىپ الىپ:
- ە، ازاماتتار، باقىتتى بولىڭدار! – دەيتىن. مەنىڭ باقىتتى كورگىم كەلدى. شال قارا كولەڭكەدە ۇيرەنشىكتى جولمەنەن كەتىپ بارا جاتاتىن. مەن ءبىراز قاراپ تۇراتىنمىن، سودان سوڭ جىلدام باسىپ ۇيگە كەلەتىنمىن. توسەككە جاتقاندا ۇزىن اسالى شال كوز الدىمنان كەتپەيتىن، داۋسى قۇلاعىمدا تۇراتىن. (س. ەرۋبايەۆ)

وقۋشىلارعا جەكە، جۇپتىق، توپتىق تاپسىرمالار بەرىلدى.
«اشىق راي» توبىنا:
«شالقار – ادالدىق پەن ادامدىقتىڭ، كىسىلىكتىڭ الدىندا تىك تۇراتىن، قىزدارىن قىز دەپ قويىپ قالماي، قىز بالا دەپ سىيلايتىن، ەكىجۇزدىلىكتى ولىمنەن دە جامان دەپ قابىلدايتىن جاندارى تازا حالقى بار قالاشىق». «ابىلاي حاننىڭ قاسىندا بۇقارەكەڭ جىرلايدى»، «ماشينانىڭ قاراسى كورىنبەي كەتىسىمەن مارجان ۇستىنە وزىنە ۇنايتىن ۇساق اق گۇلدەرى بار كويلەگىن كيىپ، شاشىن توبەسىنە ءتۇيىپ، ەسىكتى كىلتتەپ دالاعا شىقتى».

بەرىلگەن ماتىندەردەن ەتىستىكتەردىڭ شاق ءتۇرىن انىقتاپ، بۇيرىق رايعا اينالدىرۋ.
«شارتتى راي» توبىنا:
«قارادان حان بولسام، حالقىم قالاعان بولار،
ايىردان نار بولسام، اتام جاراعان بولار،
كونەدەن داۋرەن وزسا، جاسى جەتكەن بولار،
كونەدەن قامقا توزسا، داۋرەنى كەتكەن بولار».
ەر جىگىت ايتپايدى،
ايتسا، قايتپايدى.
وقي بەرسەڭ، كوزىڭ اشىلادى،
وتىرا بەرسەڭ، جالقاۋلىق باسىنادى.
التاۋ الا بولسا، اۋىزداعى كەتەدى،
تورتەۋ تۇگەل بولسا، توبەدەگى كەلەدى.
ءتىل تاس جارادى،
تاس جارماسا، باس جارادى.

ماتىندەردەن شارتتى رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، اشىق رايعا اينالدىر.
«بۇيرىق راي» توبىنا:
«ارلى - وجداندى بول!
نامىسىڭدى جاستان ساقتا!
حالقىڭدى الالاما!
جاقىنىڭدى جارالاما!»
«قۇداي جارىلقاسىن، باي قىلسىن،
تورت-تۇلىگىن ساي قىلسىن!»
«مالدى تەپپە، اقتى توكپە».
«ەسىكتى قاتتى قاقپا، قاتتى سەرپىپ جاپپا».
«كەتپەس داۋلەت بەرسىن، كەڭ پەيىل بەرسىن».
سويلەمدەردەن بۇيرىق رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، قالاۋ رايعا اينالدىرۋ.
«قالاۋ راي» توبىنا:
«دۇعاي سالەم بەرگەيسىڭ،
اعام ەسەت بەرەنگە.
بەكەت قايدا دەگەنگە،
بەكەت كەتتى دەگەيسىڭ
شىقپايتۇعىن تەرەڭگە».

گ ۇلى سۇلۋ ورماندى
سۋساتپاعىم كەلەدى.
ءجۇزى جىلى جانداردى
قۇشاقتاعىم كەلەدى.

اتادان ۇل تۋسا يگى،
اتا جولىن قۋسا يگى.
وزىنە كەلەر ۇلىن
ءوزى بيلەپ تۇرسا يگى.
ماتىندەردەن قالاۋ رايلى ەتىستىكتەردى تاۋىپ، شارتتى رايعا اينالدىرۋ.
«قىزىمىر» ويىنى. ءار توپتان ءبىر وقۋشى تۇرىپ، كەلەسى توپقا سۇراق قويادى. سۇراققا بارلىق جاۋاپ بەرە الادى.
ەتىستىكتىڭ رايلارى دەگەنىمىز نە؟
ەتىستىكتىڭ رايلارى مەن شاقتارى اراسىندا قانداي ۇقساستىق پەن وزگەشەلىك بار؟
ەتىستىك رايلارىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
اشىق راي نەنى بىلدىرەدى جانە قالاي جاسالادى؟
بۇيرىق رايدىڭ ماعىنالارى قانداي جانە قالاي جاسالادى؟
بۇيرىق رايدىڭ جىكتەلۋ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
شارتتى رايدىڭ ماعىنالارى قانداي جانە قالاي جاسالادى؟
شارتتى رايلى ەتىستىكتەردىڭ سويلەمدە قولدانىلۋ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
قالاۋ راي دەگەنىمىز نە؟
قالاۋ رايدىڭ قانداي جاسالۋ جولدارى بار؟
قالاۋ رايدىڭ جىكتەلۋ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟

IV. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. 99 - 112 بەتتەردى وقۋ
2. 179 - جاتتىعۋدى ورىنداۋ
3. 112 - بەتتەگى تاپسىرمانى ورىنداۋ
V. باعالاۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما