بىلگىر حيميك – ءححى
«بىلگىر حيميك – ءححى»
مەكتەپتە باعدارلامادان تىس ساباقتار، كەشتەر ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن ودان ءارى دامىتۋعا بولادى. وسىنداي ساباقتاردىڭ تاربيەلىك ءمانى دە زور.
«تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋى – ءبىلىمدى ۇرپاق قولىندا» دەگەندەي، الدىمىزدا تۇرعان دەنى ساۋ، رۋحى بيىك، وي - ءورىسى كەڭ، بولاشاعى ايقىن جەكە تۇلعانى ءححى عاسىردىڭ بىلگىر حيميگى ەتىپ شىعارۋ ءوز قولىمىزدا.
كورۋگە بۇل سايىسقا جيىلعاندار،
د. ي. مەندەلەيەۆكە قۇرمەتپەنەن سيىنعاندار.
قوش كەلدىڭىزدەر، بۇگىنگىدەي عاجايىپتى
تاماشالاۋ باقىتى بۇيىرعاندار!
ءى ءبولىم: «بايگە» (وقۋشىلار جىلدامدىعىنا قاراي، قايسىسى تەز، ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول 10 ۇپاي الادى).
سۇراقتار:
1. قانداي قىشقىلدى بارلىق قىشقىلداردىڭ اناسى دەيدى؟ (كۇكىرت قىشقىلى)
2. دەنەسىندە قىشقىل بار جاندىك؟ (قۇمىرسقا)
3. قانداي حيميالىق ەلەمەنتتىڭ اتاۋى ونىڭ تابيعاتتاعى رولىنە سايكەس كەلمەيدى؟ ( ازوت - گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «ءومىردى قۇپتامايمىن» )
4. ادام اعزاسىندا قانداي ەلەمەنتتىڭ جەتىسپەۋىنەن تىسجەگى اۋرۋى (كاريەس) پايدا بولادى؟ (فتور)
5. ادام بويىنىڭ وسۋىنە اسەر ەتەتىن حيميالىق ەلەمەنت؟ (مىرىش)
6. سۇيەكتى قاپتايتىن ەلەمەنت؟ (كالسيي)
7. ناتريي ءحلوريدىنىڭ تۇرمىستىق اتاۋى؟ (اس تۇزى)
8. قارىن ءسولىنىڭ قۇرامىنداعى قىشقىل؟ (تۇز قىشقىلى)
ءىى ءبولىم: «پوليگلوت». «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل».
(سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، كەزدەسەتىن ەلەمەنتتەردى قازاق، ورىس، لاتىن تىلىندە ايتۋ. دۇرىس جاۋاپقا 20 ۇپاي، جارتىلاي جاۋاپقا 10 ۇپاي قويىلادى.)
1. كونسەرۆى قالبىرى جاسالاتىن مەتالل.
2. سۇيىق مەتالل.
3. تەڭىز ورامجاپىراعى لاميناريانىڭ قۇرامىنا كىرەتىن ەلەمەنت.
4. ەلەكتر شامىنىڭ سىمى جاسالاتىن ەلەمەنت.
5. يىلگىشتىگى ەڭ جوعارى ەلەمەنت.
6. كيىمدى اعارتۋعا قانداي ەلەمەنت قولدانىلادى.
7. ەڭ جەڭىل گاز.
8. ناپولەوننىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولعان قانداي حيميالىق ەلەمەنت.
ءىىى ءبولىم: «كوكپار»
كوپ ۇپاي جيناعان 3 وقۋشى – ا توبىنا، ال از ۇپاي جيناعان 3 وقۋشى – ب توبىنا جينالىپ، توپ بولىپ جاۋاپ بەرەدى.
بەرىلگەن تاپسىرما:
1. الكوگولدىڭ زيانى.
2. سۋدىڭ پايداسى مەن زيانى.
بۇل بولىمنەن كەيىن ۇپاي سانى باسىم 4 وقۋشى قالادى.
IV ءبولىم: “قىزىقتى 5 سۇراق». (10 ۇپايمەن باعالانادى)
1. سوندىرىلمەگەن اكتىڭ فورمۋلاسى؟
2. انتيبيوتيك دەگەنىمىز نە؟
3. المانىڭ كەسىلگەن جەرى نەلىكتەن سارعايادى؟
4. قانداي سۋدا قوسپالار از؟
5. تۇز تۇزبەيتىن وكسيد؟
V ءبولىم: «تىكەلەي سۇراقتار» (ءار دۇرىس جاۋاپقا 40 ۇپاي قوسىلادى).
1. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى تابيعي گاز ءتۇسسىز، ءيىسسىز. ال تۇرمىستا قولدانىلاتىن گازدىڭ ءيىسى بار. نەلىكتەن؟
2. ا جانە ب گاز كۇيىندە جاي زاتتار ارەكەتتەسكەندە تۇزىلگەن ۆ زاتى – ءيىسسىز، ءتۇسسىز، ءدامسىز سۇيىقتىق. قىزدىرعاندا، سالقىنداتقاندا اگرەگاتتىق كۇيى وزگەرگەنىمەن، باستاپقى مولەكۋلاسىن ساقتايدى. تۇرمىستا، حالىق شارۋاشىلىعىندا، وندىرىستە كەڭىنەن قولدانىلادى. ا، ب، ۆ زاتىن اتاپ، فورمۋلاسىن قۇراستىرىڭىز.
3. ەكى ىدىستا دا كوزگە كورىنبەيتىن ءتۇسسىز، ءيىسسىز گاز تولتىرىلعان.
ءبىرىنشى ىدىسقا تىشقاندى جىبەرگەندە سەرگەك سەزىنەدى.
ەكىنشى ىدىسقا شالا جانعان شىرپىنى اپارعاندا لاپ ەتىپ جانىپ كەتەدى. ىدىستارعا تولتىرىلعان قانداي گازدار؟
4. ءبىرىنشى بۋىنى «قابىلدا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بىلدىرەدى، ەكىنشى بۋىنى «شاراپپەن ۋلانۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى، ال ءوزىم تۇزبىن. ويلاڭىزشى سوندا مەن كىممىن؟
بۇل تۋردا 2 وقۋشى قالادى.
VI ءبولىم: «جورعا» (20 ۇپايمەن باعالانادى)
1 - وقۋشىعا.
1. ەڭ قاتتى مەتالل.
2. قانداي ەلەمەنت قازاق تىلىنە اۋدارعاندا «ساسىق» دەپ اتالادى؟
3. ەڭ جەڭىل مەتالل.
4. ءيىس گازى.
5. بولىنبەيتىن كىشكەنتاي بولشەك.
6. قانداي كوك قاعازدى لەزدە قىزارتۋعا بولادى؟
7. قانداي سۋ ەم ءۇشىن پايدالانىلادى؟
8. كراحمالدى قانداي زاتپەن بوياۋعا بولادى؟
9. قار مەن جاڭبىر سۋلارى نەگە ءدامسىز؟
10. سۋتەكتەن كەيىنگى ەڭ جەڭىل گاز؟.
11. بارلىق جەر قىرتىسىندا ەڭ كوپ تارالعان ەلەمەنت؟
12. ەڭ اۋىر مەتالل؟.
2 - وقۋشىعا.
1. قاننىڭ قۇرامىنا كىرەتىن مەتالل.
2. اس سوداسىنىڭ فورمۋلاسى.
3. ادام تىنىس الاتىن گاز.
4. بەيمەتالداردىڭ جالپى سانى.
5. جۇمىرتقانى وتسىز، ەلەكتر قۋاتىنسىز پىسىرۋگە بولادى ما؟
6. توقتى ەڭ جاقسى وتكىزەتىن مەتالل.
7. ەڭ يىلگىشتىگى جوعارى مەتالل.
8. فەرمەنت دەگەن نە؟
9. ءبىرىنشى بولىگىم «الدا كەل» دەگەن بۇيرىق راي، ەكىنشى بولىگىم سان ەسىم، شيپالى گاز دەپ تە ەسەپتەلەدى. مەن كىممىن؟
10. كومىردىڭ جانۋى قاي قۇبىلىسقا جاتادى؟
11. فتوردىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى.
12. حيميالىق تەڭدەۋدى تەڭەستىرۋ ءۇشىن قويىلاتىن سان.
VIءى ءبولىم: « شەشەندىك ونەر».
(ءسوز سويلەۋ شەبەرلىگىنە نەگىزدەلگەن. 50 ۇپايمەن باعالانادى.)
1. حيميا عىلىمىنىڭ پايداسى.
2. حيميا عىلىمىنىڭ زيانى.
جوعارى ۇپاي جيناعان وقۋشى تيىسىنشە ماراپاتتالىپ، كەلەسى ينتەللەكتۋالدىق ويىنعا دەيىن ءوز دارەجەسىن ساقتاۋعا تىرىسادى. بۇل باسقا دا وقۋشىلاردىڭ ىنتا – جىگەرىن وياتىپ، ءپاننىڭ قىزىقتى وتۋىنە سەبەبىن تيگىزەدى
مەكتەپتە باعدارلامادان تىس ساباقتار، كەشتەر ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن ودان ءارى دامىتۋعا بولادى. وسىنداي ساباقتاردىڭ تاربيەلىك ءمانى دە زور.
«تاۋەلسىزدىكتىڭ تۋى – ءبىلىمدى ۇرپاق قولىندا» دەگەندەي، الدىمىزدا تۇرعان دەنى ساۋ، رۋحى بيىك، وي - ءورىسى كەڭ، بولاشاعى ايقىن جەكە تۇلعانى ءححى عاسىردىڭ بىلگىر حيميگى ەتىپ شىعارۋ ءوز قولىمىزدا.
كورۋگە بۇل سايىسقا جيىلعاندار،
د. ي. مەندەلەيەۆكە قۇرمەتپەنەن سيىنعاندار.
قوش كەلدىڭىزدەر، بۇگىنگىدەي عاجايىپتى
تاماشالاۋ باقىتى بۇيىرعاندار!
ءى ءبولىم: «بايگە» (وقۋشىلار جىلدامدىعىنا قاراي، قايسىسى تەز، ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرسە، سول 10 ۇپاي الادى).
سۇراقتار:
1. قانداي قىشقىلدى بارلىق قىشقىلداردىڭ اناسى دەيدى؟ (كۇكىرت قىشقىلى)
2. دەنەسىندە قىشقىل بار جاندىك؟ (قۇمىرسقا)
3. قانداي حيميالىق ەلەمەنتتىڭ اتاۋى ونىڭ تابيعاتتاعى رولىنە سايكەس كەلمەيدى؟ ( ازوت - گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «ءومىردى قۇپتامايمىن» )
4. ادام اعزاسىندا قانداي ەلەمەنتتىڭ جەتىسپەۋىنەن تىسجەگى اۋرۋى (كاريەس) پايدا بولادى؟ (فتور)
5. ادام بويىنىڭ وسۋىنە اسەر ەتەتىن حيميالىق ەلەمەنت؟ (مىرىش)
6. سۇيەكتى قاپتايتىن ەلەمەنت؟ (كالسيي)
7. ناتريي ءحلوريدىنىڭ تۇرمىستىق اتاۋى؟ (اس تۇزى)
8. قارىن ءسولىنىڭ قۇرامىنداعى قىشقىل؟ (تۇز قىشقىلى)
ءىى ءبولىم: «پوليگلوت». «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل».
(سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، كەزدەسەتىن ەلەمەنتتەردى قازاق، ورىس، لاتىن تىلىندە ايتۋ. دۇرىس جاۋاپقا 20 ۇپاي، جارتىلاي جاۋاپقا 10 ۇپاي قويىلادى.)
1. كونسەرۆى قالبىرى جاسالاتىن مەتالل.
2. سۇيىق مەتالل.
3. تەڭىز ورامجاپىراعى لاميناريانىڭ قۇرامىنا كىرەتىن ەلەمەنت.
4. ەلەكتر شامىنىڭ سىمى جاسالاتىن ەلەمەنت.
5. يىلگىشتىگى ەڭ جوعارى ەلەمەنت.
6. كيىمدى اعارتۋعا قانداي ەلەمەنت قولدانىلادى.
7. ەڭ جەڭىل گاز.
8. ناپولەوننىڭ ولىمىنە سەبەپشى بولعان قانداي حيميالىق ەلەمەنت.
ءىىى ءبولىم: «كوكپار»
كوپ ۇپاي جيناعان 3 وقۋشى – ا توبىنا، ال از ۇپاي جيناعان 3 وقۋشى – ب توبىنا جينالىپ، توپ بولىپ جاۋاپ بەرەدى.
بەرىلگەن تاپسىرما:
1. الكوگولدىڭ زيانى.
2. سۋدىڭ پايداسى مەن زيانى.
بۇل بولىمنەن كەيىن ۇپاي سانى باسىم 4 وقۋشى قالادى.
IV ءبولىم: “قىزىقتى 5 سۇراق». (10 ۇپايمەن باعالانادى)
1. سوندىرىلمەگەن اكتىڭ فورمۋلاسى؟
2. انتيبيوتيك دەگەنىمىز نە؟
3. المانىڭ كەسىلگەن جەرى نەلىكتەن سارعايادى؟
4. قانداي سۋدا قوسپالار از؟
5. تۇز تۇزبەيتىن وكسيد؟
V ءبولىم: «تىكەلەي سۇراقتار» (ءار دۇرىس جاۋاپقا 40 ۇپاي قوسىلادى).
1. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى تابيعي گاز ءتۇسسىز، ءيىسسىز. ال تۇرمىستا قولدانىلاتىن گازدىڭ ءيىسى بار. نەلىكتەن؟
2. ا جانە ب گاز كۇيىندە جاي زاتتار ارەكەتتەسكەندە تۇزىلگەن ۆ زاتى – ءيىسسىز، ءتۇسسىز، ءدامسىز سۇيىقتىق. قىزدىرعاندا، سالقىنداتقاندا اگرەگاتتىق كۇيى وزگەرگەنىمەن، باستاپقى مولەكۋلاسىن ساقتايدى. تۇرمىستا، حالىق شارۋاشىلىعىندا، وندىرىستە كەڭىنەن قولدانىلادى. ا، ب، ۆ زاتىن اتاپ، فورمۋلاسىن قۇراستىرىڭىز.
3. ەكى ىدىستا دا كوزگە كورىنبەيتىن ءتۇسسىز، ءيىسسىز گاز تولتىرىلعان.
ءبىرىنشى ىدىسقا تىشقاندى جىبەرگەندە سەرگەك سەزىنەدى.
ەكىنشى ىدىسقا شالا جانعان شىرپىنى اپارعاندا لاپ ەتىپ جانىپ كەتەدى. ىدىستارعا تولتىرىلعان قانداي گازدار؟
4. ءبىرىنشى بۋىنى «قابىلدا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بىلدىرەدى، ەكىنشى بۋىنى «شاراپپەن ۋلانۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى، ال ءوزىم تۇزبىن. ويلاڭىزشى سوندا مەن كىممىن؟
بۇل تۋردا 2 وقۋشى قالادى.
VI ءبولىم: «جورعا» (20 ۇپايمەن باعالانادى)
1 - وقۋشىعا.
1. ەڭ قاتتى مەتالل.
2. قانداي ەلەمەنت قازاق تىلىنە اۋدارعاندا «ساسىق» دەپ اتالادى؟
3. ەڭ جەڭىل مەتالل.
4. ءيىس گازى.
5. بولىنبەيتىن كىشكەنتاي بولشەك.
6. قانداي كوك قاعازدى لەزدە قىزارتۋعا بولادى؟
7. قانداي سۋ ەم ءۇشىن پايدالانىلادى؟
8. كراحمالدى قانداي زاتپەن بوياۋعا بولادى؟
9. قار مەن جاڭبىر سۋلارى نەگە ءدامسىز؟
10. سۋتەكتەن كەيىنگى ەڭ جەڭىل گاز؟.
11. بارلىق جەر قىرتىسىندا ەڭ كوپ تارالعان ەلەمەنت؟
12. ەڭ اۋىر مەتالل؟.
2 - وقۋشىعا.
1. قاننىڭ قۇرامىنا كىرەتىن مەتالل.
2. اس سوداسىنىڭ فورمۋلاسى.
3. ادام تىنىس الاتىن گاز.
4. بەيمەتالداردىڭ جالپى سانى.
5. جۇمىرتقانى وتسىز، ەلەكتر قۋاتىنسىز پىسىرۋگە بولادى ما؟
6. توقتى ەڭ جاقسى وتكىزەتىن مەتالل.
7. ەڭ يىلگىشتىگى جوعارى مەتالل.
8. فەرمەنت دەگەن نە؟
9. ءبىرىنشى بولىگىم «الدا كەل» دەگەن بۇيرىق راي، ەكىنشى بولىگىم سان ەسىم، شيپالى گاز دەپ تە ەسەپتەلەدى. مەن كىممىن؟
10. كومىردىڭ جانۋى قاي قۇبىلىسقا جاتادى؟
11. فتوردىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى.
12. حيميالىق تەڭدەۋدى تەڭەستىرۋ ءۇشىن قويىلاتىن سان.
VIءى ءبولىم: « شەشەندىك ونەر».
(ءسوز سويلەۋ شەبەرلىگىنە نەگىزدەلگەن. 50 ۇپايمەن باعالانادى.)
1. حيميا عىلىمىنىڭ پايداسى.
2. حيميا عىلىمىنىڭ زيانى.
جوعارى ۇپاي جيناعان وقۋشى تيىسىنشە ماراپاتتالىپ، كەلەسى ينتەللەكتۋالدىق ويىنعا دەيىن ءوز دارەجەسىن ساقتاۋعا تىرىسادى. بۇل باسقا دا وقۋشىلاردىڭ ىنتا – جىگەرىن وياتىپ، ءپاننىڭ قىزىقتى وتۋىنە سەبەبىن تيگىزەدى
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ازوت جانە فوسفور تاقىرىپتارى بويىنشا وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ جانە ءبىلىمدى جۇيەگە كەلتىرۋ.
