ءبىلىم بەرۋ جولىنداعى جاڭاشا بەتبۇرىس
ۆ.ا.سۋحوملينسكيي: «الەمدە ادام تۇلعاسىنان كۇردەلى، ودان باي ەشنارسە جوق»، - دەپ جازعان. بۇگىنگى كۇندە بارلىق ۇستازداردىڭ الدىنداعى ماقسات – ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا بەلسەندى، شىعارماشىلىق ءىس–ارەكەتكە قابىلەتتى، ەركىن تۇلعا تاربيەلەۋ بولىپ تابىلاتىندىعى بارىمىزگە بەلگىلى.
قازىرگى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان التىن عاسىر جاڭاشىلدىققا تولى، ءارى جاڭاشىلدىققا بەيىم عاسىر دەپ ايتسام، اسىلىق ايتقانىم ەمەس. سول سەبەپتى دە جاڭاشىلدىققا جانى قۇمار تاربيەلەۋشىلەر مەن تاربيەلەنۋشىلەر وسى «جاڭالىق» ءسوزىن قالاي قولدانىسقا ەنگىزۋدە. وسى تاقىرىپتا ۇڭىلە كەتسەك، جاڭاشىلدىقتىڭ ءبىزدىڭ عىلىم سالاسىندا ورنى ەرەكشە. ونىڭ دالەلى جاڭا تەحنولوگيالار مەن جاڭا ءبىلىم باعىتىنا ارنالعان جوبالار.
«جاڭا تەحنولوگيالىق ادىس-تاسىلدەردى ءپايدالانۋ-بىلىم ساپاسىن ارتتىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى» –دەپ ورىس عالىمى ل.ۆ.زەنكوۆ ايتقانداي، راسىندا دا جاڭا تەحنولوگيالار ءوز پايداسىن بەرۋدە دەپ ايتۋعا بولادى. كۇن سايىنعى ءتىپتى ساعات سايىن ارتىپ، وزگەرىپ وتىرعان الەمدىك اقپاراتقا ىلەسۋ، ونداعى جاڭاشىل ادىس-تاسىلدەردى مەڭگەرىپ، پايدالانا ءبىلۋ،بۇگىنگى كۇننىڭ مۇعالىمىنەن ۇلكەن ىزدەنىستى، زور تالاپتى، ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ ارتتىرۋدى قاجەت ەتىپ وتىر. زاماناۋي جوعارى تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى عانا،ءبىز ۇستازدار ساپالى ءبىلىم بەرۋگە قول جەتكىزە الامىز. قازىرگى ۋاقىتتا قولدانىستا جۇرگەن 25-كە جۋىق وقىتۋ تەحنولوگيالارى، 40-قا جۋىق ساباق تۇرلەرى بار. بۇگىنگى تاڭدا الەم جاڭا تىڭ سەرپىلىستەر ۇستىندە. قازىرگى كەزدە مەكتەپتىڭ وقۋ ۇردىسىندە 50-دەن استام پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ قولدانىلىپ جۇرگەنى انىق. بۇل تەحنولوگيالاردىڭ ءبارىن ءبىر ساباقتا قامتۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى دە جاڭا ادىس-تاسىلدەردىڭ وزىمىزگە قاجەتتىسىن تاڭداپ، ءبىلىم بەرۋگە ىڭعايلى جولىن ناسيحاتتاۋعا ءتيىسپىز. ونىڭ ءبىر دالەلى قازىرگى كۇندەگى جۇرگىزىلىپ جاتقان مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ، ادىس-تاسىلدەردى ۇيرەتۋدە مول ۇلەس قوسىپ جاتقان كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىمەن «نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى» اراسىنداعى جاسالعان جوبانى اتاپ كەتپەسكە بولماس.
اتالعان باعدارلامادان كۇتىلەتىن ناتيجەلەر وقۋشىلاردىڭ قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ەركىن، وزىندىك دالەل-ۋاجدەرىن نانىمدى جەتكىزە بىلەتىن، ىنتالى، سەنىمدى، سىني پىكىر-كوزقاراستارى جۇيەلى دامىعان، ساندىق تەحنولوگيالاردا قۇزىرلىلىق تانىتاتىن وقۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىن قامتيدى.
باعدارلامانى مەڭگەرۋ بارىسىنىڭ ەڭ تومەنگى، ءۇشىنشى دەڭگەيىندە وسى جەتى مودۋلدە قاراستىرىلعان يدەيالار ساباقتا پايدالانىلاتىن جەكەلەنگەن ستراگەگيالار مەن تاسىلدەر سياقتى ءوزارا بايلانىستا بولادى.
باعدارلامانىڭ مودۋلدەرى:
1. وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەر.
2. سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ.
3. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋدى باعالاۋ.
4. وقىتۋ مەن وقۋدا اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالى قتەحنولوگيالاردى (اكت) پايدالانۋ.
5. تالانتتى جانە دارىندى بالالاردى وقىتۋ.
6. وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس وقىتۋ جانە وقۋ.
7. وقىتۋدى باسقارۋ جانە كوشباسشىلىق.
بۇل جەتى ءمودۋلدى ساباققا ەنگىزە وتىرىپ، ءار وقۋشىنى زەرتتەۋگە الۋعا مۇمكىندىك پايدا بولادى. كۋرستى ءوتۋ بارىسىندا مەن دە ءوز تاجىريبەمدە وسى جەتى ءمودۋلدى ساباقتارىمدا ءتيىمدى قولدانۋعا تىرىستىم.
ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرسىنىڭ ءبىرىنشى بەتپە–بەت كەزەڭىنەن سوڭ، ۇيرەنگەن ءبىلىمىمدى ياعني جاڭا ءادىس–تاسىلدەردى ءوز ىس-تاجىريبەمدە قولدانۋ ماقساتىندا ساباق بەرەتىن سىنىپتارىم اراسىنان 9-سىنىپتا قازاق ءتىلى ساباعىن تاڭداپ الدىم. تاڭداپ الۋ سەبەبىم، بۇل سىنىپ جاڭالىقتارعا جانى قۇمار، تەز بەيىمدەلگىش. ءبىراق، ورتاشا وقيتىن وقۋشىلار سانى كوپتەۋ. سىنىپتى زەرتتەۋگە الۋ سەبەبىمنىڭ ءبىرى، ورتاشا وقيتىن وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىنداعى ءىس- ارەكەتتەرىنىڭ وزگەرىسىنەن ءبىر ناتيجە كورۋ. بۇل سىنىپتا 19 - وقۋشى بار. وقۋشىلار ءار ءتۇرلى دەڭگەيدە وقيدى. الدىمەن ساباعىمدى جوسپارلادىم. جوسپارلاۋ بارىسىندا «وقۋشىلارىم جاڭادان ەنگىزگەن تاسىلدەرىمدى جاقسى مەڭگەرىپ، جۇمىس جاساي الادى ما ەكەن؟» دەگەن سۇراقتىڭ مازالاعانى دا راس. بۇل سۇراعىمنىڭ جاۋابىن ساباق ءوتۋ بارىسىندا وقۋشىلارىمنىڭ ىس-ارەكەتى ارقىلى كوردىم. ساباقتى باستاماس بۇرىن، وقۋشىلارىمدى پسيحولوگيالىق جاعىنان كوڭىل–كۇيلەرىن قالىپتاستىرۋ جانە وقۋشىلار اراسىندا دوستىق قارىم-قاتىناستى ورناتۋ ماقساتىندا ءتۇرلى كوڭىل كوتەرەتىن ترەنينگتەر قولدانامىن. ترەنينگ بارىسىندا كوڭىلدى ءان اۋەنى وينالىپ تۇردى. وقۋشىلاردىڭ وزدەرىن دوستارى اراسىندا وتە ەركىن قيمىل-قوزعالىستا بولعانىن بايقادىم. قيمىل–قوزعالىستىردىڭ ەڭ ءتيىمدى بولعان ءساتى، وقۋشىلار ەركىن ءبىر–بىرىمەن تىلدەسە الدى.
«قۇرداستار توبىنداعى ءوزارا قارىم-قاتىناس وقۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىن كورسەتتى. وقۋشىلار جۇپتا نەمەسە توپتاردا جۇمىس ىستەگەندە، ولار «ءمۇعالىم-وقۋشى» سۇحباتى تۇرىندەگى ءوزارا ءىس-قيمىلعا قاراعاندا مەيلىنشە «سيممەتريالى» بولىپ تابىلاتىن ءوزارا ءىس- قيمىلعا تارتىلادى، وسىلايشا، نەگىزدەلگەن دالەلدەردى ازىرلەۋدە جانە قاداعالاناتىن وقيعالاردى سيپاتتاۋدا ءتۇرلى مۇمكىندىكتەرگە يە بولادى.»[1.] دەگەن مەرسەردىڭ ويىن نەگىزگە الا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ۇيىمشىلدىق قارىم-قاتىناستارىن جاقسارتۋ ماقساتىندا توپتارعا ءبولدىم.توپتا جۇمىس جاساۋلارىنا مۇمكىندىك تۋدى. توپقا ءبولۋ كەزەڭىندە وقۋشىلار تاراپىنان قارسىلىقتار بايقالمايدى.
ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ كەزىندە دە ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانامىن. Power Point پروگرامماسىندا تانىستىرىلىم جاساپ كەلۋ، پلاكاتتارعا سۋرەت سالۋ، باسقا توپتارعا سۇراقتار دايىنداۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ وتىرادى. جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ بارىسىندا دا ءتۇرلى ادىستەر قولدانعاندى ءتيىمدى دەپ تاپتىم. جاڭا تاقىرىپتى اشۋ ەڭ الدىمەن وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە جۇكتەلەدى. تاقىرىپتى تالداۋ بارىسىندا كەزدەسكەن قيىندىقتاردى شەشۋگە ءوز تاراپىمنان ءتۇرلى تانىستىرىلىمدار ارقىلى، سۇراق- جاۋاپتار ارقىلى شەشىپ وتىرامىن. جۇمىس جاساۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ العاشقى ساباققا قاراعاندا، وزگەشە مەيرىمدىلىكپەن، ءبىر–بىرىنە دەگەن سىيلاستىقپەن جۇمىس جاساپ جاتقاندارى ايقىن كورىنىپ تۇرادى. سۋرەت سالۋ بارىسىندا ءبىر بايقاعانىم، بارلىق وقۋشى ءوز ويىن ورتاعا سالىپ، تالداۋعا ەركىن ارالاسىپ وتىرعاندارى. تۇيىق دەگەن وقۋشىلارىم توپ ىشىندە كىشكەنە بولسىن ءوز ۇلەستەرىن قوسقاندارىنا سەنىمدىلىك كوزقاراسىمەن وتىرعاندارىن بايقاپ ءجۇرمىن. سىنىپ ىشىندە دە ەركىندىك اتموسفەراسى قالىپتاستى. وسى تۇستا ۆىگوتسكيي ايتقانداي جاقىن ارادا دامىتۋ اۋماعى قالىپتاسقانىن بايقادىم. ءبىر توپتا وتىرعان وقۋشىلار ءبىر–بىرىنە كومەك قولىن سوزىپ، تۇسىنبەي وتىرعان وقۋشىلارعا ءتۇسىندىرىپ، ۇعىندىرىپ جاتتى. مىسالى جاقسى وقيتىن وقۋشى سالتانات ورتاشا وقيتىن وقۋشىلاردىڭ ءبىرى اقنازارعا اۋىزەكى سويلەۋ ءستيلىنىڭ قولدانىلۋ ەرەكشەلىكتەرى جايلى ەگجەي- تەگجەيلى تۇردە ءتۇسىندىرىپ وتىرعانىن كوردىم. تاقىرىپتى اشۋ ماقساتىندا سالىنعان سۋرەتتەر كوبىنە «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسىن كەڭىنەن قولدانا الدى. توپتاستىرۋ بارىسىندا جاقسى وقيتىن وقۋشى قازىنانىڭ زەرتتەۋشىلىك قابىلەتىن بايقادىم. توپتا سويلەي المايتىن وقۋشىلاردى، سويلەۋگە دايىنداپ جاتقاندارىنىڭ كۋاسى بولدىم. مۇنىڭ دالەلى قازىنانىڭ توپتاعى كوشباسشىلىق جاساپ، توپ مۇشەلەرى كىمنەن كەيىن كىم، قانداي تاقىرىپتا سويلەيتىندىگى جايلى رولگە ءبولىپ، توپ الدىندا سويلەۋگە ىقپال ەتۋى.
ال ساباقتىڭ ناتيجەلىگىن كورسەتەتىن كەزەڭنىڭ ءبىرى - باعالاۋ. بالالاردى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا ءفورماتيۆتى باعالاۋدىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنىن بايقادىم. ويتكەنى، ءار توپ قورعاعان ساتتە وقۋشىلاردىڭ ءبىر–ءبىرىن قوشەمەتتەپ، كۇش جىگەر بەرىپ وتىرعاندارىن كورگەندە كوز قۋانتتى. «سىنىپتاعى باعالاۋ تەك قانا تەحنيكالىق ءتاسىل ەمەس. مۇعالىمدەر جازباشا نەمەسە اۋىزشا تۇردە باعا قويۋ جولىمەن باعالايدى. ولار قولداناتىن كەز-كەلگەن نىساننىڭ ارتىندا تەك قانا وبەكتيۆتى نەمەسە جەتكىلىكتى دارەجەدە وبەكتيۆتى ەمەس نورمالار مەن ستاندارتتار عانا ەمەس، سونداي- اق بالانىڭ دامۋى، وقۋى جانە ءۋاجى تۋرالى تۇسىنىك، سونىمەن قاتار ءوزىن–ءوزى باعالاۋ، قابىلەتتىلىك جانە كۇش – جىگەر سياقتى ۇعىمدارعا قاتىستى قۇندىلىقتار جاتادى.» [2.] دەپ الەكساندر ايتقانداي باعالاۋ كەزەڭىندە وقۋشىلاردى كريتەرييلىك باعالاۋ پاراعىن قولدانۋ ارقىلى توپ ىشىندە باعالايدى، ءوزىن-وزى باعالايدى، بارلىق توپتاردى ءبىر وقۋشى باعالايدى.
قازىرگى تاڭدا 9-سىنىپتا عانا وسى ادىسپەن ساباقتارىمدى ءوتىپ ءجۇرمىن، ال باسقا سىنىپتاردا ماسەلەن، 5،6- سىنىپ وقۋشىلارىن وسى كەزدەن باستاپ داعدىلاندىرىپ ساباقتارىمدا تولىقتاي بولماسا دا، كەي ءبىر ەلەمەنتتەرىن، ونىڭ ىشىندە توپقا ءبولۋ، باعالاۋ، جاڭا تاقىرىپتى ءوز بەتتەرىنشە تالداۋ سياقتى ت.ب.
قورىتا كەلگەندە پاجارەستىڭ «ءبىلىم بەرۋ ءستيلىن تاڭداۋ كەزىندە ءمۇعالىمنىڭ بىلىمدىلىگىنەن گورى سەنىمگە نەگىزدەلگەن وي – تارماقتارىنىڭ ىقپالى كۇشتىرەك دەپ سەندىرەدى: وقىتۋ ۇدەرىسىندە قالىپتاسقان كوز قاراستار ءمۇعالىمنىڭ سىنىپتاعى ىس-ارەكەتىنە ءپاننىڭ قالاي وقىتىلۋى كەرەكتىگى جونىندە ابدەن قالىپتاسىپ قالعان پىكىرلەر اناعۇرلىم كۇشتىرەك ىقپال ەتەدى.» [3.] دەگەندەي، «سەنىم» ۇعىمىنا تەرەڭىرەك ۇعىنىپ، ساباقتارىمدا ءتيىمدى قولدانۋعا تىرىستىم. وقۋشىلارعا سەنىمدىلىك ارتقان سايىن، وقۋشىلاردىڭ جۇمىس ىستەۋىندە جىلدامدىقتىڭ، ناقتىلىقتىڭ كورىنە باستاعاندىعىنىڭ كۋاسى بولدىم. سىنىپتاعى وقۋشىلاردىڭ ۇيىمشىلدىعى قالىپتاسىپ، توپتا بىرلەسە جۇمىس جاساۋلارى كوز قۋانتادى. مەنى ەڭ تاڭ قالدىرعان ىس-ارەكەتتەردىڭ ءبىرى-بىر دە ءبىر وقۋشى تاقىرىپتى تالداۋدان تىس قالىپ قويمايدى. بارلىعى دا ءوز ويىن ورتاعا سالىپ، تالداۋعا تولىق قاتىسىپ وتىرادى. كەلەشەكتە وقۋشىلاردىڭ ءىس – ارەكەتىن دامىتا ءتۇسۋ ءۇشىن، ءتيىمدى ءادىس – تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ وزدىگىنەن جۇمىس جاساي الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
مۇعالىمگ ارنالعان نۇسقاۋلىق ءۇشىنشى (نەگىزگى) دەڭگەي
1. (مەرسەر 2005) 29- بەت
2. نۇسقاۋلىق (الەكساندەر 2001) 56 - بەت
3. نۇسقاۋلىق (پاجارەس 1992) 7- بەت
ارشالى كەنتى
№3 ارشالى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ا.م. سارجانوۆا
You Might Also Like
-
ورتا ءبىلىمدى قالاي تەڭدەي ەتىپ، ءبىلىم ساپاسىن قالاي ارتتىرۋعا بولادى؟ الەم ەلدەرىنىڭ بۇل تۇرعىدا تاجىريبەسى قالاي؟ وسى سۇراقتارعا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى «اقپاراتتىق-تالداۋ ...
