ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى
تاقىرىبى: ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى (پرەزەنتاسياسىمەن)
مەملەكەت باسشىسى 2011 جىلعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا ءححى عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىعىنداعى الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق بەلەستەرىمىزگە قورىتىندى جاساپ، 2020 جىلعا دەيىنگى دامۋىمىزدىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى باعدارىن ايقىنداپ بەردى، اتاپ ايتقاندا، تەحنولوگيالىق تۇرعىدا دامىعان، جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان ءۇشىن ەڭ نەگىزگى باسىمدىقتىڭ ءبىرى – ءبىلىم سالاسى ەكەنىنە نازار اۋداردى. وسىعان وراي ءبىزدىڭ تاۋەلسىز، جاس مەملەكەتىمىزدىڭ باستى دامۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى – قازىرگى ءبىلىم مەن عىلىمدى بارىنشا دامىتۋ بولىپ تابىلادى. ءبىلىم سالاسىنىڭ يننوۆاسيالىق دامۋ جولىنا ساپالى كوشۋىنە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. بۇل مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن مەكتەپ ۇجىمدارىنىڭ، ءار ءمۇعالىمنىڭ كۇندەلىكتى ىزدەنىسى ارقىلى بارلىق جاڭالىقتار مەن قايتا قۇرۋ، وزگەرىستەرگە باتىل جول اشارلىق جاڭا تاجىريبەگە، جاڭا قارىم - قاتىناسقا ءوتۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى
قازاقستان ءبىلىم بەرۋ پاراديگماسى ق ر كونستيتۋسياسى، “قازاقستان – 2030” ستراتەگيالىق باعدارلاماسى، ءبىلىم بەرۋ ساياساتى، زاڭدار مەن رەسمي قۇجاتتاردى تەرەڭ تالداۋ ناتيجەسىندە قالىپتاسىپ كەلەدى.
تەوريالىق تالداۋلار كورسەتىپ وتىرعانداي، تاريحي كەزەڭدە ءبىرىن - ءبىرى الماستىرۋشى پاراديگمالار ناتيجەسىندە جاڭا يدەيالار مەن پرينسيپتەر، شىعارماشىلىق قاتىناستار مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىن تەرەڭ ۇعىنۋدى تالاپ ەتەدى.
سونىمەن، عالىمداردىڭ پىكىرلەرىن تىرەك ەتە وتىرىپ جانە تالداۋ ناتيجەسىندە: ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى – جاڭا وركەنيەتتىك باعدار تۇرعىسىندا، مەملەكەتتىك ستاندارتتارعا ساي، جان - جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان، ينتەللەكتۋالدىق ءبىلىم ورتالىعى رەتىندەگى يننوۆاسيالىق مەكتەپتە عىلىمي - ءادىسنامالىق نەگىزدەلگەن ءبىلىم بەرۋدىڭ كونسەپتۋالدىق مودەلى دەگەن انىقتاما بەرىلدى.
ءبىلىم بەرۋ داعدارىسىنا تالداۋ جاساۋ بۇگىندە ەڭ الدىمەن ادامنىڭ شىعارماشىلىق ءمانى مەن رۋحانيلىقتى دامىتۋعا باعىتتالعان جاڭا ءبىلىم بەرۋ پاراديگمالارىن جاساۋ قاجەتتىلىگىن تۇسىنۋگە الىپ كەلدى. بۇل رەتتە ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى تابيعات پەن قوعامنىڭ زاڭدارىن وقىتۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، الەمنىڭ شىعارماشىلىق تۇرعىدان قايتا جاسالۋىنىڭ گۋمانيستىك ءادىسناماسىن مەڭگەرۋگە كومەك بەرۋ جانە «ادام - تابيعات - قوعام» جۇيەسىندەگى قارىم - قاتىناستاردى ۇيلەسىمدى ەتۋ بولىپ وتىر. مۇنداي مىندەتتەردىڭ نەگىزگى ماقساتى ادامنىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن ساقتاۋ مەن دامىتۋ بولىپ تابىلاتىن يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ عانا شەشە الادى.
ءبىلىم بەرۋ پاراديگمالارىنىڭ بىرىنەن - ءبىرى ارتىق، نە قالىس قالعان تۇرلەرى بولمايدى. ولار ءوز كەزەڭىندەگى الەمدى ءتۇسىنۋ مەن پەداگوگيكالىق نىسانداردىڭ ءمانى، وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ قۇرىلىمىنا بايلانىستى بولادى.
ءبىلىم پاراديگماسىنىڭ كوپ تاراعان تۇرلەرى از ەمەس. ولارعا مىنالار جاتادى:
1. ءداستۇرلى - كونسەرۆاتيۆتىك (ءبىلىم پاراديگماسى)؛
2. فەنومەنولوگيالىق (گۋمانيستىك پاراديگماسى)؛
3. راسيونالدىق (تارتىپتىلىك پاراديگماسى)؛
4. تەحنوكراتتىق؛
5. ەزوتەريكالىق.
ءاربىر پاراديگما «نە ءۇشىن تاربيەلەۋ كەرەك، وقۋشىلاردى قانداي ماقساتقا دايىنداۋ كەرەك، نە ءۇشىن ءومىر سۇرەمىز» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
ماسەلەن، ءداستۇرلى بىلىمدىك پاراديگمادا ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى: «ءبىلىم، ءبىلىم، قانداي جاعدايدا دا تەك ءبىلىم». مۇندا وركەنيەت پەن مادەنيەتتى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزۋ نەگىزگى ماقسات بولىپ سانالادى.
فەنومەنولوگيالىق نەمەسە گۋمانيستىك پاراديگمادا جەكە تۇلعانىڭ ىشكى دۇنيەسىن دامىتۋ، ونى ەرىكتى، رۋحاني جەكە ادام رەتىندە تانۋ جانە ادامدارمەن ءتىل تابىسۋىندا ەرەكشەلەنۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ قاراستىرىلادى. ءبىلىمنىڭ گۋمانيتارلىق پاراديگماسىنىڭ دىڭگەگى - وقۋشى ەمەس، دايىن ءبىلىمدى مەڭگەرۋدەگى اقيقاتتى ءتۇسىنۋشى ادام. مۇندا وقۋشى مەن ءمۇعالىم اراسىنداعى قارىم - قاتىناس: ىنتىماقتاستىق، ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك، ءوز پوزيسياسىن ەركىن تاڭداۋ جاعدايىندا ديالوگتىك ۇستانىمدا ءوربيدى.
راسيونالدىق پاراديگماعا وقۋشىعا ءبىلىمنىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىنىڭ ءتيىمدى جاقتارىن، ورتاعا بەيىمدەلۋ، ونىڭ ويى، سەزىمى جانە ءىس - ارەكەتتەرىمەن ساناسۋ، ولاردى مەڭگەرتۋ جاتادى.
تەحنوكراتتىق پاراديگمانىڭ نەگىزگى ماقساتى – ءدال عىلىمي بىلىمدەر. «ءبىلىم - كۇش» ادامدى باعالاۋ، ونىڭ ءبىلىمى، مۇمكىندىكتەرىمەن انىقتالادى. ادامنىڭ قاسيەتى ونىڭ ءبىلىمى، ءتارتىبى جانە ونى تاسىمالداۋشى رەتىندە تانىلادى.
ەزوتەريكالىق پاراديگما – وقۋشىنىڭ تابيعي كۇشى. ي. كولەسنيكوۆتىڭ پىكىرىنشە، ادامنىڭ قورشاعان الەممەن ءىس - ارەكەتىنىڭ جوعارى دەڭگەيى باسىم كورسەتىلەدى. مۇندا ادامنىڭ اقيقاتقا ماڭگىلىك وزگەرمەيتىن قاتىناسى كورىنۋى ءتيىس. بۇل جەردە وقۋشىنىڭ دامۋىنداعى ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك، پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق فۋنكسيالارى ەرەكشە ۇعىم بولىپ تابىلادى.
ەلباسىمىز ءوز حالقىنا جولداۋىندا «ءبىلىم بەرۋ رەفورماسى – قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اسا ماڭىزدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. بىزگە ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق قاجەتتىلىكتەرىنە ساي كەلەتىن وسى زامانعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قاجەت»دەپ اتاپ كورسەتتى. بالا جانىنىڭ باعبانى، جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرەتىن ءمۇعالىم ادەپتى، وي - ءورىسى كەڭ، جان - جاقتى ءبىلىمدى، ۇستامدى، ءوز ويىن شاكىرتىنە انىق، ءدال جەتكىزەتىن بولۋى ءتيىس. ك. د. ۋشينسكيي: «ءمۇعالىم – ءوزىنىڭ ءبىلىمىن ۇزدىكسىز كوتەرىپ وتىرعاندا عانا ءمۇعالىم، ال وقۋدى، ىزدەنۋدى توقتاتقانىمەن ونىڭ مۇعالىمدىگى دە جويىلادى»،- دەگەن. ەندەشە ءمۇعالىم ۇنەمى ىزدەنىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرىپ وتىرسا، ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمى تۇراقتى، كۇش - قۋاتى، كوڭىلى ءاردايىم جوعارى، ساباق بەرۋ ساپاسى ارتا تۇسەدى. كەز كەلگەن وقىتۋ بەلگىلى مولشەردە ادامدى دامىتادى. وقۋشىنىڭ ادام رەتىندە قالىپتاسۋى بەلسەندىلىك ارقىلى جۇزەگە اسادى. راسيونالدى پاراديگماعا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋدىڭ ءتيىمدى جاقتارىن مەڭگەرتۋ جاتسا، وندا بالانى وقىتا وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋعا داعدىلاندىرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل رەتتە ءوزىم ساباقتا قولدانىپ جۇرگەن «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسىنا توقتالايىن. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋدىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل سيتل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمپل. جوبا نەگىزى ج. پياجە، ل. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن نەگىزگە الادى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دجوردج سوروستىڭ اشىق قوعام ينستيتۋتى سوروس – قازاقستان قورى ارقىلى كەلگەن.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ ستراتەگيالارىنىڭ وقۋشىلاردى ەركىن سويلەۋگە، ءسوز ۇشقىرلىعىن ۇشتاۋعا، ءوز ويىن قىسىلماي جەتكىزە بىلۋگە مول اسەرى بار. ساباق قۇرىلىمى ءۇش كەزەڭ بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. وسى ءۇش كەزەڭ ارقىلى وقۋشىلاردى ويلاۋعا جەتەلەپ، قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋعا، بەلسەندىلىككە ىنتالاندىرۋعا بولادى.
ساباق قۇرىلىمى ءۇش كەزەڭ بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى.
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
2. ماعىنانى اشۋ
3. تولعانىس
ساباق قۇرىلىمىنىڭ جوسپارى
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ --------- ماعىنانى اشۋ ---------------- 3. تولعانىس
ستراتەگيالارى --------------------- ستراتەگيالارى
↓----------------------------------------------------↓------------------------------↓
وي قوزعاۋ ---------------------------- ۆەنن دياگرامماسى ----------- اۆتور ورىندىعى
↓----------------------------------------------------↓-------------------------------------↓
توپتاستىرۋ ت. ب --------------- بەس جولدىق ولەڭ ت. ب ------------------- ەسسە ت. ب
ءار كەزەڭگە سايكەس ادىستەر دە جيناقتالعان.
1 - كەزەڭ - قىزىعۋدى وياتۋ – بۇل ۇيرەنۋ ءۇردىسى. ول وقۋشىنىڭ بىلەتىنى مەن جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋدان تۇرادى. مۇندا ويدى قوزعاۋ جۇزەگە اسادى. وقۋشى ءوزىنىڭ بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى، تالقىلايدى.
2 - كەزەڭ – ماعىنانى تانۋ. مۇندا وقۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى.، تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، تاپسىرمالار ورىندايدى. وقۋشى ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك تانىتادى.
3 - كەزەڭ – «وي – تولعانىس دياگرامماسى» بۇل كەزەڭدە وقۋشىلار ستراتەگيالاردىڭ لايىقتىسىن تاڭدايدى. ءار وقۋشى وسى تۇستا ءوز شىعارماشىلىعىن كورسەتە الادى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ – سىناۋ ەمەس شىڭدالعان ويلاۋ. بۇل باعدارلاما ارقىلى وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر مازمۇنعا سىن تۇرعىدا قاراپ مول اقپاراتتار اعىمىنان وزىنە قاجەتتىسىن تاڭداپ الۋعا، سانالى شەشىم قابىلداۋعا، سۇراق قويا بىلۋگە، ءار كەز سول سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋگە ۇيرەنەدى، وقۋشى ويى داميدى. ەرەكشەلىگى: وقۋشىنىڭ قىزىعۋىن ارتتىرا وتىرىپ، قيالىن دامىتۋعا ارنالعان. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋعا باعىتتالعان ءىس - ارەكەتىن باقىلاي الادى، باعىت - باعدار بەرەدى. وقۋشىلار جاڭا ساباقتى، اقپاراتتاردى ءوز بەتىمەن مەڭگەرەدى
مىسالى 6 - سىنىپتا ادەبيەت پانىنەن سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ «قىلاۋ» اڭگىمەسىن تومەندەگىشە وتكىزدىم.
ساباقتىڭ ماقساتى. بىلىمدىلىك - اڭگىمە كەيىپكەرلەرىنە تالداۋ جاساي وتىرىپ، اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق - وقۋشىنىڭ سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ، ءوز ويىن ەركىن، جاتىق جەتكىزە بىلۋگە، قورىتىندى جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك – قايىرىمدىلىققا، ادال دوستىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: «سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ» تەحنولوگياسىنىڭ ستراتەگيالارى، سۇراق - جاۋاپ،
1. «قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ» وي شاقىرۋ.
«قاي ءسات بەينەلەنگەن؟» ساتايدىڭ سوزدەرىنەن مىسالدار كەلتىرىپ، قاي كەزدە ايتىلعانىن تابۋ. «ءاي، بەيمازاسىن - اي وسى ءشالدىڭى»، «شىركىن - اي، ەڭ بولماسا ون مينۋت ۇيىقتار ما ەدى؟»، «قارا ىشىكتى ورانىپ اپ، اۋناي كەتىپ ۇيىقتاسا، شىركىن!»، «مۇندايدا قاسقىر كەزدەسۋى مۇمكىن – اۋ!» ت. ب وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قۇشتارلىقتارى بايقالادى، بەلسەندىلىكپەن جاۋاپ بەرەدى. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتادى.
2. توپتاستىرۋ ستراتەگياسى
- ساتاي كىم؟ دەگەن ساۋال توڭىرەگىندە وقۋشىلار مىناداي جاۋاپتار جازىپتى.
وقۋشى، 7 - سىنىپتا وقيدى، اكەسىنىڭ قولعاناتى، جاقسى جولداس.
ماعىنانى تانۋ (2 - كەزەڭ)
سوزدىكپەن جۇمىس.
قىلاۋ - ءسوزىنىڭ ماعىناسىن اشۋ.
1. شىعارما نەگە «قىلاۋ» دەپ اتالعان؟
2. شىعارمادا ساتايدىڭ مىنەز - قۇلقى قالاي تانىلعان؟
3. ساتايدىڭ رابيعامەن كەزدەسكەندەگى مىنەز - قۇلقى قالاي بەرىلگەن؟
4. ساتاي مەن رابيعاعا مىنەزدەمە بەرۋ.
كەستەنى تولتىرۋ
ەركىن جاۋاپ» ستارتەگياسى:
1. ساتاي بويىنداعى قاي ءسات سەندەردىڭ ءوز باستارىڭنان ءوتتى؟
2. اكەسىنىڭ اقىلى ساتايدى نەگە ىزالاندىردى؟
بۇل سۇراققا بالالار: - ۇلكەندەر ءبىر ايتقاندارىن قايتا - قايتا ايتا بەرمەسە عوي، ءبىز دە وسىلاي ىزالانامىز،- دەپ جاۋاپ بەردى.
3. ساتايدىڭ مەكتەپ تۋرالى ويلارى قانداي؟ وسىعان ءوز كوزقاراستارىڭ قانداي؟
4. ساتاي رابيعاعا دەگەن بالاڭ سەزىمىن قالاي ءبىلدىردى؟
«وي - تولعانىس» كەزەڭى - ساباقتى بەكىتۋ. «ۆەنن دياگرامماسى»
«قىلاۋ» اڭگىمەسى مەن «مەنىڭ اتىم - قوجا» پوۆەسىندەگى كەيىپكەرلەردى سالىستىر.
«INCERT» كەستەسىن تولتىرۋ.
بەكىتۋ: ا. ەڭسەپوۆتىڭ «بالالىق» اتتى تۋىندىسىن تىڭداي وتىرىپ، «رابيعا مەن ساتايدىڭ دوستىعى» اتتى شاعىن شىعارما جازۋ. سۋرەت سالۋعا بولادى.
قورىتىندىلاۋ:
1. سەندەرگە شىعارما ۇنادى ما؟ نەلىكتەن؟
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇلجاننىڭ شىعارماسىنان ءۇزىندى:
« ءجۇز تەڭگەڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن» دەگەندەي ساتاي وزىنە تاعى ءبىر دوس تاپتى.
مەملەكەت باسشىسى 2011 جىلعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا ءححى عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىعىنداعى الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق بەلەستەرىمىزگە قورىتىندى جاساپ، 2020 جىلعا دەيىنگى دامۋىمىزدىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى باعدارىن ايقىنداپ بەردى، اتاپ ايتقاندا، تەحنولوگيالىق تۇرعىدا دامىعان، جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان ءۇشىن ەڭ نەگىزگى باسىمدىقتىڭ ءبىرى – ءبىلىم سالاسى ەكەنىنە نازار اۋداردى. وسىعان وراي ءبىزدىڭ تاۋەلسىز، جاس مەملەكەتىمىزدىڭ باستى دامۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى – قازىرگى ءبىلىم مەن عىلىمدى بارىنشا دامىتۋ بولىپ تابىلادى. ءبىلىم سالاسىنىڭ يننوۆاسيالىق دامۋ جولىنا ساپالى كوشۋىنە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن اتاپ كورسەتتى. بۇل مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن مەكتەپ ۇجىمدارىنىڭ، ءار ءمۇعالىمنىڭ كۇندەلىكتى ىزدەنىسى ارقىلى بارلىق جاڭالىقتار مەن قايتا قۇرۋ، وزگەرىستەرگە باتىل جول اشارلىق جاڭا تاجىريبەگە، جاڭا قارىم - قاتىناسقا ءوتۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى
قازاقستان ءبىلىم بەرۋ پاراديگماسى ق ر كونستيتۋسياسى، “قازاقستان – 2030” ستراتەگيالىق باعدارلاماسى، ءبىلىم بەرۋ ساياساتى، زاڭدار مەن رەسمي قۇجاتتاردى تەرەڭ تالداۋ ناتيجەسىندە قالىپتاسىپ كەلەدى.
تەوريالىق تالداۋلار كورسەتىپ وتىرعانداي، تاريحي كەزەڭدە ءبىرىن - ءبىرى الماستىرۋشى پاراديگمالار ناتيجەسىندە جاڭا يدەيالار مەن پرينسيپتەر، شىعارماشىلىق قاتىناستار مەن مادەنيەتتىڭ دامۋىن تەرەڭ ۇعىنۋدى تالاپ ەتەدى.
سونىمەن، عالىمداردىڭ پىكىرلەرىن تىرەك ەتە وتىرىپ جانە تالداۋ ناتيجەسىندە: ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى – جاڭا وركەنيەتتىك باعدار تۇرعىسىندا، مەملەكەتتىك ستاندارتتارعا ساي، جان - جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان، ينتەللەكتۋالدىق ءبىلىم ورتالىعى رەتىندەگى يننوۆاسيالىق مەكتەپتە عىلىمي - ءادىسنامالىق نەگىزدەلگەن ءبىلىم بەرۋدىڭ كونسەپتۋالدىق مودەلى دەگەن انىقتاما بەرىلدى.
ءبىلىم بەرۋ داعدارىسىنا تالداۋ جاساۋ بۇگىندە ەڭ الدىمەن ادامنىڭ شىعارماشىلىق ءمانى مەن رۋحانيلىقتى دامىتۋعا باعىتتالعان جاڭا ءبىلىم بەرۋ پاراديگمالارىن جاساۋ قاجەتتىلىگىن تۇسىنۋگە الىپ كەلدى. بۇل رەتتە ءبىلىم بەرۋ پراكتيكاسىنىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى تابيعات پەن قوعامنىڭ زاڭدارىن وقىتۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، الەمنىڭ شىعارماشىلىق تۇرعىدان قايتا جاسالۋىنىڭ گۋمانيستىك ءادىسناماسىن مەڭگەرۋگە كومەك بەرۋ جانە «ادام - تابيعات - قوعام» جۇيەسىندەگى قارىم - قاتىناستاردى ۇيلەسىمدى ەتۋ بولىپ وتىر. مۇنداي مىندەتتەردىڭ نەگىزگى ماقساتى ادامنىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن ساقتاۋ مەن دامىتۋ بولىپ تابىلاتىن يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ عانا شەشە الادى.
ءبىلىم بەرۋ پاراديگمالارىنىڭ بىرىنەن - ءبىرى ارتىق، نە قالىس قالعان تۇرلەرى بولمايدى. ولار ءوز كەزەڭىندەگى الەمدى ءتۇسىنۋ مەن پەداگوگيكالىق نىسانداردىڭ ءمانى، وقۋ - تاربيە پروسەسىنىڭ قۇرىلىمىنا بايلانىستى بولادى.
ءبىلىم پاراديگماسىنىڭ كوپ تاراعان تۇرلەرى از ەمەس. ولارعا مىنالار جاتادى:
1. ءداستۇرلى - كونسەرۆاتيۆتىك (ءبىلىم پاراديگماسى)؛
2. فەنومەنولوگيالىق (گۋمانيستىك پاراديگماسى)؛
3. راسيونالدىق (تارتىپتىلىك پاراديگماسى)؛
4. تەحنوكراتتىق؛
5. ەزوتەريكالىق.
ءاربىر پاراديگما «نە ءۇشىن تاربيەلەۋ كەرەك، وقۋشىلاردى قانداي ماقساتقا دايىنداۋ كەرەك، نە ءۇشىن ءومىر سۇرەمىز» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
ماسەلەن، ءداستۇرلى بىلىمدىك پاراديگمادا ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى: «ءبىلىم، ءبىلىم، قانداي جاعدايدا دا تەك ءبىلىم». مۇندا وركەنيەت پەن مادەنيەتتى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزۋ نەگىزگى ماقسات بولىپ سانالادى.
فەنومەنولوگيالىق نەمەسە گۋمانيستىك پاراديگمادا جەكە تۇلعانىڭ ىشكى دۇنيەسىن دامىتۋ، ونى ەرىكتى، رۋحاني جەكە ادام رەتىندە تانۋ جانە ادامدارمەن ءتىل تابىسۋىندا ەرەكشەلەنۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋ قاراستىرىلادى. ءبىلىمنىڭ گۋمانيتارلىق پاراديگماسىنىڭ دىڭگەگى - وقۋشى ەمەس، دايىن ءبىلىمدى مەڭگەرۋدەگى اقيقاتتى ءتۇسىنۋشى ادام. مۇندا وقۋشى مەن ءمۇعالىم اراسىنداعى قارىم - قاتىناس: ىنتىماقتاستىق، ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك، ءوز پوزيسياسىن ەركىن تاڭداۋ جاعدايىندا ديالوگتىك ۇستانىمدا ءوربيدى.
راسيونالدىق پاراديگماعا وقۋشىعا ءبىلىمنىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىنىڭ ءتيىمدى جاقتارىن، ورتاعا بەيىمدەلۋ، ونىڭ ويى، سەزىمى جانە ءىس - ارەكەتتەرىمەن ساناسۋ، ولاردى مەڭگەرتۋ جاتادى.
تەحنوكراتتىق پاراديگمانىڭ نەگىزگى ماقساتى – ءدال عىلىمي بىلىمدەر. «ءبىلىم - كۇش» ادامدى باعالاۋ، ونىڭ ءبىلىمى، مۇمكىندىكتەرىمەن انىقتالادى. ادامنىڭ قاسيەتى ونىڭ ءبىلىمى، ءتارتىبى جانە ونى تاسىمالداۋشى رەتىندە تانىلادى.
ەزوتەريكالىق پاراديگما – وقۋشىنىڭ تابيعي كۇشى. ي. كولەسنيكوۆتىڭ پىكىرىنشە، ادامنىڭ قورشاعان الەممەن ءىس - ارەكەتىنىڭ جوعارى دەڭگەيى باسىم كورسەتىلەدى. مۇندا ادامنىڭ اقيقاتقا ماڭگىلىك وزگەرمەيتىن قاتىناسى كورىنۋى ءتيىس. بۇل جەردە وقۋشىنىڭ دامۋىنداعى ءمۇعالىمنىڭ ادامگەرشىلىك، پسيحولوگيالىق، فيزيكالىق فۋنكسيالارى ەرەكشە ۇعىم بولىپ تابىلادى.
ەلباسىمىز ءوز حالقىنا جولداۋىندا «ءبىلىم بەرۋ رەفورماسى – قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن اسا ماڭىزدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. بىزگە ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق قاجەتتىلىكتەرىنە ساي كەلەتىن وسى زامانعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قاجەت»دەپ اتاپ كورسەتتى. بالا جانىنىڭ باعبانى، جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرەتىن ءمۇعالىم ادەپتى، وي - ءورىسى كەڭ، جان - جاقتى ءبىلىمدى، ۇستامدى، ءوز ويىن شاكىرتىنە انىق، ءدال جەتكىزەتىن بولۋى ءتيىس. ك. د. ۋشينسكيي: «ءمۇعالىم – ءوزىنىڭ ءبىلىمىن ۇزدىكسىز كوتەرىپ وتىرعاندا عانا ءمۇعالىم، ال وقۋدى، ىزدەنۋدى توقتاتقانىمەن ونىڭ مۇعالىمدىگى دە جويىلادى»،- دەگەن. ەندەشە ءمۇعالىم ۇنەمى ىزدەنىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرىپ وتىرسا، ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمى تۇراقتى، كۇش - قۋاتى، كوڭىلى ءاردايىم جوعارى، ساباق بەرۋ ساپاسى ارتا تۇسەدى. كەز كەلگەن وقىتۋ بەلگىلى مولشەردە ادامدى دامىتادى. وقۋشىنىڭ ادام رەتىندە قالىپتاسۋى بەلسەندىلىك ارقىلى جۇزەگە اسادى. راسيونالدى پاراديگماعا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋدىڭ ءتيىمدى جاقتارىن مەڭگەرتۋ جاتسا، وندا بالانى وقىتا وتىرىپ، ونىڭ ەركىندىگىن، بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداۋعا داعدىلاندىرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل رەتتە ءوزىم ساباقتا قولدانىپ جۇرگەن «وقۋ مەن جازۋ ارقىلى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» باعدارلاماسىنا توقتالايىن. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ باعدارلاماسى الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىنەن جيىلعان ءبىلىم بەرۋدىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگى. تاجىريبەنى جۇيەگە كەلتىرگەن دجينني ل سيتل، كۋرتيس س. مەرەديت، چارلز تەمپل. جوبا نەگىزى ج. پياجە، ل. ۆىگوتسكيي تەوريالارىن نەگىزگە الادى. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە دجوردج سوروستىڭ اشىق قوعام ينستيتۋتى سوروس – قازاقستان قورى ارقىلى كەلگەن.
سىني تۇرعىدان ويلاۋ ستراتەگيالارىنىڭ وقۋشىلاردى ەركىن سويلەۋگە، ءسوز ۇشقىرلىعىن ۇشتاۋعا، ءوز ويىن قىسىلماي جەتكىزە بىلۋگە مول اسەرى بار. ساباق قۇرىلىمى ءۇش كەزەڭ بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. وسى ءۇش كەزەڭ ارقىلى وقۋشىلاردى ويلاۋعا جەتەلەپ، قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋعا، بەلسەندىلىككە ىنتالاندىرۋعا بولادى.
ساباق قۇرىلىمى ءۇش كەزەڭ بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى.
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
2. ماعىنانى اشۋ
3. تولعانىس
ساباق قۇرىلىمىنىڭ جوسپارى
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ --------- ماعىنانى اشۋ ---------------- 3. تولعانىس
ستراتەگيالارى --------------------- ستراتەگيالارى
↓----------------------------------------------------↓------------------------------↓
وي قوزعاۋ ---------------------------- ۆەنن دياگرامماسى ----------- اۆتور ورىندىعى
↓----------------------------------------------------↓-------------------------------------↓
توپتاستىرۋ ت. ب --------------- بەس جولدىق ولەڭ ت. ب ------------------- ەسسە ت. ب
ءار كەزەڭگە سايكەس ادىستەر دە جيناقتالعان.
1 - كەزەڭ - قىزىعۋدى وياتۋ – بۇل ۇيرەنۋ ءۇردىسى. ول وقۋشىنىڭ بىلەتىنى مەن جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋدان تۇرادى. مۇندا ويدى قوزعاۋ جۇزەگە اسادى. وقۋشى ءوزىنىڭ بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى، تالقىلايدى.
2 - كەزەڭ – ماعىنانى تانۋ. مۇندا وقۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى.، تاقىرىپ بويىنشا جۇمىس ىستەيدى، تاپسىرمالار ورىندايدى. وقۋشى ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك تانىتادى.
3 - كەزەڭ – «وي – تولعانىس دياگرامماسى» بۇل كەزەڭدە وقۋشىلار ستراتەگيالاردىڭ لايىقتىسىن تاڭدايدى. ءار وقۋشى وسى تۇستا ءوز شىعارماشىلىعىن كورسەتە الادى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ – سىناۋ ەمەس شىڭدالعان ويلاۋ. بۇل باعدارلاما ارقىلى وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر مازمۇنعا سىن تۇرعىدا قاراپ مول اقپاراتتار اعىمىنان وزىنە قاجەتتىسىن تاڭداپ الۋعا، سانالى شەشىم قابىلداۋعا، سۇراق قويا بىلۋگە، ءار كەز سول سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋگە ۇيرەنەدى، وقۋشى ويى داميدى. ەرەكشەلىگى: وقۋشىنىڭ قىزىعۋىن ارتتىرا وتىرىپ، قيالىن دامىتۋعا ارنالعان. ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋعا باعىتتالعان ءىس - ارەكەتىن باقىلاي الادى، باعىت - باعدار بەرەدى. وقۋشىلار جاڭا ساباقتى، اقپاراتتاردى ءوز بەتىمەن مەڭگەرەدى
مىسالى 6 - سىنىپتا ادەبيەت پانىنەن سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ «قىلاۋ» اڭگىمەسىن تومەندەگىشە وتكىزدىم.
ساباقتىڭ ماقساتى. بىلىمدىلىك - اڭگىمە كەيىپكەرلەرىنە تالداۋ جاساي وتىرىپ، اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق - وقۋشىنىڭ سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ، ءوز ويىن ەركىن، جاتىق جەتكىزە بىلۋگە، قورىتىندى جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك – قايىرىمدىلىققا، ادال دوستىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پراكتيكالىق ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: «سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ» تەحنولوگياسىنىڭ ستراتەگيالارى، سۇراق - جاۋاپ،
1. «قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ» وي شاقىرۋ.
«قاي ءسات بەينەلەنگەن؟» ساتايدىڭ سوزدەرىنەن مىسالدار كەلتىرىپ، قاي كەزدە ايتىلعانىن تابۋ. «ءاي، بەيمازاسىن - اي وسى ءشالدىڭى»، «شىركىن - اي، ەڭ بولماسا ون مينۋت ۇيىقتار ما ەدى؟»، «قارا ىشىكتى ورانىپ اپ، اۋناي كەتىپ ۇيىقتاسا، شىركىن!»، «مۇندايدا قاسقىر كەزدەسۋى مۇمكىن – اۋ!» ت. ب وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن قۇشتارلىقتارى بايقالادى، بەلسەندىلىكپەن جاۋاپ بەرەدى. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتادى.
2. توپتاستىرۋ ستراتەگياسى
- ساتاي كىم؟ دەگەن ساۋال توڭىرەگىندە وقۋشىلار مىناداي جاۋاپتار جازىپتى.
وقۋشى، 7 - سىنىپتا وقيدى، اكەسىنىڭ قولعاناتى، جاقسى جولداس.
ماعىنانى تانۋ (2 - كەزەڭ)
سوزدىكپەن جۇمىس.
قىلاۋ - ءسوزىنىڭ ماعىناسىن اشۋ.
1. شىعارما نەگە «قىلاۋ» دەپ اتالعان؟
2. شىعارمادا ساتايدىڭ مىنەز - قۇلقى قالاي تانىلعان؟
3. ساتايدىڭ رابيعامەن كەزدەسكەندەگى مىنەز - قۇلقى قالاي بەرىلگەن؟
4. ساتاي مەن رابيعاعا مىنەزدەمە بەرۋ.
كەستەنى تولتىرۋ
ەركىن جاۋاپ» ستارتەگياسى:
1. ساتاي بويىنداعى قاي ءسات سەندەردىڭ ءوز باستارىڭنان ءوتتى؟
2. اكەسىنىڭ اقىلى ساتايدى نەگە ىزالاندىردى؟
بۇل سۇراققا بالالار: - ۇلكەندەر ءبىر ايتقاندارىن قايتا - قايتا ايتا بەرمەسە عوي، ءبىز دە وسىلاي ىزالانامىز،- دەپ جاۋاپ بەردى.
3. ساتايدىڭ مەكتەپ تۋرالى ويلارى قانداي؟ وسىعان ءوز كوزقاراستارىڭ قانداي؟
4. ساتاي رابيعاعا دەگەن بالاڭ سەزىمىن قالاي ءبىلدىردى؟
«وي - تولعانىس» كەزەڭى - ساباقتى بەكىتۋ. «ۆەنن دياگرامماسى»
«قىلاۋ» اڭگىمەسى مەن «مەنىڭ اتىم - قوجا» پوۆەسىندەگى كەيىپكەرلەردى سالىستىر.
«INCERT» كەستەسىن تولتىرۋ.
بەكىتۋ: ا. ەڭسەپوۆتىڭ «بالالىق» اتتى تۋىندىسىن تىڭداي وتىرىپ، «رابيعا مەن ساتايدىڭ دوستىعى» اتتى شاعىن شىعارما جازۋ. سۋرەت سالۋعا بولادى.
قورىتىندىلاۋ:
1. سەندەرگە شىعارما ۇنادى ما؟ نەلىكتەن؟
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
ۇلجاننىڭ شىعارماسىنان ءۇزىندى:
« ءجۇز تەڭگەڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن» دەگەندەي ساتاي وزىنە تاعى ءبىر دوس تاپتى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«جىلۋ قۇبىلىستارى شىق بەرمەس شىعايبايدىڭ ۇيىندە»
