جىلۋ قۇبىلىستارى شىق بەرمەس شىعاي بايدىڭ ۇيىندە
«جىلۋ قۇبىلىستارى شىق بەرمەس شىعايبايدىڭ ۇيىندە»
1 – كورىنىس.
اۆتور:
ەرتە زاماندا، قۇيرىعى كەلتە زاماندا شىق بەرمەس شىعايباي دەيتىن باي بولىپتى. ءتورت تۇلىگى ساي بولىپتى. ءتىپتى تاستان دا ساراڭ، ءوزى تويسا دا، كوزى تويمايتىن ادام بولعان. ۇيىنە كىسى كەلسە: - شىق - ءاي! – دەيدى. وسىدان جۇرت ونى «شىعايباي» اتاپ كەتكەن. ەل اراسىندا الدار كوسە قانشا قۋ بولسا دا، شىعايبايدى الداي الماس، - دەيتىن ءسوز تارايدى. سول ءسوز ءبىر كۇنى الداردىڭ قۇلاعىنا دا كەلەدى. بۇل ءسوز ارينە الداردىڭ نامىسىنا تيەدى. ءسويتىپ، شىعايبايدىڭ اۋىلىن ىزدەپ، جولعا شىعادى.
الدار كوسە:
شىق بەرمەس شىعايبايدى، مىرزاباي ەتپەسەم، الدار دەگەن اتىم قۇرىسىن.
اۆتور:
الدار كۇنى - ءتۇنى جۇرەدى. اقىرىندا شىعايبايدىڭ ۇيىنە كەلەدى. ءۇي جاقتاۋىنان الدار سىعالاپ، ۇيدەگى بولىپ جاتقان جايتتاردى باقىلاپ وتىرادى.
باي قازى اينالدىرىپ وتىرادى، بايبىشە نان يلەپ وتىرادى، قىزى قازدىڭ ءجۇنىن جۇلىپ وتىرادى.
قىزى:
اپا، مىنا ءۇيدىڭ ءىشىن نەگە كيىزبەن جاپقانسىڭدار، جاي عانا ماتامەن جابۋعا بولاتىن ەدى عوي؟
بايبىشە:
قىزىم، ءۇي ءىشىن كيىزبەن جاپقان سەبەبىمىز، ءار زاتتىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگى ءار ءتۇرلى گوي. كيىزدىڭ وتكىزگىشتىك قاسيەتى جاي ماتاعا قاراعاندا از. كيىز جۇننەن جاسالادى، ءجۇن ىلعال مەن تەمپەراتۋرا اسەرىنەن (كيىز باسۋ) جانە مەحانيكالىق ارەكەت ناتيجەسىندە شيرايدى دا، كولەمى كىشىرەيىپ، تىعىزدىعى ارتادى. كيىز باسۋداعى ەڭ جوعارعى تىعىزدىق 0، 55 گ/سم3.
ەندى كيىزدىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگىنە توقتالايىق. جىلۋدى ناشار وتكىزەتىن زاتتار دەنەنى سالقىنداۋدان نەمەسە قىزىپ كەتۋدەن ساقتاۋ قاجەت بولاتىن جەرلەردە پايدالانىلادى. ال كيىزدىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگى ناشار، سوندىقتان ونىڭ وسى قاسيەتى كيىز ءۇيدىڭ اپتاپ شىلدەدە سايا، ىزعىرىقتا جىلى باسپانا بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
سول سياقتى قانداي ىستىق بولسا دا كيىز ءۇيدىڭ اۋاسى تازا، سالقىن بولۋى كونۆەنسياعا بايلانىستى. كونۆەنسيادا جىلى اۋا جوعارى كوتەرىلىپ، سالقىن اۋا ونىڭ ورنىن باسادى. كيىز ءۇيدىڭ سالقىن بولۋى ونىڭ تۇندىگىنە بايلانىستى. تۇندىك قازىرگى كەزدەگى ۇيدەگى تەرەزەنىڭ اشپالى كوزىنىڭ جانە مۇرجانىڭ ءرولىن اتقارادى. تۇندىكتەن كىرگەن سالقىن اۋا تومەن ءتۇسىپ، جىلى اۋا مەن سۋىقتا وت قاققانداعى ءتۇتىن ول ارقىلى سىرتقا شىعادى.
ادەتتە كيىز ۇيگە اق شاڭقانداي كيىز جابادى.
قىزى:
كيىز نە سەبەپتى اق بولۋى كەرەك؟
بايبىشە:
اق كيىز وزىنە تۇسەتىن ءار ءتۇرلى ساۋلەلەردىڭ بارلىعىن شاعىلدىرادى دا جىلۋدى از سىڭىرەدى، بۇل دا جازدا كيىز ءۇيدىڭ سالقىن بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى.
قىزى:
ا – ا – ا سولاي ما؟ تۋ – ۋ، مەن جامان تەرلەپ كەتتىم. اكەمدە تەرلەپ كەتكەن، مۇنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرشى.
بايبىشە:
ءبىز جۇمىس ىستەپ وتىرمىز عوي. جۇمىس ىستەگەندە ىشكى ەنەرگيامىز ارتىپ تەرلەيمىز، ياعني ىشكى ەنەرگيانى جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وزگەرتۋگە بولادى.
قىزى:
مۇنىڭ سىرى وسىندا ەكەن عوي. ەندى بىلەتىن بولامىن، راحمەت اپا!
اۆتور:
وسىدان كەيىن الدار ىشكە كىرىپ امانداسادى.
الدار كوسە:
كەش جارىق باسەكە!
اۆتور:
ۇيدەگىلەردىڭ قولىنداعى بارلىق تاعامدارى ءبىر - اق ساتتە جوعالىپ كەتتى.
باي:
قايدان كەلدىڭ، قالاي كەلدىڭ، كورگەن، بىلگەنىڭ بار ما؟
اۆتور:
الدار كوسە بايدىڭ ءسوزىن اياقتاماي جاتىپ، جاڭاعى ۇيدەن كورگەنىن جەلدىرتە جونەلدى.
الدار كوسە:
ارتىق كەم قىپ اسىرماي،
شىن ايتقاندا جاسىرماي.
بىلش ەتە ءتۇستى يلەنىپ
بايبىشە استىنداعى نانىنداي
وتىرىك بولسا ساقالىم جۇلىنسىن
قىز استىنداعى تىرناداي
بارىندە وسىنىڭ كورىپ كەلدىم،
اسىڭدى اسشى ۇرلاماي.
باي:
شوق ءتۇسسىن تىلىڭە! ءاي بايبىشە، اسىڭدى اسا بەر.
بايبىشە:
ءپىس قازانىم بەس اي!
الدار كوسە:
وتىرايىن ون اي!
بايبىشە:
مەنىڭ تەمىر قازانىمنىڭ ماسساسى 8 كگ، وعان 10 كگ سۋ قۇيىلعان. نەدە بولسا، الداكەڭە بۇل ەتتى جەگىزبەۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ تەمپەراتۋرالارىن تەك 10 گرادۋستان 40 گرادۋسقا شەيىن عانا قىزدىرۋ ءۇشىن سۋ قۇيىلعان قازانعا قانشا جىلۋ مولشەرى بەرىلۋگە ءتيىس. قانەكي قىزىم جىلدامداتىپ ەسەپتەپ جىبەرشى.
اۆتور:
قىزى ەسەپتەپ شىعارادى.
شىعايباي وت باسىندا قالعىپ وتىر،
الدار كوسە كوزىن جۇمىپ اڭدىپ وتىر.
قىزۋى شىم تەزەكتىڭ ەكى جانعا
قانداي ءتاسىل تۇرىمەن جەتىپ وتىر.
الدار كوسە:
قىزۋى شىم تەزەكتىڭ ەكى جانعا
ساۋلە شىعارۋ تۇرىمەن جەتىپ وتىر.
2 – كورىنىس.
اۆتور:
الداردىڭ سۇمدىق قىلىقتارىنا شىداماي، كەلەسى كۇنى جولعا شىقپاق بولادى دا بايبىشەسىنە:
باي:
قوناققا كورسەتپەي ماعان نان الىپ بەرىپ جىبەر.
اۆتور:
ايەلى جەروشاقتا ءپىسىپ جاتقان ناندى وتتان الا سالىپ، بايدىڭ قوينىنا تىعا قويادى. مۇنى كورگەن الدار جۇگىرىپ شىعىپ:
الدار كوسە:
ە، بايەكە بۇدان بىلاي جولىعامىز با، جوق پا؟ اقتىق رەت دوستارشا كورىسىپ، ءتوس قاعىسىپ ايىرىلايىق.
باي:
اۋ، جارايدى ەندى.
اۆتور:
ناننىڭ ىسسىلىعى بايدىڭ جانىنا باتقان سايىن الدار قاتتىراق قىسا بەرەدى.
باي:
مىنا يت جەگىردى يت جەسىن...
الدار كوسە:
و، باي – اۋ، يت جەگەنشە، مەن جەيىن.
اۆتور:
شىق بەرمەس شىعايباي كەتپەك بولدى،
قىزۋى قارما ناننىڭ شىداتتىرماي
شىعايباي بەزەك قاعىپ ايقاي سالدى.
بۇل جەردە جىلۋ بەرىلۋىنىڭ قاندا ءتۇرى ارقىلى بەرىلەدى؟
الدار كوسە:
ناننىڭ قىزۋى شىعايبايعا جىلۋ بەرىلۋدىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىك ارقىلى بەرىلەدى.
3 – كورىنىس.
اۆتور:
باي سول كۇنى اش كەتەدى. باي ەكىنشى كۇنى تاعى جولعا شىعاردا بايبىشەسىنە ءبىر تورسىق ايران قۇيعىزىپ، ونى كورسەتپەي ىشىنە بايلاپ الادى. باي ەندى شىعۋعا ىڭعايلانعاندا.
الدار كوسە:
بايەكە، مەن ءسىز كەلگەنشە جۇرەتىن شىعارمىن، قوشتاسىپ الايىن.
اۆتور:
قۇشاقتاسقان كۇيى تورسىقتىڭ تۇسىنان قىسادى. تورسىقتاعى ايران توگىلىپ، بايدىڭ مازاسىن كەلتىرەدى. تورسىقتى امالسىزدان الدارعا بەرىپ، شىعايباي بۇل جولى دا اش كەتەدى.
4 – كورىنىس.
اۆتور:
الدار كوسەدەن قۇتىلا الماعان سوڭ باي الداردىڭ اتىن سويىپ الماق بولادى. اتىنىڭ قاسىندا بايدىڭ دا اتى تۇرادى. ءوز اتىنىڭ ماڭدايىنداعى قاسقاسى بولماسا، ەكەۋىنىڭ ەشبىر ايىرماشىلىعى جوق ەكەن. ءوز اتىنىڭ قاسقاسىنا سيىردىڭ جاس جاپاسىن جاعىپ جوعالتادى دا، باي اتىنىڭ باسىنا بور جاعىپ قارا قاسقا ات ەتىپ قويادى. ءسويتىپ، ورنىنا كەلىپ جاتا قالادى. العاشقى كۇنى ەتتى جەپ قويعان الدار ەكەنىن ءبىلىپ باي ىشىنەن:
باي:
- تۇرا – تۇر، بالەم!
اۆتور:
باي الدارعا ىزا بولىپ ءجۇر ەدى. الدار ۇيىقتايدى - اۋ دەگەندە سىرتقا شىعىپ، الداردىڭ اتىن جارىپ تاستايدى.
باي:
مىنە، جىگىتىم، سازايىڭ!
اۆتور:
دەپ ءوزىنىڭ ىستەگەن ىسىنە كوڭىلى تولىپ، قۋانىپ، توسەگىنە جاتىپ ۇيقىعا كەتەدى. تاڭەرتەڭ باي تۇرىپ الدارعا:
باي:
مىنا كەمپىر قاسقا ات ءولىپ جاتىر دەيدى. جارىلىپ قالعان سەنىڭ اتىڭ بولۋى كەرەك. سورلى اتىڭدى باقپاي، قازان باعىپ جۇرگەن نە قىلعان ادامسىڭ.
اۆتور:
دەپ، قارق - قارق كۇلەدى. سوندا الدار تۇرىپ.
الدار كوسە:
قانداي قاسقا ەكەن؟ بوق قاسقا بولسا، مەنىكى، بور قاسقا بولسا، سىزدىكى.
اۆتور:
باي سوندا قۇدايدىڭ ۇرعانىن ءبىر - اق بىلەدى دە، ورنىنان تۇرا جۇگىرەدى. جۇگىرىپ بارسا، ايتقانىنداي ءولىپ جاتقان بايدىڭ بور قاسقاسى ەكەن. باي كۇلىپ كەتىپ، الدارعا كەلىپ:
باي:
جوعالت قاراڭدى، سۇم! مەن سەنى ەندى كورمەيىن.
اۆتور:
دەپ شىعىپ كەتەدى. سىرتقا شىعىسىمەن ايەلىنە:
باي:
مىنا ءيتتى تەز جونەلت.
5 – كورىنىس.
اۆتور:
باي ۇيدەن ۇزاي بەرگەندە الدار جاقىنداپ بارىپ:
الدار كوسە:
ەتىگىم جىرتىلىپ، شىلعاۋىم شىعىپ ءجۇر. ءبىزىڭدى بەرىپ كەت.
اۆتور:
بايدىڭ بەرگىسى كەلمەيدى. الدار جابىسىپ جىبەرمەيجدى. اقىرى بولماعان سوڭ:
باي:
ءاي، الساڭ الشى، انتۇرعان! الدا قاراڭدى جوعالتشى، كاپىر!
اۆتور:
الدار العىستى جاۋدىراتىپ، كۇلىپ قالا بەردى. باي كەتىسىمەن الدار ونىڭ بايبىشەسىنە جۇگىرىپ كەلىپ:
الدار كوسە:
ال، بايبىشە، قىزىڭىز بىزبەكەنى كيىندىرىڭىز.
بايبىشە:
ە، نە ءۇشىن.
الدار كوسە:
بايمەن كەلىسىپ، مەن قىزىڭىزدى الىپ كەتەمىن، بولدى.
بايبىشە:
جوعال ءارى سۇم نەمە! ساعان قىز بەرەتىن بە ەدى باي!
الدار كوسە:
ايتپەسە ءوز قۇلاعىڭمەن ەستىپ قال.
اۆتور:
سىرتقا شىعىپ، نەداۋىر جەرگە ۇزاپ كەتكەن بايدىڭ ارتىنان ايعايلايدى.
الدار كوسە:
ءاي، باي! بىزبيكەنى بەرمەي جاتىر مىنا بايبىشەڭ.
اۆتور:
«ءبىز» دەگەن ءسوزىن سوزىڭقىراپ.
باي:
ءاي، بايبىشە! بەر ءبىزدى! جوعالت سول كاپىردىڭ كوزىن.
الدار كوسە:
انە، ەستىدىڭ بە؟
بايبىشە:
مىنا كارى قاقپاس الجىعان با ءوزى؟ ەلدى قۇرتقان ءبىر قۋاياققا قىز بەرىپ قۇتىلعان با؟
اۆتور:
دەپ تاڭقالادى ايەلى. اناۋ - مىناۋ دەگەنگە كونبەستەن جاساۋىن بۋىپ، قىزدى اتقا مىنگىزەدى.
الدار كوسە:
«شىق بەرمەس شىعايبايدى مىرزاباي ەتكەن الداردىڭ ويىنى وسىلاي بولادى».
اۆتور:
دەپ ەلىنە تارتىپ وتىرادى.
1 – كورىنىس.
اۆتور:
ەرتە زاماندا، قۇيرىعى كەلتە زاماندا شىق بەرمەس شىعايباي دەيتىن باي بولىپتى. ءتورت تۇلىگى ساي بولىپتى. ءتىپتى تاستان دا ساراڭ، ءوزى تويسا دا، كوزى تويمايتىن ادام بولعان. ۇيىنە كىسى كەلسە: - شىق - ءاي! – دەيدى. وسىدان جۇرت ونى «شىعايباي» اتاپ كەتكەن. ەل اراسىندا الدار كوسە قانشا قۋ بولسا دا، شىعايبايدى الداي الماس، - دەيتىن ءسوز تارايدى. سول ءسوز ءبىر كۇنى الداردىڭ قۇلاعىنا دا كەلەدى. بۇل ءسوز ارينە الداردىڭ نامىسىنا تيەدى. ءسويتىپ، شىعايبايدىڭ اۋىلىن ىزدەپ، جولعا شىعادى.
الدار كوسە:
شىق بەرمەس شىعايبايدى، مىرزاباي ەتپەسەم، الدار دەگەن اتىم قۇرىسىن.
اۆتور:
الدار كۇنى - ءتۇنى جۇرەدى. اقىرىندا شىعايبايدىڭ ۇيىنە كەلەدى. ءۇي جاقتاۋىنان الدار سىعالاپ، ۇيدەگى بولىپ جاتقان جايتتاردى باقىلاپ وتىرادى.
باي قازى اينالدىرىپ وتىرادى، بايبىشە نان يلەپ وتىرادى، قىزى قازدىڭ ءجۇنىن جۇلىپ وتىرادى.
قىزى:
اپا، مىنا ءۇيدىڭ ءىشىن نەگە كيىزبەن جاپقانسىڭدار، جاي عانا ماتامەن جابۋعا بولاتىن ەدى عوي؟
بايبىشە:
قىزىم، ءۇي ءىشىن كيىزبەن جاپقان سەبەبىمىز، ءار زاتتىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگى ءار ءتۇرلى گوي. كيىزدىڭ وتكىزگىشتىك قاسيەتى جاي ماتاعا قاراعاندا از. كيىز جۇننەن جاسالادى، ءجۇن ىلعال مەن تەمپەراتۋرا اسەرىنەن (كيىز باسۋ) جانە مەحانيكالىق ارەكەت ناتيجەسىندە شيرايدى دا، كولەمى كىشىرەيىپ، تىعىزدىعى ارتادى. كيىز باسۋداعى ەڭ جوعارعى تىعىزدىق 0، 55 گ/سم3.
ەندى كيىزدىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگىنە توقتالايىق. جىلۋدى ناشار وتكىزەتىن زاتتار دەنەنى سالقىنداۋدان نەمەسە قىزىپ كەتۋدەن ساقتاۋ قاجەت بولاتىن جەرلەردە پايدالانىلادى. ال كيىزدىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىگى ناشار، سوندىقتان ونىڭ وسى قاسيەتى كيىز ءۇيدىڭ اپتاپ شىلدەدە سايا، ىزعىرىقتا جىلى باسپانا بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
سول سياقتى قانداي ىستىق بولسا دا كيىز ءۇيدىڭ اۋاسى تازا، سالقىن بولۋى كونۆەنسياعا بايلانىستى. كونۆەنسيادا جىلى اۋا جوعارى كوتەرىلىپ، سالقىن اۋا ونىڭ ورنىن باسادى. كيىز ءۇيدىڭ سالقىن بولۋى ونىڭ تۇندىگىنە بايلانىستى. تۇندىك قازىرگى كەزدەگى ۇيدەگى تەرەزەنىڭ اشپالى كوزىنىڭ جانە مۇرجانىڭ ءرولىن اتقارادى. تۇندىكتەن كىرگەن سالقىن اۋا تومەن ءتۇسىپ، جىلى اۋا مەن سۋىقتا وت قاققانداعى ءتۇتىن ول ارقىلى سىرتقا شىعادى.
ادەتتە كيىز ۇيگە اق شاڭقانداي كيىز جابادى.
قىزى:
كيىز نە سەبەپتى اق بولۋى كەرەك؟
بايبىشە:
اق كيىز وزىنە تۇسەتىن ءار ءتۇرلى ساۋلەلەردىڭ بارلىعىن شاعىلدىرادى دا جىلۋدى از سىڭىرەدى، بۇل دا جازدا كيىز ءۇيدىڭ سالقىن بولۋىنا اسەرىن تيگىزەدى.
قىزى:
ا – ا – ا سولاي ما؟ تۋ – ۋ، مەن جامان تەرلەپ كەتتىم. اكەمدە تەرلەپ كەتكەن، مۇنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرشى.
بايبىشە:
ءبىز جۇمىس ىستەپ وتىرمىز عوي. جۇمىس ىستەگەندە ىشكى ەنەرگيامىز ارتىپ تەرلەيمىز، ياعني ىشكى ەنەرگيانى جۇمىس ىستەۋ ارقىلى وزگەرتۋگە بولادى.
قىزى:
مۇنىڭ سىرى وسىندا ەكەن عوي. ەندى بىلەتىن بولامىن، راحمەت اپا!
اۆتور:
وسىدان كەيىن الدار ىشكە كىرىپ امانداسادى.
الدار كوسە:
كەش جارىق باسەكە!
اۆتور:
ۇيدەگىلەردىڭ قولىنداعى بارلىق تاعامدارى ءبىر - اق ساتتە جوعالىپ كەتتى.
باي:
قايدان كەلدىڭ، قالاي كەلدىڭ، كورگەن، بىلگەنىڭ بار ما؟
اۆتور:
الدار كوسە بايدىڭ ءسوزىن اياقتاماي جاتىپ، جاڭاعى ۇيدەن كورگەنىن جەلدىرتە جونەلدى.
الدار كوسە:
ارتىق كەم قىپ اسىرماي،
شىن ايتقاندا جاسىرماي.
بىلش ەتە ءتۇستى يلەنىپ
بايبىشە استىنداعى نانىنداي
وتىرىك بولسا ساقالىم جۇلىنسىن
قىز استىنداعى تىرناداي
بارىندە وسىنىڭ كورىپ كەلدىم،
اسىڭدى اسشى ۇرلاماي.
باي:
شوق ءتۇسسىن تىلىڭە! ءاي بايبىشە، اسىڭدى اسا بەر.
بايبىشە:
ءپىس قازانىم بەس اي!
الدار كوسە:
وتىرايىن ون اي!
بايبىشە:
مەنىڭ تەمىر قازانىمنىڭ ماسساسى 8 كگ، وعان 10 كگ سۋ قۇيىلعان. نەدە بولسا، الداكەڭە بۇل ەتتى جەگىزبەۋىمىز كەرەك. ولاردىڭ تەمپەراتۋرالارىن تەك 10 گرادۋستان 40 گرادۋسقا شەيىن عانا قىزدىرۋ ءۇشىن سۋ قۇيىلعان قازانعا قانشا جىلۋ مولشەرى بەرىلۋگە ءتيىس. قانەكي قىزىم جىلدامداتىپ ەسەپتەپ جىبەرشى.
اۆتور:
قىزى ەسەپتەپ شىعارادى.
شىعايباي وت باسىندا قالعىپ وتىر،
الدار كوسە كوزىن جۇمىپ اڭدىپ وتىر.
قىزۋى شىم تەزەكتىڭ ەكى جانعا
قانداي ءتاسىل تۇرىمەن جەتىپ وتىر.
الدار كوسە:
قىزۋى شىم تەزەكتىڭ ەكى جانعا
ساۋلە شىعارۋ تۇرىمەن جەتىپ وتىر.
2 – كورىنىس.
اۆتور:
الداردىڭ سۇمدىق قىلىقتارىنا شىداماي، كەلەسى كۇنى جولعا شىقپاق بولادى دا بايبىشەسىنە:
باي:
قوناققا كورسەتپەي ماعان نان الىپ بەرىپ جىبەر.
اۆتور:
ايەلى جەروشاقتا ءپىسىپ جاتقان ناندى وتتان الا سالىپ، بايدىڭ قوينىنا تىعا قويادى. مۇنى كورگەن الدار جۇگىرىپ شىعىپ:
الدار كوسە:
ە، بايەكە بۇدان بىلاي جولىعامىز با، جوق پا؟ اقتىق رەت دوستارشا كورىسىپ، ءتوس قاعىسىپ ايىرىلايىق.
باي:
اۋ، جارايدى ەندى.
اۆتور:
ناننىڭ ىسسىلىعى بايدىڭ جانىنا باتقان سايىن الدار قاتتىراق قىسا بەرەدى.
باي:
مىنا يت جەگىردى يت جەسىن...
الدار كوسە:
و، باي – اۋ، يت جەگەنشە، مەن جەيىن.
اۆتور:
شىق بەرمەس شىعايباي كەتپەك بولدى،
قىزۋى قارما ناننىڭ شىداتتىرماي
شىعايباي بەزەك قاعىپ ايقاي سالدى.
بۇل جەردە جىلۋ بەرىلۋىنىڭ قاندا ءتۇرى ارقىلى بەرىلەدى؟
الدار كوسە:
ناننىڭ قىزۋى شىعايبايعا جىلۋ بەرىلۋدىڭ جىلۋ وتكىزگىشتىك ارقىلى بەرىلەدى.
3 – كورىنىس.
اۆتور:
باي سول كۇنى اش كەتەدى. باي ەكىنشى كۇنى تاعى جولعا شىعاردا بايبىشەسىنە ءبىر تورسىق ايران قۇيعىزىپ، ونى كورسەتپەي ىشىنە بايلاپ الادى. باي ەندى شىعۋعا ىڭعايلانعاندا.
الدار كوسە:
بايەكە، مەن ءسىز كەلگەنشە جۇرەتىن شىعارمىن، قوشتاسىپ الايىن.
اۆتور:
قۇشاقتاسقان كۇيى تورسىقتىڭ تۇسىنان قىسادى. تورسىقتاعى ايران توگىلىپ، بايدىڭ مازاسىن كەلتىرەدى. تورسىقتى امالسىزدان الدارعا بەرىپ، شىعايباي بۇل جولى دا اش كەتەدى.
4 – كورىنىس.
اۆتور:
الدار كوسەدەن قۇتىلا الماعان سوڭ باي الداردىڭ اتىن سويىپ الماق بولادى. اتىنىڭ قاسىندا بايدىڭ دا اتى تۇرادى. ءوز اتىنىڭ ماڭدايىنداعى قاسقاسى بولماسا، ەكەۋىنىڭ ەشبىر ايىرماشىلىعى جوق ەكەن. ءوز اتىنىڭ قاسقاسىنا سيىردىڭ جاس جاپاسىن جاعىپ جوعالتادى دا، باي اتىنىڭ باسىنا بور جاعىپ قارا قاسقا ات ەتىپ قويادى. ءسويتىپ، ورنىنا كەلىپ جاتا قالادى. العاشقى كۇنى ەتتى جەپ قويعان الدار ەكەنىن ءبىلىپ باي ىشىنەن:
باي:
- تۇرا – تۇر، بالەم!
اۆتور:
باي الدارعا ىزا بولىپ ءجۇر ەدى. الدار ۇيىقتايدى - اۋ دەگەندە سىرتقا شىعىپ، الداردىڭ اتىن جارىپ تاستايدى.
باي:
مىنە، جىگىتىم، سازايىڭ!
اۆتور:
دەپ ءوزىنىڭ ىستەگەن ىسىنە كوڭىلى تولىپ، قۋانىپ، توسەگىنە جاتىپ ۇيقىعا كەتەدى. تاڭەرتەڭ باي تۇرىپ الدارعا:
باي:
مىنا كەمپىر قاسقا ات ءولىپ جاتىر دەيدى. جارىلىپ قالعان سەنىڭ اتىڭ بولۋى كەرەك. سورلى اتىڭدى باقپاي، قازان باعىپ جۇرگەن نە قىلعان ادامسىڭ.
اۆتور:
دەپ، قارق - قارق كۇلەدى. سوندا الدار تۇرىپ.
الدار كوسە:
قانداي قاسقا ەكەن؟ بوق قاسقا بولسا، مەنىكى، بور قاسقا بولسا، سىزدىكى.
اۆتور:
باي سوندا قۇدايدىڭ ۇرعانىن ءبىر - اق بىلەدى دە، ورنىنان تۇرا جۇگىرەدى. جۇگىرىپ بارسا، ايتقانىنداي ءولىپ جاتقان بايدىڭ بور قاسقاسى ەكەن. باي كۇلىپ كەتىپ، الدارعا كەلىپ:
باي:
جوعالت قاراڭدى، سۇم! مەن سەنى ەندى كورمەيىن.
اۆتور:
دەپ شىعىپ كەتەدى. سىرتقا شىعىسىمەن ايەلىنە:
باي:
مىنا ءيتتى تەز جونەلت.
5 – كورىنىس.
اۆتور:
باي ۇيدەن ۇزاي بەرگەندە الدار جاقىنداپ بارىپ:
الدار كوسە:
ەتىگىم جىرتىلىپ، شىلعاۋىم شىعىپ ءجۇر. ءبىزىڭدى بەرىپ كەت.
اۆتور:
بايدىڭ بەرگىسى كەلمەيدى. الدار جابىسىپ جىبەرمەيجدى. اقىرى بولماعان سوڭ:
باي:
ءاي، الساڭ الشى، انتۇرعان! الدا قاراڭدى جوعالتشى، كاپىر!
اۆتور:
الدار العىستى جاۋدىراتىپ، كۇلىپ قالا بەردى. باي كەتىسىمەن الدار ونىڭ بايبىشەسىنە جۇگىرىپ كەلىپ:
الدار كوسە:
ال، بايبىشە، قىزىڭىز بىزبەكەنى كيىندىرىڭىز.
بايبىشە:
ە، نە ءۇشىن.
الدار كوسە:
بايمەن كەلىسىپ، مەن قىزىڭىزدى الىپ كەتەمىن، بولدى.
بايبىشە:
جوعال ءارى سۇم نەمە! ساعان قىز بەرەتىن بە ەدى باي!
الدار كوسە:
ايتپەسە ءوز قۇلاعىڭمەن ەستىپ قال.
اۆتور:
سىرتقا شىعىپ، نەداۋىر جەرگە ۇزاپ كەتكەن بايدىڭ ارتىنان ايعايلايدى.
الدار كوسە:
ءاي، باي! بىزبيكەنى بەرمەي جاتىر مىنا بايبىشەڭ.
اۆتور:
«ءبىز» دەگەن ءسوزىن سوزىڭقىراپ.
باي:
ءاي، بايبىشە! بەر ءبىزدى! جوعالت سول كاپىردىڭ كوزىن.
الدار كوسە:
انە، ەستىدىڭ بە؟
بايبىشە:
مىنا كارى قاقپاس الجىعان با ءوزى؟ ەلدى قۇرتقان ءبىر قۋاياققا قىز بەرىپ قۇتىلعان با؟
اۆتور:
دەپ تاڭقالادى ايەلى. اناۋ - مىناۋ دەگەنگە كونبەستەن جاساۋىن بۋىپ، قىزدى اتقا مىنگىزەدى.
الدار كوسە:
«شىق بەرمەس شىعايبايدى مىرزاباي ەتكەن الداردىڭ ويىنى وسىلاي بولادى».
اۆتور:
دەپ ەلىنە تارتىپ وتىرادى.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ جاڭا پاراديگماسى (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 45 ومىرتقالى جانۋارلاردىڭ قوزعالۋى
