ءبىلىم - ۋاقىت ەنشىسىندە (زياتكەرلىك سايىس)
اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى،
قارابۇلاق ورتا مەكتەبى مم
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
تلەگەنوۆا اڭساعان بۋرحات قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءبىلىم - ۋاقىت ەنشىسىندە» اتتى زياتكەرلىك سايىس
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ەكونوميكالىق، ستراتەگيالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. گەوگرافيادان العان بىلىمدەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ، تياناقتاۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ، قىزىقتىرۋ ارقىلى ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋ، زياتكەرلىك قابىلەتىن دامىتۋ. سوزدىك قورلارىن بايىتۋ؛
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ءبىر - ءبىرىن سىيلاۋعا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
بارىسى:
قايىرلى كەش، قۇرمەتتى ۇستازدار مەن بىلىمگە قۇشتار جاس ورەندەر! بۇگىنگى «ءبىلىم - ۋاقىت ەنشىسىندە» اتتى بىلىمدىلىك سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! ۋاقىت - قاشاندا بولماسىن ادام بالاسى ءۇشىن تىعىز ۇعىم. ۋاقىت بىزگە ەمەس، ءبىز ۋاقىتقا تاۋەلدىمىز. ۋاقىتتىڭ ماڭىزدىلىعىن سىزدەر سايىس بارىسىندا تۇسىنە جاتاسىزدار، ولاي بولسا بىلىمدەرىڭىزدى ۋاقىتقا الدىرا بىلىڭىزدەر دەگەن نيەتپەن سايىسىمىزدى باستايمىز.
عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا،
شىعىڭدار ءبىلىمنىڭ شىڭىنا.
دارىندىلىق پەن تاپقىرلىق
جەتكىزەدى سىزدەردى
گەوگرافيانىڭ سىرىنا
قاتىسۋشىلار: 9، 10، 11 سىنىپ وقۋشىلارىنان قۇرالعان توپتار. (ۇراندارىمەن)
ويىن بولىمدەرىمەن تانىس بولىڭىزدار!
I. «دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنە ساياحات». بۇل بولىمدە تۋلار بەينەلەنگەن 10 ۇياشىق بار. ۇياشىقتى تاڭداي وتىرىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى ەلدى كارتادان كورسەتۋ. (4 مين)
شارتى: 3 توپقا دايىندالۋعا 2 مينۋت، مينۋت سوققان سوڭ توپ مۇشەلەرى سويلەسپەي، قورعاۋشى توپتى تىڭداۋ كەرەك. تىڭداماي شەگەرىلگەن جاعدايدا ۇپاي شەگەرىلەدى.
شۆەيسارياپرەزيدەنتى /ديدە بۋركحالتەر/
قىرعىزستان پرەزيدەنتى /المازبەك اتامبايەۆ/
رەسەي پرەزيدەنتى /ۆلاديمير پۋتين/
جۇڭگو پرەزيدەنتى /سزينتاو حۋ/
فرانسيا پرەزيدەنت /فرانسۋا وللاند/
يتاليا پرەزيدەنتى/دجوردجو ناپوليتانو/
ۇلىبريتانيا پرەزيدەنتى /ەليزاۆەتا II/
يسپانيا پرەزيدەنتى /ماريانو راحوي/
وزبەكستان پرەزيدەنتى /يسلام كاريموۆ/
گرۋزيا پرەزيدەنتى /ميحايل سااكاشۆيلي/
ءىى. «الەمنىڭ جەتى كەرەمەتى» (3 مين)
1. ەگيپەت استاناسى - كايردەن وڭتۇستىككە قاراي قاتارلاسا شوگىپ جاتقان اقشاڭقان جانە سارعىلت تاۋلار كورىنەدى. بۇل توبەسى سۇيىرلەنىپ كەلگەن جاساندى تاۋلار
ونىڭ بيىكتىگى 147مەتردەي، ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 28 عاسىردا، بۇدان 5 مىڭ جىلداي بۇرىن سالىنعان. حەفرەن پيراميداسى بۇدان ەكى - اق مەتر الاسا.
ونىڭ باسى ادام بەينەسىندە دە، دەنەسى ارىستان تۇلعالى. ول “سفينكس” دەپ اتالادى. ادامداي دانىشپان، ارىستانداي ايباتتى سفينكس بەينەسى جوققا سەنگىش ىرىمشىل جانداردىڭ زارەسىن العان، سوندىقتان جۇرت ونى ۇرەي اتاسى دەپ كەتكەن.
(حەوپس پيراميداسى)
2. الەمنىڭ ەندىگى ءبىر «كەرەمەتىنە توقتالايىق.. ول ەجەلگى شىعىستىڭ ەڭ ۇلكەن ءارى داۋلەتتى قالاسى - ۆاۆيلوندا بولعان. ال شىندىعىندا ول جاڭا زامانعا دەيىنگى 6 عاسىردا ناۆۋحودونوسور پاتشانىڭ جارلىعى بويىنشا سالىنعان.
بۇل پاتشا ءوز سارايىن التى قابات ءۇيدىڭ بيىكتىگىندەي ەتىپ قولدان كوتەرگەن جاساندى الاڭ ۇستىنە سالدىردى.
تولىپ جاتقان قاۋعا بايلاعان وراسان زور شىعىردى جۇزدەگەن قۇل كۇنى - ءتۇنى اينالدىرىپ، ەفرات وزەنىنەن سۋ جەتكىزگەن. (سەميراميدا اسپالى باعى)
3. ءۇشىنشى كەرەمەت.
ول كىلەڭ ءمارمار تاستان 120 جىل بويى سالىنىپ، جاڭا زامانعا دەيىنگى 550 جىل شاماسىندا اياقتالعان. بۇل كوز تارتارلىق ادەمى سالىپ، ىشىندە باعالى زاتتار مول بولادى. سوندىقتان اتاعى جەر جۇزىنە جايىلىپ كەتەدى.
ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بۇرىنعى 356ج. گەروسترات دەگەن بىرەۋ اتىن شىعارماق ويمەن عيباداتحانانى ورتەيدى. اقىرى ونىڭ ەسىمى اقىلعا قونىمسىز زيانكەستىكتىڭ بەلگى - بەينەسى بولىپ ماڭگىلىككە ەل اۋزىندا قالادى. (ارتەميدانىڭعيباداتحاناسى)
4. گرەسيانىڭ وڭتۇستۇگىندە، وليمپيالىق ويىنداردىڭ ورتالىعى وليمپياداعى عيباداتحاناداعى ەجەلگى گرەكتەردىڭ سىيىناتىن جوعارى ءپىرى - زيەۆستىڭ ءمۇسىن بەينەسى بولعان. وليمپيا زيەۆستىڭ بۇل ءمۇسىنىن بۇدان 2 مىڭ جىلداي بۇرىن، ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 5 عاسىردا ۇلى ءمۇسىنشى فيديي جاساعان. بۇل - ءتورتىنشى «كەرەمەت».
بيىكتىگى ون ءتورت مەترلىك زيەۆس ءمۇسىنى ءپىل سۇيەگى، قارا ەمەن، اسىل تاستارمەن اشەكەيلەنگەن التىن تاقتا وتىرعىزىلعان. باسىندا وسىناۋ قۇدىرەتتى ءتاڭىردىڭ راقىمشىلىعىن بىلدىرەتىن ءزايتۇن اعاشىنىڭ ورىلگەن بۇتاعىنا ۇقساس التىن شەڭبەرى بولعان. ءمۇسىننىڭ باسى، يىعى، ەكى قولى، كەۋدەسى ءپىل سۇيەگىنەن ويىپ جاسالعان. زيەۆستىڭ سول جاق يىعىنا جامىلعان شەكپەنى، شاشى مەن ساقالى التىننان قۇيىلعان.
فيديي زيەۆسكە ادامعا ءتان كەسكىن - كەيىپ بەرگەن. ونىڭ بەت بەينەسىنەن سۇستىلىقپەن قاتار مەيىرىمدىلىك تە اڭعارىلاتىن بولعان. ءمۇسىن ەندى بولماسا جىميا ەزۋ تارتىپ، ورنىنان كەڭ كەۋدەسىن كەرە تۇرەگەلەتىندەي اسەر تۋدىرعان. (زيەۆس ءمۇسىنى)
5. كىشى ازيادا كاريي پاتشالىعى دەپ اتالاتىن شاعىن مەملەكەتتىڭ استاناسى – گاليكارناستا ﴾قازىرگى تۇركيانىڭ بودرۋم قالاسى﴿ بەسىنشى «كەرەمەت» ماۆسول پاتشانىڭ ماۆزولەيى بولعان. ونى ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 4 عاسىردىڭ ورتا شەنىندە پاتشانىڭ جەسىرى - پاتشا حانىم ارتەميسيا سالدىرعان.
ماۆزولەيدىڭ اق ءمارمار تاستان بەدەرلى بەلدەۋ تارتىلعان تۇعىرىنا ءمارمار، باعانالارمەن تىزبەگىمەن ناقىشتالعان نەگىزگى قابىرعا ورناعان. ونىڭ توبەسى سۇيىرلەنىپ كەلگەن. مارماردەن پيراميدا ىسپەتتى جاسالعان ماۆزولەي توبەسىنىڭ ۇشار باسىندا ءتورت ارعىماق جەگىلگەن ەكى دوڭعالاقتى كۇيمەگە مىنگەن ماۆسول مەن ارتەميسيانىڭ مۇسىندەرى بولعان ﴾ ماۆسول مەن ونىڭ ايەلى ارتەميسيانىڭ مۇسىندەرى، سول سياقتى ماۆزولەيدىڭ باسقا دا اشەكەيلەرى وسى كۇندە لوندونداعى بريتان مۋزەيىندە ساقتاۋلى.﴿
مىنە، «ماۆزولەي» دەگەن ءسوز ماۆسول ەسىمىمەن بايلانىستى شىققان. (گاليكارناس ماۆزولەيى)
قارابۇلاق ورتا مەكتەبى مم
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
تلەگەنوۆا اڭساعان بۋرحات قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءبىلىم - ۋاقىت ەنشىسىندە» اتتى زياتكەرلىك سايىس
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ ەكونوميكالىق، ستراتەگيالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ. گەوگرافيادان العان بىلىمدەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ، تياناقتاۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ، قىزىقتىرۋ ارقىلى ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋ، زياتكەرلىك قابىلەتىن دامىتۋ. سوزدىك قورلارىن بايىتۋ؛
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ءبىر - ءبىرىن سىيلاۋعا، ۇجىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
بارىسى:
قايىرلى كەش، قۇرمەتتى ۇستازدار مەن بىلىمگە قۇشتار جاس ورەندەر! بۇگىنگى «ءبىلىم - ۋاقىت ەنشىسىندە» اتتى بىلىمدىلىك سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! ۋاقىت - قاشاندا بولماسىن ادام بالاسى ءۇشىن تىعىز ۇعىم. ۋاقىت بىزگە ەمەس، ءبىز ۋاقىتقا تاۋەلدىمىز. ۋاقىتتىڭ ماڭىزدىلىعىن سىزدەر سايىس بارىسىندا تۇسىنە جاتاسىزدار، ولاي بولسا بىلىمدەرىڭىزدى ۋاقىتقا الدىرا بىلىڭىزدەر دەگەن نيەتپەن سايىسىمىزدى باستايمىز.
عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا،
شىعىڭدار ءبىلىمنىڭ شىڭىنا.
دارىندىلىق پەن تاپقىرلىق
جەتكىزەدى سىزدەردى
گەوگرافيانىڭ سىرىنا
قاتىسۋشىلار: 9، 10، 11 سىنىپ وقۋشىلارىنان قۇرالعان توپتار. (ۇراندارىمەن)
ويىن بولىمدەرىمەن تانىس بولىڭىزدار!
I. «دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنە ساياحات». بۇل بولىمدە تۋلار بەينەلەنگەن 10 ۇياشىق بار. ۇياشىقتى تاڭداي وتىرىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى ەلدى كارتادان كورسەتۋ. (4 مين)
شارتى: 3 توپقا دايىندالۋعا 2 مينۋت، مينۋت سوققان سوڭ توپ مۇشەلەرى سويلەسپەي، قورعاۋشى توپتى تىڭداۋ كەرەك. تىڭداماي شەگەرىلگەن جاعدايدا ۇپاي شەگەرىلەدى.
شۆەيسارياپرەزيدەنتى /ديدە بۋركحالتەر/
قىرعىزستان پرەزيدەنتى /المازبەك اتامبايەۆ/
رەسەي پرەزيدەنتى /ۆلاديمير پۋتين/
جۇڭگو پرەزيدەنتى /سزينتاو حۋ/
فرانسيا پرەزيدەنت /فرانسۋا وللاند/
يتاليا پرەزيدەنتى/دجوردجو ناپوليتانو/
ۇلىبريتانيا پرەزيدەنتى /ەليزاۆەتا II/
يسپانيا پرەزيدەنتى /ماريانو راحوي/
وزبەكستان پرەزيدەنتى /يسلام كاريموۆ/
گرۋزيا پرەزيدەنتى /ميحايل سااكاشۆيلي/
ءىى. «الەمنىڭ جەتى كەرەمەتى» (3 مين)
1. ەگيپەت استاناسى - كايردەن وڭتۇستىككە قاراي قاتارلاسا شوگىپ جاتقان اقشاڭقان جانە سارعىلت تاۋلار كورىنەدى. بۇل توبەسى سۇيىرلەنىپ كەلگەن جاساندى تاۋلار
ونىڭ بيىكتىگى 147مەتردەي، ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 28 عاسىردا، بۇدان 5 مىڭ جىلداي بۇرىن سالىنعان. حەفرەن پيراميداسى بۇدان ەكى - اق مەتر الاسا.
ونىڭ باسى ادام بەينەسىندە دە، دەنەسى ارىستان تۇلعالى. ول “سفينكس” دەپ اتالادى. ادامداي دانىشپان، ارىستانداي ايباتتى سفينكس بەينەسى جوققا سەنگىش ىرىمشىل جانداردىڭ زارەسىن العان، سوندىقتان جۇرت ونى ۇرەي اتاسى دەپ كەتكەن.
(حەوپس پيراميداسى)
2. الەمنىڭ ەندىگى ءبىر «كەرەمەتىنە توقتالايىق.. ول ەجەلگى شىعىستىڭ ەڭ ۇلكەن ءارى داۋلەتتى قالاسى - ۆاۆيلوندا بولعان. ال شىندىعىندا ول جاڭا زامانعا دەيىنگى 6 عاسىردا ناۆۋحودونوسور پاتشانىڭ جارلىعى بويىنشا سالىنعان.
بۇل پاتشا ءوز سارايىن التى قابات ءۇيدىڭ بيىكتىگىندەي ەتىپ قولدان كوتەرگەن جاساندى الاڭ ۇستىنە سالدىردى.
تولىپ جاتقان قاۋعا بايلاعان وراسان زور شىعىردى جۇزدەگەن قۇل كۇنى - ءتۇنى اينالدىرىپ، ەفرات وزەنىنەن سۋ جەتكىزگەن. (سەميراميدا اسپالى باعى)
3. ءۇشىنشى كەرەمەت.
ول كىلەڭ ءمارمار تاستان 120 جىل بويى سالىنىپ، جاڭا زامانعا دەيىنگى 550 جىل شاماسىندا اياقتالعان. بۇل كوز تارتارلىق ادەمى سالىپ، ىشىندە باعالى زاتتار مول بولادى. سوندىقتان اتاعى جەر جۇزىنە جايىلىپ كەتەدى.
ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بۇرىنعى 356ج. گەروسترات دەگەن بىرەۋ اتىن شىعارماق ويمەن عيباداتحانانى ورتەيدى. اقىرى ونىڭ ەسىمى اقىلعا قونىمسىز زيانكەستىكتىڭ بەلگى - بەينەسى بولىپ ماڭگىلىككە ەل اۋزىندا قالادى. (ارتەميدانىڭعيباداتحاناسى)
4. گرەسيانىڭ وڭتۇستۇگىندە، وليمپيالىق ويىنداردىڭ ورتالىعى وليمپياداعى عيباداتحاناداعى ەجەلگى گرەكتەردىڭ سىيىناتىن جوعارى ءپىرى - زيەۆستىڭ ءمۇسىن بەينەسى بولعان. وليمپيا زيەۆستىڭ بۇل ءمۇسىنىن بۇدان 2 مىڭ جىلداي بۇرىن، ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 5 عاسىردا ۇلى ءمۇسىنشى فيديي جاساعان. بۇل - ءتورتىنشى «كەرەمەت».
بيىكتىگى ون ءتورت مەترلىك زيەۆس ءمۇسىنى ءپىل سۇيەگى، قارا ەمەن، اسىل تاستارمەن اشەكەيلەنگەن التىن تاقتا وتىرعىزىلعان. باسىندا وسىناۋ قۇدىرەتتى ءتاڭىردىڭ راقىمشىلىعىن بىلدىرەتىن ءزايتۇن اعاشىنىڭ ورىلگەن بۇتاعىنا ۇقساس التىن شەڭبەرى بولعان. ءمۇسىننىڭ باسى، يىعى، ەكى قولى، كەۋدەسى ءپىل سۇيەگىنەن ويىپ جاسالعان. زيەۆستىڭ سول جاق يىعىنا جامىلعان شەكپەنى، شاشى مەن ساقالى التىننان قۇيىلعان.
فيديي زيەۆسكە ادامعا ءتان كەسكىن - كەيىپ بەرگەن. ونىڭ بەت بەينەسىنەن سۇستىلىقپەن قاتار مەيىرىمدىلىك تە اڭعارىلاتىن بولعان. ءمۇسىن ەندى بولماسا جىميا ەزۋ تارتىپ، ورنىنان كەڭ كەۋدەسىن كەرە تۇرەگەلەتىندەي اسەر تۋدىرعان. (زيەۆس ءمۇسىنى)
5. كىشى ازيادا كاريي پاتشالىعى دەپ اتالاتىن شاعىن مەملەكەتتىڭ استاناسى – گاليكارناستا ﴾قازىرگى تۇركيانىڭ بودرۋم قالاسى﴿ بەسىنشى «كەرەمەت» ماۆسول پاتشانىڭ ماۆزولەيى بولعان. ونى ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 4 عاسىردىڭ ورتا شەنىندە پاتشانىڭ جەسىرى - پاتشا حانىم ارتەميسيا سالدىرعان.
ماۆزولەيدىڭ اق ءمارمار تاستان بەدەرلى بەلدەۋ تارتىلعان تۇعىرىنا ءمارمار، باعانالارمەن تىزبەگىمەن ناقىشتالعان نەگىزگى قابىرعا ورناعان. ونىڭ توبەسى سۇيىرلەنىپ كەلگەن. مارماردەن پيراميدا ىسپەتتى جاسالعان ماۆزولەي توبەسىنىڭ ۇشار باسىندا ءتورت ارعىماق جەگىلگەن ەكى دوڭعالاقتى كۇيمەگە مىنگەن ماۆسول مەن ارتەميسيانىڭ مۇسىندەرى بولعان ﴾ ماۆسول مەن ونىڭ ايەلى ارتەميسيانىڭ مۇسىندەرى، سول سياقتى ماۆزولەيدىڭ باسقا دا اشەكەيلەرى وسى كۇندە لوندونداعى بريتان مۋزەيىندە ساقتاۋلى.﴿
مىنە، «ماۆزولەي» دەگەن ءسوز ماۆسول ەسىمىمەن بايلانىستى شىققان. (گاليكارناس ماۆزولەيى)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
