InfoHub Logo

تاقىرىبى: «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز» (ينەللەكتۋالدىق ويىن)
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك - گەوگرافيادان العان تەوريالىق بىلىمدەرىن بىلىكتىلىكپەن ۇشتاستىرۋ، بىلىمدەرىن تەكسەرۋ، بىلىمدەرىن شىڭداۋ.
2. دامىتۋشىلىق - تاپقىرلىققا، شەشەندىككە باۋلۋ، ىزدەنىمپازدىققا جەتەلەۋ، وي - ءورىسىن، ءتىل مادەنيەتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
3. تاربيەلىك - جاستاردى ەلىن، جەرىن، ونىڭ داستۇرلەرىن سىيلاۋعا، حالقىمىزدىڭ بولاشاعىن گۇلدەنتەر تاربيەلى، ءبىلىمدى بولىپ وسۋىنە ىقپال ەتۋ جانە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، كومپيۋتەر، مەدياپروەكتور، سلايد، پلاكات، شارلار.

ءوتىلۋ بارىسى
جۇرگىزۋشى: «بىلگەنگە ءبىلىم - بايلىق، باعاسى ارتىق،
سالماعى سان جەتپەيتىن قورعاسىنداي.
ۇيرەنسەڭ ونەر - ءبىلىم، وشپەس مۇرا،
تاۋسىلماس تاۋ كەنىنىڭ قورعاسىنداي.
وقىساڭ عىلىم قورىن ءبىلىم اسار،
كوڭىلدىڭ كىرشىك باسقان كوزىن اشار.
بار ىزگىلىك تەك بىلىممەن الىنار،
ءبىلىم ال، ول ءومىردىڭ جولىن اشار»- دەي وتىرىپ، بۇگىنگى «بىلىمدىدەن شىققان ءسوز، تالاپتىعا بولسىن كەز» اتتى ءبىلىم سايىسىن باستايمىز. سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن الدىمەن ءادىل - قازىلار القاسىن سايلاپ الايىق.

كوزگە تۇسەر جۇيرىكتەر باعاسىمەن،
سۋ دا اعار تاۋلاردىڭ سالاسىمەن.
قارا قىلدى قاق جارار الدارىڭدا،
تانىستىرايىق ءادىل قازى القاسىمەن.

(قازىلاردى تانىستىرۋ)
1. ارقابايەۆا ەلميرا – ادىسكەر.
2. جۇمابايەۆا شاربانۋ – گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى.
3. قوناروۆا ميرا – تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى.

جۇرگىزۋشى: «تەك ساتتىلىك تىلەيمىز، قاتىسىڭدار سايىسقا،
مىقتى بولساڭ، قابىرعاڭمەن قايىس پا.
وقۋ كەرەك، ءبىلىم كەرەك قاشاندا،
ول بولماسا، سايىس دەگەن سايىس پا؟»- دەي وتىرىپ سايىسىمىزدى جالعاستىرامىز. الدىمەن سايىس جوسپارىمەن تانىستىرايىق.
سايىستىڭ جوسپارى:
1. تانىستىرۋ (ءار توپ ءوز كوماندالارىنىڭ اتىمەن، ۇرانىمەن، ەمبلەمالارىمەن تانىستىرادى).
2. كىم تاپقىر؟ (گەوگرافيالىق سۇراقتار)
3. ويلان، تاپ! (ويىن)
4. ويلى بولساڭ، وزىپ كور. (گەوگرافيالىق جۇمباقتار، ماقال - ماتەلدەر)
1 - كەزەڭ
1. سايىسكەرلەر كەلىپ جەتتى تانىسۋعا،
بويىنداعى بار دارىندى دارىتۋعا.
قايمىقپاستان ساحىناعا كەلىپ تۇر،
ادەپپەنەن، ىزەتپەنەن تانىسۋعا، - دەي كەلە سايىسىمىزدىڭ العاشقى شارتى – «تانىستىرۋدى» باستايمىز.
(ءار كوماندا ءوز توپتارىن تانىستىرىپ وتەدى.)
(باعالاۋ)

2 - كەزەڭ
وسىناۋ دۇبىرىمەن كۇي اقتارعان،
بايگەدەن وزىپ كەلۋ سياقتى ارمان.
تۋعان ەل ءۇشىن ءۇمىت ۇزبەي قاراپ وتىر،
تۇلپاردان قالعان وڭكەي تۇياقتاردان.
الداعى ءبىر باراتىن باعىت انىق،
سايگۇلىك ەكەنىڭدى تاعى تانىت.
بايگەدە اتتىڭ باسىن تارتپاس بولار،
ال ەندى تىزگىنىڭدى اعىتالىق.»- دەي وتىرىپ 2 - كەزەڭ «كىم تاپقىر؟» سايىسىن باستايمىز.
بۇل اينالىمدا ءاربىر كوماندا سۇراقتارعا تەز ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرۋى كەرەك. ەگەر سۇراققا كوماندا مۇشەلەرى جاۋاپ بەرە الماي قالسا، باسقا كوماندالار (ءبىرىشى بولىپ قول كوتەرگەنى) جاۋاپ بەرە الادى. ۇپاي سانى جاۋاپ بەرگەن كومانداعا ەسەپتەلەدى. ءار سۇراقتىڭ دۇرىس جاۋابى 10 ۇپايمەن ەسەپتەلەدى.

9 «ا» سىنىبى «جاس تولقىن» توبىنا:
1. ەڭ ىستىق ماتەريك؟ ( افريكا. )
2. ەڭ ۇزىن پاراللەل؟ (ەكۆاتور.)
3. ەڭ سانى كوپ حالىق؟ (جۇڭگو.)
4. ەڭ ۇزىن بۇعاز؟ (موزامبيك.)
5. ەڭ تەرەڭ شۇڭعىما؟ (ماريان 11022م.)
6. ەڭ بيىك شىڭ قاي تاۋدا، قالاي اتالادى، بيىكتىگى قانشا؟ (گيمالايدا، ەۆەرەست نەمەسە دجامولۋنگما، 8848م).
7. ەڭ ۇلكەن شىعاناق؟ (بەنگال)
8. ەڭ جارىق عالامشار؟ (شولپان)

9 «ءا»سىنىبى «اق - وردا» توبىنا:
1. ەڭ قۇرعاق ماتەريك؟ (اۋستراليا)
2. و - دىك مەريديان قاي قالانىڭ ۇستىنەن وتەدى؟ (لوندون)
3. ەڭ كوپ تارالعان ءتىل؟ (اعىلشىن)
4. ەڭ كەڭ بۇعاز؟ (درەيك)
5. ەڭ ۇلكەن سۋ استى جوتاسى؟ (ورتالىق اتلانت)
6. ەڭ ۇزىن وزەن؟ (ءنىل)
7. وڭتۇستىك امەريكانىڭ ەڭ بيىك شىڭى، بيىكتىگى؟ (اكونكاگۋا)
8. ەڭ ۇلكەن عالامشار؟ (يۋپيتەر)

9 «ب»سىنىبى «حان - ءتاڭىرى» توبىنا:
1. ەڭ ىلعالدى ماتەريك؟ (وڭتۇستىك امەريكا)
2. ەڭ ۇلكەن ويپات؟ (امازونكا)
3. ەڭ كوپ تارالعان ءدىن؟ (حرەستيان)
4. ەڭ ۇلكەن تۇبەك؟ (ارابيا)
5. ەڭ ۇلكەن جىلى اعىس؟ (گولفستريم)
6. سولتۇستىك امەريكاداعى ەڭ بيىك شىڭ، بيىكتىگى؟ (ماك - كينلي، 6194م)
7. ەڭ سۋى مول وزەن؟ (امازونكا)
8. قاي عالامشار جاسىل ءتۇستى؟ (ۋران)

9 «ۆ» سىنىبى «مۇراگەر توبىنا:
1. ەڭ سۋىق ماتەريك؟ (انتاركتيدا)
2. جەر سىلكىنۋ وشاعى؟ (ەپيسەنتر)
3. ەڭ كوپ ۇلتتى ەل؟ (ءۇندىستان)
4. ەڭ ۇلكەن ارال؟ (گرەنلانديا)
5. ەڭ ۇلكەن سۋىق اعىس؟ (باتىس جەلدەر)
6. افريكا ەڭ بيىك شىڭى، بيىكتىگى؟ (كيليماندجارو، 5895م)
7. ەڭ تەرەڭ كول؟ (بايكال، 1620م)
8. ەڭ الىس عالامشار؟ (پلۋتون)

9 «گ» سىنىبى «بايتەرەك» توبىنا:
1. ەڭ كىشى ماتەريك؟ (اۋستراليا)
2. ەڭ تۇزدى تەڭىز؟ ( قىزىل تەڭىز)
3. تروپيكتەردەن ەكۆاتورعا قاراي سوعاتىن تۇراقتى جەل؟ (پاسسات)
4. ماڭگى قالا؟ (ريم)
5. ەڭ ۇلكەن ەل؟ (رەسەي)
6. اۋستراليانىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى؟ (كوسيۋشكو، 2228م)
7. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ بيىك سونبەگەن جانارتاۋ؟ (وحوس - دەل - سالادو)
8. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇزىن جەر استى ۇڭگىرى؟ (فلينت - مامونت، اپپالاچ تاۋىندا)

9 «د» سىنىبى «ەۆەرەست» توبىنا:
1. ەڭ جاسىل ماتەريك؟ (وڭتۇستىك امەريكا.)
2. ەڭ ۇلكەن ماتەريك؟ (ەۋرازيا)
3. ەڭ ۇلكەن كول؟ (كاسپيي تەڭىزى)
4. جەر شارىنداعى ەڭ ويىس جەر؟ (ءولى تەڭىز، - 403م)
5. قۇرىلىقتاعى ەڭ ءىرى جانۋار؟ (افريكا ءپىلى سالماعى 7، 5 توننا)
6. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن، ءارى ەڭ تەرەڭ كانون؟ (كولورادو كانونى)
7. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن قالا؟ (مەحيكو)
8. جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن ءشول؟ (ساحارا)
8. دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن تاۋ مۇزدىعى؟ (الياسكاداعى حاببورت مۇزدىعى)
جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى ءادىل قازىلار القاسى «كىم تاپقىر» كەزەڭىن باعالاپ جىبەرسەك.
3 - كەزەڭ
«ويىن تولقىن جاتقانداي اسىپ - تاسىپ،
بىرەۋ مىعىم، بىرەۋلەر شالىس باسىپ،
بۇل ويىننان وتەدى عۇلاما ويلار،
جەڭسەڭ دە، جەڭىلسەڭ دە قالما جاسىپ.» - دەگەندەي 3 - كەزەڭ «ويلان، تاپ!» ويىنىن باستايمىز. ويىن شارتى ەكراننان «الەمنىڭ كەرەمەتتەرى»، «قورىق» سۋرەتتەرى كورسەتىلىپ قىسقاشا ماعۇلماتتار بەرىلەدى، ءار توپ ولاردىڭ اتىن قاي جەردە ورنالاسقانىن ايتۋى كەرەك.

«جاس تولقىن» توبىنا (9 ا):
1. بۇل ءمۇسىن وسى ەلدىڭ سيمۆولى جانە اتاقتى ەسكەرتكىشى بولىپ تابىلادى. ءمۇسىن وتە ۇلكەن، بىرنەشە بولىكتەن تۇرادى، ونىڭ ءبىر قولىنىڭ ۇزىندىعى 2 مەتر 40 سم. ءمۇسىندى بۇدان 100 جىل بۇرىن پاريجدە جاساعان. ودان ونى مۇحيت سۋ جولى ارقىلى وسى ەلگە فرانسيا حالقى اتىنان سىيلىق رەتىندە الىپ كەلگەن. ءمۇسىن قاي ەلدە، قاي قالادا ورنالاسقان، قالاي اتالادى؟ (جاۋابى: اقش - تىڭ نيۋ - يورك قالاسىندا ورنالاسقان، «بوستاندىق ءمۇسىنى» دەپ اتالادى.)

«اق - وردا» توبىنا (9 ءا):

2. بۇل پيراميدالار قاتار - قاتار تىزىلگەن توبەسى ءسۇيىر سارعىلت ءتۇستى جاساندى تاۋلار سەكىلدى. بۇل پيراميدالار وسى ەل پاتشالارىنىڭ تابىتحاناسى بولىپ تابىلادى. پيراميدالار قاسىندا جارتاستان قاشاپ جاسالعان دەنەسى ارىستان، باسى ادام بەينەسىندەگى تاس ءمۇسىن بار. ول سەنىم بويىنشا «پاتشانى كۇزەتىپ تۇر» مىس. پيراميدالار « پەرعاۋن قۇدايى – ماڭگىلىك» دەگەن يدەيانى تانىتادى. ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ الىبى – وسى پيراميدا. ونىڭ بيىكتىگى 447 مەتر. بۇل پيراميدالار ەجەلگى پاتشالىق داۋىرىندەگى ساۋلەت ونەرىنىڭ ەڭ ۇزدىگى. الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنىڭ بىرىنە جاتادى. پيراميدا قاي ەلدە، قاي قالادا ورنالاسقان، قالاي اتالادى؟ (جاۋابى: ەگيپەت استاناسى كايردە ورنالاسقان، حيوپس پيراميداسى.)

«حان - ءتاڭىرى توبىنا (9 ب)
3. الەمدەگى ەڭ اسەم مۇراجاي. ونى وسى ەل بيلەۋشىسى سۇلتان – شاح - دجاحان وتە سۇلۋ ايەلى مۋمتاز - ماحالدىڭ قۇرمەتىنە، تابىتحانا رەتىندە، 1630 - 1652 جىلدارى 22جىل بويى، 20 مىڭ ۇستانى جالداپ، اق مرامردان سالدىرعان. (جاۋابى: ءۇندىستاننىڭ، اگرا قالاسىنداعى تاج - ماحال مۇراجايى.)

«مۇراگەر» توبىنا (9 ۆ)
4. بۇل قورعان 3 - 4 عاسىرلاردا وسى ەلدىڭ سولتۇستىگىن جاۋ شاپقىنشىلىعى - نان قورعاۋ ماقساتىندا سالىنعان. (جاۋابى: قىتايداعى «ۇلى جۇڭگو قورعانى.)

«بايتەرەك» توبىنا (9 گ)
5. قۇرىلىس تاس كەسەك، كىرپىش جانە بەتون قوسپالارىنان سالىنعان. امفيتەاتر گلادياتورلار شايقاسى مەن سيرك ويىندارىن تاماشالاۋ ماقساتىندا تۇرعىزىلعان. ورتادا ويىن كورسەتەتىن الاڭى، اينالا ساتىلاپ جوعارلاي بەرەتىن 4 قاباتتى ورىندىقتارى بولعان. وتىراتىن ورىندار ءمارمار تاستارمەن كومكەرىلىپ، قاسبەتتەرى ءتۇرلى مۇسىندەرمەن كومكەرىلگەن. بۇل قۇرىلىس قاي ەلدە، قاي قالادا ورنالاسقان، قالاي اتالادى؟ (جاۋابى: يتاليانىڭ ريم قالاسىنداعى، كوليزەيا امفيتەاترى)

«ەۆەرەست» توبىنا
6. بۇل ءمۇسىن كوركوۆادۋ تاۋىندا، 704مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. ءمۇسىن وسى قالانى ءوزىنىڭ قۇشاعىنا الىپ، قاۋىپتەن، قاتەردەن قورعاپ تۇرعانداي. ءمۇسىن پاريجدە سۋىققا، جاڭبىرعا، جەلگە ءتوزىمدى ەتىپ جاسالعان. 1931 جىلى 12 قازاندا اشىلۋ سالتاناتى بولعان. ءمۇسىن قاي ەلدە، قاي قالادا ورنالاسقان، قالاي اتالادى؟ (جاۋابى: برازيليانىڭ ريو - دا - جانەيرو قالاسىنداعى يسۋس - حريستوس ءمۇسىنى.)

«جاس تولقىن» توبىنا
1. 1927 ج قۇرىلدى. بۇل قورىق قازاقستانداعى ەرتەدەن كەلە جاتقان قورىق. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تالاس الاتاۋى مەن وگەم جوتاسىندا 85، 4 مىڭ گا - دان استام جەردى الىپ جاتىر. بۇل قاي قورىق. ( اقسۋ - جاباعىلى)

«اق - وردا» توبىنا
2. قورىق سولتۇستىگىندە قازاقستان التايىنىڭ كۇرشىم جوتاسى مەن وڭتۇستىگىندە تەڭىز دەڭگەيىنەن 1447م بيىكتىكتەگى ازۋتاۋ جوتاسى ارالىعىندا ورنالاسقان. بۇل قاي قورىق؟ ( مارقاكول)

«حان - ءتاڭىرى» توبىنا
3. 1992 ج قۇرىلعان قورىق شىعىس قازاقستان وبلىسى گلۋبوكوە اۋدانىندا ورنالاسقان. التاي تاۋ جۇيەسىنىڭ قازاقستاندىق بولىگىنىڭ سولت - باتىس جاعىن، حولزۋن، كوكسۋ، يۆانوۆ جوتالارىن قامتيدى. بۇل قاي قورىق؟ ( باتىس التاي قورىعى)

«مۇراگەر» توبىنا
4. 1984 ج ماڭعىستاۋ وبلىسىندا «قىزىل كىتاپقا» ەنگىزىلگەن جانۋارلار مەن قۇستاردى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قۇرىلعان قورىق. بۇل قاي قورىق؟ ( ءۇستىرت)


«بايتەرەك» توبىنا
5. 1968 ج اقمولا وبلىسىنىڭ تىڭ دالاسىنىڭ، سونداي - اق قورعالجىن جانە تەڭىز كولدەرى اۋماعىنداعى جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان قورىق. بۇل قاي قورىق؟ (قورعالجىن)

«ەۆەرەست» توبىنا
6. 1998 ج الماتى وبلىسىنداعى الاكول جۇيەسىنە ەنەتىن كولدەردە مەكەندەيتىن سۋ قۇستارىن، جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردى قورعاۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان قورىق. بۇل قاي قورىق؟ (الاكول قورىعى.)

4 - كەزەڭ.
عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا،
شىعىڭدار ءبىلىم شىڭىنا.
ۇقىپتىلىق پەن زەرەكتىك،
جەتكىزەر سىزدەردەي ورەندى،
جەڭىستىڭ مىناۋ شىڭىنا، دەي وتىرىپ سايىسىمىزدىڭ 4 - اينالىمى «ويلى بولساڭ، وزىپ كور» سايىسىن باستايمىز.
ويىن شارتى بويىنشا ءار كومانداعا ماقال ايتىلادى، ونىڭ جالعاسىن تابۋ كەرەك جانە جۇمباق قويىلادى، جۇمباقتى شەشۋ كەرەك

«جاس تولقىن» توبىنا
ماقال - ماتەل
1. كولدىڭ كوركى - قۇراق،
تاۋدىڭ كوركى – بۇلاق.
جۇمباق:
1. تاڭمەن كوزىن اشادى،
الەمگە نۇرىن شاشادى. (كۇن)

«اق - وردا» توبىنا
ماقال - ماتەل
2. ەلىنەن بەزگەن ەر وڭباس،
كولىنەن بەزگەن قاز وڭباس.
جۇمباق:
2. قولى جوق سۋرەت سالادى،
ءتىسى جوق تىستەپ الادى. (اياز)

«حان - ءتاڭىرى» توبىنا
ماقال - ماتەل
3. ساعىنعان ەلىن اڭسايدى،
سارالا قاز كولىن اڭسايدى.
جۇمباق
3. اياعى جوق جۇرەدى،
سىلق - سىلق كۇلەدى. (سۋ)

«مۇراگەر» توبىنا
ماقال - ماتەل
4. تۋعان جەردەي جەر بولماس
تۋعان ەلدەي ەل بولماس.
جۇمباق:
4. كەڭ الەمدى كەرنەيدى،
كوزىڭ ءبىراق كورمەيدى. (اۋا)

«بايتەرەك» توبىنا
ماقال - ماتەل
5. ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى،
جالقاۋدىڭ جانى ءتاتتى.
جۇمباق
5. قابات - قابات قاتتاما،
اقىلىڭ بولسا اتتاما. (كىتاپ)

«ەۆەرەست» توبىنا
ماقال - ماتەل
6. ءوز بىلمەگەنىڭدى كىسىدەن سۇرا،
ۇلكەن جوق بولسا، كىشىدەن سۇرا.
جۇمباق
6. ءوزى سويلەي بىلمەيدى،
سالعان ءىزى سويلەيدى. (قالام)

جۇرگىزۋشى: ۇشقىر ويعا سەرىك بولسىن شەبەرلىك،
ءسوز كەزەگىن قازىلارعا بەرەيىك
ارامىزدا تاپقىش دوستار كوپ ەكەن،
سولاردىڭ ءبىز ناتيجەسىن كورەيىك،- دەي كەلە ەندىگى قورىتىندى ءسوز كەزەگىن قازىلار القاسىنا بەرەمىز. (ماراپاتتاۋ)

جۇرگىزۋشى: عىلىمنىڭ سىرىن ۇعىنا،
شىعىڭدار ءبىلىمنىڭ شىڭىنا.
دارىندىلىق پەن تاپقىرلىق،
جەتكىزەدى سىزدەردى،
گەوگرافيا سىرىنا،- دەي وتىرىپ سايىسىمىزدى اياقتايمىز.

كوڭىل ءبولىپ بۇل كەشكە،
كەلگەندەرگە كوپ راحمەت.
شىن سەزىنگەن كورەرمەنگە،
مىڭ، مىڭ راحمەت.