زەرتتەۋشىلىككە باۋلۋ
بۇقار جىراۋ اۋدانى، كەرنەي ورتا مەكتەبى
ادىستەمەلىك بىرلەستىكتىڭ جەتەكشىسى تلەۋبايەۆا ق. ق.
زەرتتەۋشىلىككە باۋلۋ
باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرىنىڭ ادىستەمەلىك بىرلەستىگى
دۇنيەتانۋ پانىنە قويىلعان تالاپتار جوعارى. وقۋشىلار قورشاعان ورتانى تانىپ، ونىڭ نەگىزىن تۇسىنەدى. قازىرگى وقۋشى شىعارماشىل تۇلعا بولۋى ءتيىس، ال ونى دۇنيەتانۋ ساباعىندا مۇنداي تۇلعا قالىپتاسۋىنا بارلىق مۇمكىندىك جاساۋعا بولادى. دۇنيەتانۋ ساباعىندا جاسالعان تاجىريبەلەردىڭ، باقىلاۋلاردىڭ، تالداۋ مەن بولجام جاساۋ جۇمىستارىنىڭ بەرەرى مول. وقۋشىلاردىڭ بۇل پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن جانە ارامىزداعى جاس ماماندارعا بۇل ساباقتاردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنۋىنە جاعداي جاساۋ ءۇشىن، ءبىز باستاۋىش مەكتەپتە بيىل وسى پاننەن اپتالىق وتكىزدىك.
اپتالىقتىڭ باستى ماقساتىنىڭ ءبىرى وقۋشىلاردى زەرتتەۋشىلىككە باۋلۋ بولدى. ءار ءمۇعالىم وسىنى ەسكەرە وتىرىپ جانە مەكتەپتىڭ بۇگىنگى بارلىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، اشىق ساباقتار كورسەتتى. مىندەتتى تۇردە ساباق مۋلتيمەديالىق سىنىپتا، ينتەراكتيۆتى تاقتانى پايدالانۋمەن، ينتەراكتيۆتى ادىستەردى قولدانۋمەن ءوتۋى، وعان قوسا زەرتتەۋشىلىك ادىستەردى پايدالانۋ قاجەت ەتىلدى.
ساباقتار وتە قىزىقتى، تارتىمدى بولدى. بالالاردىڭ، اسىرەسە كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىقپەن قاتىسۋى، مۇعالىمدەردى تاعى، ساباقتىڭ ناتيجەسى وعان الدىن الا دايىندىقتىڭ ساپاسىنا بايلانىستى ەكەنىن كورسەتتى. جاسىراتىنى جوق، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ءبىرازى دۇنيەتانۋ ساباعىنا كوپ ءمان بەرە قويمايدى. ال اپتالىق كەزىندەگى ولاردىڭ ساباققا قاتىسۋ، وقۋشىلاردىڭ كوزقاراسىن وزگەرتتى. قاي ساباق ۇنايدى؟ دەگەن سۇراققا ولار ەندى دۇنيەتانۋ ساباعىندا قوساتىن بولدى. اپتا بۇرىن وقۋشىلارعا وزدىك جۇمىس تاقىرىپتارى بەرىلدى.
مەكتەپالدى وقۋشىلارى جانۋارلار تۋرالى ءبىلىپ كەلدى. ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارى كوكونىستەردىڭ پايداسى تۋرالى ءبىلىپ كەلدى. ەكىنشى سىنىپقا سۋدىڭ بۋلانۋىن باقىلاۋ تاپسىرىلدى. ءۇشىنشى سىنىپقا پلانەتالار تۋرالى مالىمەت جيناۋ، اسپانداعى جۇلدىزداردى باقىلاۋ تاپسىرىلدى. ءتورتىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنا جەر جۇزىندەگى پايدالى قازبالاردىڭ ورنالاسۋىن، ولاردى پايدالانۋ تۇرلەرىن زەرتتەۋ تاپسىرىلدى. ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ تاپسىرمالاردى اركىم وزىنشە ءبىر ەرەكشەلىكپەن، قىزىعۋشىلىقپەن ورىنداعانىنا قاتىسقان مۇعالىمدەر كۋا بولدى.
سىزدىقوۆا دينارا وراز قىزى مەكتەپالدى دايىندىق توبىنىڭ ءمۇعالىمى بالالارمەن جانۋارلار الەمىنە ساياحات جاسادى. ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى جانۋارلاردىڭ سۋرەتتەرى، قيمىلى، ءتۇرلى تۇستەرمەن وزدەرىنىڭ بوياۋى، ولاردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەردى. كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ «ءبىزدىڭ مەكتەپتە ۇلكەن تەليەۆيزور سياقتى تاقتا بار»- دەپ، كورگەندەرىن ۇيلەرىنە قۋانىشپەن ايتۋلارى اتا - انالاردىڭ مەكتەپكە دەگەن ريزاشىلىعىن ارتتىردى. سارمانتايەۆا تولقىن قارتاباي قىزى ءبىرىنشى سىنىپپەن كوكونىستەر الەمىنە ساياحات جاسادى. ءار كوكونىستىڭ قۇرامىنداعى دارۋمەندەردى اتاپ، ونىڭ پايداسىن وزدىگىمەن تانىپ ءبىلۋ، ءبىرىنشى سىنىپ ءۇشىن جەتىستىك. «سابىزدەن ءبىز ءقازىر شىرىن الا الامىز با؟»- دەگەن سۇراققا بالالار «جوق» - دەپ جاۋاپ بەردى.
ءمۇعالىم شىرىنسىققىشپەن سابىزدەن ءبىر مينۋتتا شىرىندى ستاكانعا اعىزۋى، ولاردى تاڭ قالدىردى. « قاپ-قاتتى سابىزدەن دە، شىرىندى وپ-وڭاي الادى ەكەن عوي»-، دەگەن قورىتىندىنى، بالالار وزدەرى جاسادى. وماروۆا جازيرا ورازالي قىزى ەكىنشى سىنىپ وقۋشىلارىمەن بىرگە سۋدىڭ سىرىن اشتى. سىنىپ بولمەسى ءبىر ساعاتقا زەرتحاناعا اينالدى. مۇز، قار، سۋ، ءسۇت، گرافين، پروبيركا، شاينەك، بۋ. وقۋشىلار ءتۇرلى تاجىريبەلەردى جاساپ، ءبىر مەزەتتە كىشكەنتاي زەرتتەۋشىلەرگە اينالدى. ءۇشىنشى سىنىپتا احمەتجامييەۆا ايگەرىم اعجان قىزى «جاس عالىمدارمەن» عارىش الەمىنە اتتاندى. كۇن كوشەسىندەگى پلانەتالاردىڭ جايعاسۋىن، وقۋشىلاردىڭ وزدەرى اسا ءبىر سەنىمدىلىكپەن ايتۋى، كورسەتۋى، ولاردىڭ عارىش الەمىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق بار ەكەنىن اڭعارتتى.
تلەۋبايەۆا قاليما قۇسجان قىزى ءتورتىنشى سىنىپ وقۋشىلارمەن قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى تۋرالى تاقىرىپتاردى مەڭگەرگەن سوڭ، دۇنيە جۇزىندەگى باسقا ەلدەردىڭ پايدالى قازبالارى تۋرالى مالىمەتتەردى جيناقتاعان وقۋشىلارىنا وزدىگىمەن قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەردى. وقۋشىلار الدىن الا ينتەرنەتپەن، ەنسيكلوپەديامەن جۇمىس جاساۋعا ءماجبۇر بولدى. فيزيكالىق كارتانى قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلار ءوز مالىمەتتەرىن سەنىمدى جەتكىزە الدى. بۇل ساباقتاعى توپتىق جۇمىستار، توپ باسشىسىنىڭ كومەگى، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار دا ءتيىمدى قولدانىلدى. وقۋشىلار تاراتىلعان زاتتىڭ اتىن دۇرىس اتاپ،(جەز، اليۋمينيي سىم، گرانيت، كومىر) ونىڭ قۇرامى مەن پايدالانۋى تۋرالى بەرگەن جاۋاپتارى، بالالاردىڭ پايدالى قازبالارعا قانشالىقتى قىزىعۋشىلىقتارى بار ەكەنىن بايقاتتى.
ادىستەمەلىك بىرلەستىكتىڭ جەتەكشىسى تلەۋبايەۆا ق. ق.
زەرتتەۋشىلىككە باۋلۋ
باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرىنىڭ ادىستەمەلىك بىرلەستىگى
دۇنيەتانۋ پانىنە قويىلعان تالاپتار جوعارى. وقۋشىلار قورشاعان ورتانى تانىپ، ونىڭ نەگىزىن تۇسىنەدى. قازىرگى وقۋشى شىعارماشىل تۇلعا بولۋى ءتيىس، ال ونى دۇنيەتانۋ ساباعىندا مۇنداي تۇلعا قالىپتاسۋىنا بارلىق مۇمكىندىك جاساۋعا بولادى. دۇنيەتانۋ ساباعىندا جاسالعان تاجىريبەلەردىڭ، باقىلاۋلاردىڭ، تالداۋ مەن بولجام جاساۋ جۇمىستارىنىڭ بەرەرى مول. وقۋشىلاردىڭ بۇل پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن جانە ارامىزداعى جاس ماماندارعا بۇل ساباقتاردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنۋىنە جاعداي جاساۋ ءۇشىن، ءبىز باستاۋىش مەكتەپتە بيىل وسى پاننەن اپتالىق وتكىزدىك.
اپتالىقتىڭ باستى ماقساتىنىڭ ءبىرى وقۋشىلاردى زەرتتەۋشىلىككە باۋلۋ بولدى. ءار ءمۇعالىم وسىنى ەسكەرە وتىرىپ جانە مەكتەپتىڭ بۇگىنگى بارلىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، اشىق ساباقتار كورسەتتى. مىندەتتى تۇردە ساباق مۋلتيمەديالىق سىنىپتا، ينتەراكتيۆتى تاقتانى پايدالانۋمەن، ينتەراكتيۆتى ادىستەردى قولدانۋمەن ءوتۋى، وعان قوسا زەرتتەۋشىلىك ادىستەردى پايدالانۋ قاجەت ەتىلدى.
ساباقتار وتە قىزىقتى، تارتىمدى بولدى. بالالاردىڭ، اسىرەسە كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىقپەن قاتىسۋى، مۇعالىمدەردى تاعى، ساباقتىڭ ناتيجەسى وعان الدىن الا دايىندىقتىڭ ساپاسىنا بايلانىستى ەكەنىن كورسەتتى. جاسىراتىنى جوق، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ءبىرازى دۇنيەتانۋ ساباعىنا كوپ ءمان بەرە قويمايدى. ال اپتالىق كەزىندەگى ولاردىڭ ساباققا قاتىسۋ، وقۋشىلاردىڭ كوزقاراسىن وزگەرتتى. قاي ساباق ۇنايدى؟ دەگەن سۇراققا ولار ەندى دۇنيەتانۋ ساباعىندا قوساتىن بولدى. اپتا بۇرىن وقۋشىلارعا وزدىك جۇمىس تاقىرىپتارى بەرىلدى.
مەكتەپالدى وقۋشىلارى جانۋارلار تۋرالى ءبىلىپ كەلدى. ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارى كوكونىستەردىڭ پايداسى تۋرالى ءبىلىپ كەلدى. ەكىنشى سىنىپقا سۋدىڭ بۋلانۋىن باقىلاۋ تاپسىرىلدى. ءۇشىنشى سىنىپقا پلانەتالار تۋرالى مالىمەت جيناۋ، اسپانداعى جۇلدىزداردى باقىلاۋ تاپسىرىلدى. ءتورتىنشى سىنىپ وقۋشىلارىنا جەر جۇزىندەگى پايدالى قازبالاردىڭ ورنالاسۋىن، ولاردى پايدالانۋ تۇرلەرىن زەرتتەۋ تاپسىرىلدى. ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ تاپسىرمالاردى اركىم وزىنشە ءبىر ەرەكشەلىكپەن، قىزىعۋشىلىقپەن ورىنداعانىنا قاتىسقان مۇعالىمدەر كۋا بولدى.
سىزدىقوۆا دينارا وراز قىزى مەكتەپالدى دايىندىق توبىنىڭ ءمۇعالىمى بالالارمەن جانۋارلار الەمىنە ساياحات جاسادى. ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى جانۋارلاردىڭ سۋرەتتەرى، قيمىلى، ءتۇرلى تۇستەرمەن وزدەرىنىڭ بوياۋى، ولاردىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەردى. كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ «ءبىزدىڭ مەكتەپتە ۇلكەن تەليەۆيزور سياقتى تاقتا بار»- دەپ، كورگەندەرىن ۇيلەرىنە قۋانىشپەن ايتۋلارى اتا - انالاردىڭ مەكتەپكە دەگەن ريزاشىلىعىن ارتتىردى. سارمانتايەۆا تولقىن قارتاباي قىزى ءبىرىنشى سىنىپپەن كوكونىستەر الەمىنە ساياحات جاسادى. ءار كوكونىستىڭ قۇرامىنداعى دارۋمەندەردى اتاپ، ونىڭ پايداسىن وزدىگىمەن تانىپ ءبىلۋ، ءبىرىنشى سىنىپ ءۇشىن جەتىستىك. «سابىزدەن ءبىز ءقازىر شىرىن الا الامىز با؟»- دەگەن سۇراققا بالالار «جوق» - دەپ جاۋاپ بەردى.
ءمۇعالىم شىرىنسىققىشپەن سابىزدەن ءبىر مينۋتتا شىرىندى ستاكانعا اعىزۋى، ولاردى تاڭ قالدىردى. « قاپ-قاتتى سابىزدەن دە، شىرىندى وپ-وڭاي الادى ەكەن عوي»-، دەگەن قورىتىندىنى، بالالار وزدەرى جاسادى. وماروۆا جازيرا ورازالي قىزى ەكىنشى سىنىپ وقۋشىلارىمەن بىرگە سۋدىڭ سىرىن اشتى. سىنىپ بولمەسى ءبىر ساعاتقا زەرتحاناعا اينالدى. مۇز، قار، سۋ، ءسۇت، گرافين، پروبيركا، شاينەك، بۋ. وقۋشىلار ءتۇرلى تاجىريبەلەردى جاساپ، ءبىر مەزەتتە كىشكەنتاي زەرتتەۋشىلەرگە اينالدى. ءۇشىنشى سىنىپتا احمەتجامييەۆا ايگەرىم اعجان قىزى «جاس عالىمدارمەن» عارىش الەمىنە اتتاندى. كۇن كوشەسىندەگى پلانەتالاردىڭ جايعاسۋىن، وقۋشىلاردىڭ وزدەرى اسا ءبىر سەنىمدىلىكپەن ايتۋى، كورسەتۋى، ولاردىڭ عارىش الەمىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق بار ەكەنىن اڭعارتتى.
تلەۋبايەۆا قاليما قۇسجان قىزى ءتورتىنشى سىنىپ وقۋشىلارمەن قازاقستاننىڭ پايدالى قازبالارى تۋرالى تاقىرىپتاردى مەڭگەرگەن سوڭ، دۇنيە جۇزىندەگى باسقا ەلدەردىڭ پايدالى قازبالارى تۋرالى مالىمەتتەردى جيناقتاعان وقۋشىلارىنا وزدىگىمەن قورىتىندى جاساۋعا مۇمكىندىك بەردى. وقۋشىلار الدىن الا ينتەرنەتپەن، ەنسيكلوپەديامەن جۇمىس جاساۋعا ءماجبۇر بولدى. فيزيكالىق كارتانى قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلار ءوز مالىمەتتەرىن سەنىمدى جەتكىزە الدى. بۇل ساباقتاعى توپتىق جۇمىستار، توپ باسشىسىنىڭ كومەگى، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار دا ءتيىمدى قولدانىلدى. وقۋشىلار تاراتىلعان زاتتىڭ اتىن دۇرىس اتاپ،(جەز، اليۋمينيي سىم، گرانيت، كومىر) ونىڭ قۇرامى مەن پايدالانۋى تۋرالى بەرگەن جاۋاپتارى، بالالاردىڭ پايدالى قازبالارعا قانشالىقتى قىزىعۋشىلىقتارى بار ەكەنىن بايقاتتى.
You Might Also Like
-
دەلينكۆەنتتى جاسوسپىرىمدەردى رۋحاني - ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ ۇردىسىندە وزىندىك ساناسىن قالىپتاستىرۋ.
