ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋ
اقتوبە وبلىسى، مۇعالجار اۋدانى، قاندىاعاش قالاسى،
№4 ورتا مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
ەرماگامبەتوۆا سالتانات ونداسىنوۆنا
6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلاردىڭ ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋ تاقىرىبى تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋدى شەشۋ بارىسىندا جىلدام ويلاۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى ءبىرىن - ءبىرى تىڭداۋعا، ءار پىكىردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. ۇجىمدا، شاعىن توپتا جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ
ساباق ءتۇرى: قورىتىندىلاۋ ساباعى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، سلايد، ۇلەستىرمە قاعازدار
وقىتۋدىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ ءادىسى، جەكە وقۋشىمەن، توپپەن جۇمىس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ب) وقۋشىلاردىڭ وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
وقۋشىلاردى دىمبىلمەستىڭ كىتاپتارىنىڭ ءتۇسى بويىنشا توپقا ءبولۋ. توپ باسشىلارىن تاڭداۋ.
وقۋشىلاردى دىمبىلمەسپەن تانىستىرۋ، وعان ءبىزدىڭ كومەگىمىزدىڭ قاجەت ەكەنىن ايتىپ ءوتۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ينتەراكتيۆتى تاقتادا ءۇي تاپسىرماسىنىڭ دۇرىس جاۋاپتارى بەرىلەدى. سول جاۋاپقا سايكەس ءاربىر توپ باسشىسى كەلەسى توپ مۇشەلەرىنىڭ ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرىپ، كەمشىلىكتەرى مەن جەتىستىكتەرىن كورسەتەدى.
№ 880
ءبىرىنشى جۇيەكتەگى بۇلدىرگەن تۇپتەرىنىڭ سانى ەكىنشى جۇيەكتەگى بۇلدىرگەن تۇپتەرىنىڭ سانىنان 2، 5 ەسە ارتىق. ءبىرىنشى جۇيەكتەن 12 ءتۇپ بۇلدىرگەندى الىپ، ەكىنشى جۇيەككە وتىرعىزعاندا، ەكى جۇيەكتەگى بۇلدىرگەن تۇپتەرىنىڭ سانى بىردەي بولدى. العاشقىدا ەكىنشى جۇيەكتە نەشە ءتۇپ بۇلدىرگەن بولدى؟
2، 5x – 12 = x + 12
2. 5x – x = 12 + 12
1. 5x = 24
x = 16
№ 881
العاشقىدا ەكى كىتاپ سورەسىندەگى كىتاپتار سانى بىردەي بولدى. 18 كىتاپتى ءبىرىنشى سورەدەن الىپ، ەكىنشى سورەگە قويعاندا، ونداعى كىتاپ سانى ءبىرىنشى سورەدەگى كىتاپ سانىنان 3 ەسە ارتىق بولدى. العاشقىدا كىتاپ سورەسىنىڭ ءارقايسىسىندا نەشە كىتاپ بولدى؟
X - كىتاپ سانى
(x - 18)*3=x+18
3x - 54=x+18
2x=72
x=36
III. توپپەن جۇمىس (دەڭگەيلىك تاپسىرمالار)
ءار توپقا 3 ەسەپتەن بەرىلەدى (تەڭدەۋلەر، ماتىنمەن جۇمىس). ياعني توپپەن جۇمىس جاساپ، ەسەپ شىعارۋ ارقىلى دىمبىلمەسكە كومەكتەسەمىز. بۇل تەڭدەۋلەردى شەشىپ، ا) كوەففيسيەنتى مەن بوس مۇشەنىڭ قاسيەتتەرىن ايتۋ، ب) الگوريتمى بويىنشا ءتۇسىندىرۋ، ۆ) ماتىندىك ەسەپتەردى تەڭدەۋ قۇرۋ ارقىلى شىعارىپ، قورعاۋ.
ا) 1 - توپ: 2x – 5 = 2 (x + 0، 5)
2 - توپ. 3، 5(2x - 1) = 3x - 3، 5
3 - توپ. 4، 2(x - 1) = 0، 2( x + 4)
ب) 1 - توپ: 33(0، 1ح + 1) = 4 - 6، 7ح
2 - توپ: 63ح - 13، 7 = 13 (0، 1 + 5ح)
3 - توپ: 38(0، 1ح + 1) = 40 - 3، 2ح
ۆ) 1 - توپ: ءبىرىنشى باسسەيندە 1600 م ³، ەكىنشى باسسەيندە 1215 م ³ سۋ بار. ءبىرىنشى باسسەيندى تازارتۋ ءۇشىن ودان ساعاتىنا 65 م ³ سۋ ناسوسپەن سىرتقا اعىزىلدى. ەكىنشى باسسەينگە ساعاتىنا 45 م ³ سۋ ناسوسپەن قۇيىلدى. ەكى ناسوس جۇمىستارىن ءبىر ۋاقىتتا باستاسا، نەشە ساعاتتان سوڭ ەكى باسسەيندەگى سۋ كولەمى تەڭەسەدى؟
2 - توپ: ەكى پويىز ا ستانسياسىنان ءبىر - بىرىنەن قاراما - قارسى باعىتتا ءجۇرىپ بارادى، ا ستانسياسىنان ءبىرىنشى پويىز 70، 5 كم، ەكىنشى پويىز 56، 75كم قاشىقتىقتا، ءبىرىنشى پويىز 57 كم/ساع جىلدامدىقپەن، ەكىنشى پويىز 62، 5 كم/ساع جىلدامدىقپەن ءجۇردى، نەشە ساعاتتان سوڭ ەكى پويىز ا ستانسياسىنان بىردەي قاشىقتىقتا بولادى؟
3 - توپ: تەرۋشى شىعارمانى 3 كۇن تەردى. ول ءبىرىنشى كۇنى شىعارمانىڭ 40%- ءىن، ال ەكىنشى كۇنى 21 بەتىن تەردى. ءۇشىنشى كۇنى تەرۋگە شىعارمانىڭ 25%- ءى قالدى. شىعارما نەشە بەت بولعان؟
IV. تەست تاپسىرمالارى (اۋىزشا)
1) قانداي تەڭدەۋدى ءبىر اينىمالىسى بار تەڭدەۋ دەپ اتايدى؟ (ax = b تۇرىندەگى تەڭدەۋدى)
2) ح + 2، 7 = 3 تەڭدەۋىنىڭ شەشىمى؟ (5، 7)
3) قانداي تەڭدەۋلەر ماندەس تەڭدەۋلەر دەپ اتالادى؟ (تۇبىرلەرى بىردەي نەمەسە تۇبىرلەرى بولمايتىن تەڭدەۋلەر)
4) ح – 0، 6 = 1، 4 (2)
5) تەڭدەۋدىڭ ءتۇبىرى دەگەنىمىز نە؟ (اينىمالىنىڭ تەڭدەۋدى تۋرا تەڭدىككە اينالدىراتىن ءمانى)
6) 2ح – 5 = ح – 1(4)
7) تەڭدەۋدى شەشۋ دەگەنىمىز نە؟ (ونىڭ بارلىق تۇبىرلەرىن تابۋ نەمەسە تۇبىرلەرىنىڭ جوق ەكەندىگىن دالەلدەۋ)
8) 6ح + 7 = 25 (3)
9) تەڭدەۋدىڭ قانداي قاسيەتتەرىن بىلەسىڭدەر؟ (تەڭدەۋدىڭ ەكى جاق بولىگىنە دە بىردەي ساندى قوسقاندا ماندەس تەڭدەۋگە تۇرلەنەدى؛ تەڭدەۋدىڭ ەكى جاعىن دا نولدەن وزگە بىردەي سانعا كوبەيتكەندە نەمەسە بولگەندە تەڭدەۋ ماندەس تەڭدەۋگە تۇرلەنەدى)
V. دۇرىس جاۋابىن تاپ (ءپان ارالىق بايلانىس)
3ح - 1=2(ح - 2)
3(ح+5)=7 - 5ح
+ (تاريح پانىنەن )
جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ باستى تۇلعاسى قايرات رىسقۇلبەكوۆكە كەيىن قانداي اتاق بەرىلدى؟
ا) حالىق باتىرى – ح=- 15، 3
ب) ۇلتتىق باتىر – ح=9، 2
ۆ) حالىق قاھارمانى – ح=- 3
+ (ماتەماتيكا تاريحىنان)
قازاقتان شىققان تۇڭعىش ماتەماتيك؟
1. جۇمادىلدايەۆ – ح = - 8، 8
2. جاۋتىكوۆ – ح = - 1
3. ەلۋبايەۆ – ح = 3، 6
+ (قازاق ءتىلى)
ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى ايتىلاتىن سوزدەر؟
ا) ومونيم – ح = - 1، 4
ا) انتونيم – ح = 5
ا) سينونيم – ح = 5، 6
Vءى. ءسوزجۇمباق
سۇراقتارى:
1. تاق سيفرلارمەن اياقتالاتىن ساندار
2. قۇرامىندا ءمانىن تابۋ قاجەت بولاتىن ءارپى بار تەڭدىك
3. بولگىشتەرىنىڭ سانى ەكىدەن كوپ ساندار
4. 1 - گە جانە وزىنە بولىنەتىن ساندار
5. شەڭبەردىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن نۇكتەنى سەنترمەن قوساتىن كەسىندى
6. a/b – a بولشەكتىڭ...
VII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ جانە باعالاۋ
توپ ىشىندە جانە جەكەلەي ەسەپ شىعارۋدا بەلسەندىلىك كورسەتكەن وقۋشىلار باعالانادى.
VIII. ۇيگە تاپسىرما
№ 888 - 889. ەسەپتەردىڭ شىعارۋ جولدارىنا قىسقاشا تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى.
№4 ورتا مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
ەرماگامبەتوۆا سالتانات ونداسىنوۆنا
6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلاردىڭ ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋ تاقىرىبى تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءبىر اينىمالىسى بار سىزىقتىق تەڭدەۋدى شەشۋ بارىسىندا جىلدام ويلاۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى ءبىرىن - ءبىرى تىڭداۋعا، ءار پىكىردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. ۇجىمدا، شاعىن توپتا جۇمىس جاساۋعا ۇيرەتۋ
ساباق ءتۇرى: قورىتىندىلاۋ ساباعى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، سلايد، ۇلەستىرمە قاعازدار
وقىتۋدىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ ءادىسى، جەكە وقۋشىمەن، توپپەن جۇمىس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ب) وقۋشىلاردىڭ وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
وقۋشىلاردى دىمبىلمەستىڭ كىتاپتارىنىڭ ءتۇسى بويىنشا توپقا ءبولۋ. توپ باسشىلارىن تاڭداۋ.
وقۋشىلاردى دىمبىلمەسپەن تانىستىرۋ، وعان ءبىزدىڭ كومەگىمىزدىڭ قاجەت ەكەنىن ايتىپ ءوتۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ينتەراكتيۆتى تاقتادا ءۇي تاپسىرماسىنىڭ دۇرىس جاۋاپتارى بەرىلەدى. سول جاۋاپقا سايكەس ءاربىر توپ باسشىسى كەلەسى توپ مۇشەلەرىنىڭ ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرىپ، كەمشىلىكتەرى مەن جەتىستىكتەرىن كورسەتەدى.
№ 880
ءبىرىنشى جۇيەكتەگى بۇلدىرگەن تۇپتەرىنىڭ سانى ەكىنشى جۇيەكتەگى بۇلدىرگەن تۇپتەرىنىڭ سانىنان 2، 5 ەسە ارتىق. ءبىرىنشى جۇيەكتەن 12 ءتۇپ بۇلدىرگەندى الىپ، ەكىنشى جۇيەككە وتىرعىزعاندا، ەكى جۇيەكتەگى بۇلدىرگەن تۇپتەرىنىڭ سانى بىردەي بولدى. العاشقىدا ەكىنشى جۇيەكتە نەشە ءتۇپ بۇلدىرگەن بولدى؟
2، 5x – 12 = x + 12
2. 5x – x = 12 + 12
1. 5x = 24
x = 16
№ 881
العاشقىدا ەكى كىتاپ سورەسىندەگى كىتاپتار سانى بىردەي بولدى. 18 كىتاپتى ءبىرىنشى سورەدەن الىپ، ەكىنشى سورەگە قويعاندا، ونداعى كىتاپ سانى ءبىرىنشى سورەدەگى كىتاپ سانىنان 3 ەسە ارتىق بولدى. العاشقىدا كىتاپ سورەسىنىڭ ءارقايسىسىندا نەشە كىتاپ بولدى؟
X - كىتاپ سانى
(x - 18)*3=x+18
3x - 54=x+18
2x=72
x=36
III. توپپەن جۇمىس (دەڭگەيلىك تاپسىرمالار)
ءار توپقا 3 ەسەپتەن بەرىلەدى (تەڭدەۋلەر، ماتىنمەن جۇمىس). ياعني توپپەن جۇمىس جاساپ، ەسەپ شىعارۋ ارقىلى دىمبىلمەسكە كومەكتەسەمىز. بۇل تەڭدەۋلەردى شەشىپ، ا) كوەففيسيەنتى مەن بوس مۇشەنىڭ قاسيەتتەرىن ايتۋ، ب) الگوريتمى بويىنشا ءتۇسىندىرۋ، ۆ) ماتىندىك ەسەپتەردى تەڭدەۋ قۇرۋ ارقىلى شىعارىپ، قورعاۋ.
ا) 1 - توپ: 2x – 5 = 2 (x + 0، 5)
2 - توپ. 3، 5(2x - 1) = 3x - 3، 5
3 - توپ. 4، 2(x - 1) = 0، 2( x + 4)
ب) 1 - توپ: 33(0، 1ح + 1) = 4 - 6، 7ح
2 - توپ: 63ح - 13، 7 = 13 (0، 1 + 5ح)
3 - توپ: 38(0، 1ح + 1) = 40 - 3، 2ح
ۆ) 1 - توپ: ءبىرىنشى باسسەيندە 1600 م ³، ەكىنشى باسسەيندە 1215 م ³ سۋ بار. ءبىرىنشى باسسەيندى تازارتۋ ءۇشىن ودان ساعاتىنا 65 م ³ سۋ ناسوسپەن سىرتقا اعىزىلدى. ەكىنشى باسسەينگە ساعاتىنا 45 م ³ سۋ ناسوسپەن قۇيىلدى. ەكى ناسوس جۇمىستارىن ءبىر ۋاقىتتا باستاسا، نەشە ساعاتتان سوڭ ەكى باسسەيندەگى سۋ كولەمى تەڭەسەدى؟
2 - توپ: ەكى پويىز ا ستانسياسىنان ءبىر - بىرىنەن قاراما - قارسى باعىتتا ءجۇرىپ بارادى، ا ستانسياسىنان ءبىرىنشى پويىز 70، 5 كم، ەكىنشى پويىز 56، 75كم قاشىقتىقتا، ءبىرىنشى پويىز 57 كم/ساع جىلدامدىقپەن، ەكىنشى پويىز 62، 5 كم/ساع جىلدامدىقپەن ءجۇردى، نەشە ساعاتتان سوڭ ەكى پويىز ا ستانسياسىنان بىردەي قاشىقتىقتا بولادى؟
3 - توپ: تەرۋشى شىعارمانى 3 كۇن تەردى. ول ءبىرىنشى كۇنى شىعارمانىڭ 40%- ءىن، ال ەكىنشى كۇنى 21 بەتىن تەردى. ءۇشىنشى كۇنى تەرۋگە شىعارمانىڭ 25%- ءى قالدى. شىعارما نەشە بەت بولعان؟
IV. تەست تاپسىرمالارى (اۋىزشا)
1) قانداي تەڭدەۋدى ءبىر اينىمالىسى بار تەڭدەۋ دەپ اتايدى؟ (ax = b تۇرىندەگى تەڭدەۋدى)
2) ح + 2، 7 = 3 تەڭدەۋىنىڭ شەشىمى؟ (5، 7)
3) قانداي تەڭدەۋلەر ماندەس تەڭدەۋلەر دەپ اتالادى؟ (تۇبىرلەرى بىردەي نەمەسە تۇبىرلەرى بولمايتىن تەڭدەۋلەر)
4) ح – 0، 6 = 1، 4 (2)
5) تەڭدەۋدىڭ ءتۇبىرى دەگەنىمىز نە؟ (اينىمالىنىڭ تەڭدەۋدى تۋرا تەڭدىككە اينالدىراتىن ءمانى)
6) 2ح – 5 = ح – 1(4)
7) تەڭدەۋدى شەشۋ دەگەنىمىز نە؟ (ونىڭ بارلىق تۇبىرلەرىن تابۋ نەمەسە تۇبىرلەرىنىڭ جوق ەكەندىگىن دالەلدەۋ)
8) 6ح + 7 = 25 (3)
9) تەڭدەۋدىڭ قانداي قاسيەتتەرىن بىلەسىڭدەر؟ (تەڭدەۋدىڭ ەكى جاق بولىگىنە دە بىردەي ساندى قوسقاندا ماندەس تەڭدەۋگە تۇرلەنەدى؛ تەڭدەۋدىڭ ەكى جاعىن دا نولدەن وزگە بىردەي سانعا كوبەيتكەندە نەمەسە بولگەندە تەڭدەۋ ماندەس تەڭدەۋگە تۇرلەنەدى)
V. دۇرىس جاۋابىن تاپ (ءپان ارالىق بايلانىس)
3ح - 1=2(ح - 2)
3(ح+5)=7 - 5ح
+ (تاريح پانىنەن )
جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ باستى تۇلعاسى قايرات رىسقۇلبەكوۆكە كەيىن قانداي اتاق بەرىلدى؟
ا) حالىق باتىرى – ح=- 15، 3
ب) ۇلتتىق باتىر – ح=9، 2
ۆ) حالىق قاھارمانى – ح=- 3
+ (ماتەماتيكا تاريحىنان)
قازاقتان شىققان تۇڭعىش ماتەماتيك؟
1. جۇمادىلدايەۆ – ح = - 8، 8
2. جاۋتىكوۆ – ح = - 1
3. ەلۋبايەۆ – ح = 3، 6
+ (قازاق ءتىلى)
ماعىنالارى ءبىر - بىرىنە قاراما - قارسى ايتىلاتىن سوزدەر؟
ا) ومونيم – ح = - 1، 4
ا) انتونيم – ح = 5
ا) سينونيم – ح = 5، 6
Vءى. ءسوزجۇمباق
سۇراقتارى:
1. تاق سيفرلارمەن اياقتالاتىن ساندار
2. قۇرامىندا ءمانىن تابۋ قاجەت بولاتىن ءارپى بار تەڭدىك
3. بولگىشتەرىنىڭ سانى ەكىدەن كوپ ساندار
4. 1 - گە جانە وزىنە بولىنەتىن ساندار
5. شەڭبەردىڭ بويىنداعى كەز كەلگەن نۇكتەنى سەنترمەن قوساتىن كەسىندى
6. a/b – a بولشەكتىڭ...
VII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ جانە باعالاۋ
توپ ىشىندە جانە جەكەلەي ەسەپ شىعارۋدا بەلسەندىلىك كورسەتكەن وقۋشىلار باعالانادى.
VIII. ۇيگە تاپسىرما
№ 888 - 889. ەسەپتەردىڭ شىعارۋ جولدارىنا قىسقاشا تۇسىنىكتەمە بەرىلەدى.
You Might Also Like
