InfoHub Logo

شىڭجاڭ ايماعىندا عۇمىر كەشكەن بەلگىلى بي، ايگىلى كۇيشى بەيسەنبى دونەنباي ۇلىنىڭ (1825-1898) «بوداۋ كەڭەس» دەپ اتالاتىن كۇيى بار. وسى كۇيدىڭ اڭىزىن اقىن نۇكەش ءبادىعۇل ۇلى بىلاي باياندايدى:

«التايداعى اباق-كەرەي ەلىنىڭ بوداۋسىز كەتكەن داۋ-شارىن ءبىتىرۋ ءۇشىن ۇلكەن جيىن بولادى. قابا دەگەن جەردەگى القابەك وزەنىنىڭ كوكوراي شالعىنىنا اقشاڭقان ۇيلەر تىگىلەدى. بۇل وقيعا 1853 جىلى بولىپ ەدى دەيدى. بوداۋ كەڭەسىنە ارعىن، نايمان، كەرەي، ۋاقتىڭ تىزگىن ۇستاعان يگى جاقسىلارى شاقىرىلادى. ەڭ ءبىر ەڭسەلى اق ورداعا ارنايى شاقىرىلعان اعا سۇلتان قۇنانباي وسكەنباي ۇلى كەلىپ تۇسەدى... كەرەيدىڭ مامان ءبيى ءوزى باۋلىپ جۇرگەن جاس جىگىت بەيسەنبىنى ەرتىپ كەلەدى. مۇنداي باس قوسۋعا بەيسەنبىنىڭ ەندى-ەندى ارالاسا باستاعان جاڭا تالاپ كەزى بولسا كەرەك.

ۋادەلى مەرزىم بولعاندا بيلىككە ارالاساتىندار قۇنانباي تۇسكەن ۇيگە جينالىپ، ەسەلى ورىندارىنا جايعاسا باستايدى. جاسى كىشى بەيسەنبىگە بوساعا جاقتان ورىن تيەدى. مەجەلى كىسىلەردىڭ باسى قوسىلدى-اۋ دەگەندە، قۇنانباي وتىرىپ:

— كانە، داۋ-شاردى نەدەن باستايمىز؟ — دەپ ساۋال تاستايدى. كەرەي جاعىنان داۋ يەسى بولىپ وتىرعان شاۋ بي اينالا وتىرعان بيلەرگە سالماق سالىپ، «ءسوز باستاڭدار»، — دەيدى. الايدا، اعا سۇلتان قۇنانبايدىڭ مىسى باسىپ، ەشكىم سۋىرىلىپ شىعا قويمايدى. سوندا، بوساعا جاقتا وتىرعان بەيسەنبى ەڭسەسىن تىكتەپ، جۇگىنە وتىرىپ ءتىل قاتادى:

— سۇلتان اعا، ءبىز ءسوزدى قالاي باستايمىز؟ — دەيدى بەيسەنبى، —  ارعىن، نايمان ءبىزدىڭ اعامىز ەدى. الايدا ارىدەگى سىر بويىنان اۋعاندا ارعىن اعانىڭ قامشىسىنىڭ جۋاندىعىنان، بەرىدەگى قالبادان اۋعاندا نايمان اعانىڭ قامشىسىنىڭ جۋاندىعىنان قونىس تەپپەي كەلىپ ەدىك. سودان، ورتامىز ويىلعانداي، وردامىز بۇزىلعانداي بولىپ، مەكەن قۋىپ جۇرگەن ەلمىز. قونىس اۋدارىپ كەلگەن جەرىمىز قالىڭ ءدۇربىت پەن ۇراڭقايدىڭ ورتاسى. بۇلاردىڭ بەسىك بەلگىسى، توسەك ۇلگىسى جوق ەل، السا — ءبىتىم، بەرسە — ءيتىم دەگەندى عانا بىلەدى ەكەن. سوندىقتان كەۋدەلەۋدى كورىپ، ورتاسى
ويىلماعان، ساۋدالاۋدى كورىپ ورداسى بۇزىلماعان، جانى ءبىر، زاڭى ءبىر اعانىڭ بالاسى ءوزى ءسوز باستاماي ما؟

جاڭا تالاپ، جاس جىگىتتىڭ ءور مىنەز، وجەت ءسوزى، قيىننان قيىستىرعان ورىندى ءۋاجى وتىرعان جۇرتتى وزىنە وشارىلاتا قاراتادى. قوس جاستىقتى شىنتاقتاعان ءارى پاڭ، ءارى اسقاق اعا سۇلتان قۇنانباي دا باسىن كوتەرىپ، بەيسەنبىگە بارلاي ءبىر قاراپ الادى. سونان سوڭ سويلەپ كەتەدى:

— بولار، بولار! — دەپتى قۇنانباي. — ءوزى دە بولعالى تۇر ەكەن عوي! اۋزىنىڭ جۇرت يلانار كيەسى، كومەيىنىڭ جاۋ جاسقانار دۋاسى بار جىگىت ەكەن... اۋ، اعايىن، جيىن ءوزى دە باستالىپ كەتتى ەمەس پە؟! بالا جىگىت ءجون ءسوز ايتىپ وتىر: سەندەر بىلگەلى جۋانداردان باسىمدىق كورىپ ەلدەن شەتتەدىڭدەر، جەردەن ايىرىلدىڭدار. وعان مەن قامىقپاسام، قۋانبايمىن. كەرەيدەن سەندەي بالانىڭ تۋعانى ءيسى قازاققا ماقتانىش. بۇل رەتتەگى بيلىكتىڭ تىزگىنىن وسى بالاعا بەرىپ، ءبىز تىڭداۋشى عانا بولايىق!

قۇنانبايدىڭ وڭ شىرايى وتىرعانداردى جادىراتىپ، تىلەۋ-قور نيەتتەردى توعىستىرعانداي بولادى. سول جولعى بوداۋ كەڭەستە بەيسەنبى توبە بي بولىپ، داۋ ءتۇيىنىن قالدىرماي شەشىم ايتادى. اعايىن اراسى كەلىسىمگە كەلىپ، جاراسىم تابادى. مۇنىڭ ءبارىن قالت جىبەرمەي سىننان وتكىزگەن قۇنانباي جيىن تارقار كەزدە بەيسەنبىگە «كومەيىنەن ءبىتىمدى ءسوز اقتارىلعان شەشەن، بيلىگىنە ەل توقتايتىن كوسەم، اۋزى دۋالى، ويى كيەلى جىگىت ەكەن» دەپ باعا بەرىپتى.

سوندا، بەيسەنبى وسى باس قوسۋدىڭ ۇرپاققا ۇلگى بولار ءبىر بەلگىسى بولسىن دەپ، ءوزىنىڭ «بوداۋ كەڭەس» اتتى كۇيىن شەرتكەن ەكەن».

---