بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش
«بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش»
دارىندى وقۋشىلار اپتالىعىنىڭ اياسىندا وتكىزىلگەن شەبەرلىك ساعاتى.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ ماقساتى: دارىندى وقۋشىلاردىڭ بويىندا ساندىك قولدانبالى شىعارما بۇيىمدارىنا دەگەن سەزىمتالدىقتى، قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. ءار ءتۇرلى ماتەريالداردى، ماتالاردى ۇقىپتى پايدالانۋعا، قولونەر ادەت داعدىلارىن ۇيرەتۋ. وقۋشىلارعا ويۋ - ورنەكتەردىڭ ەلەمەنتتەرىنەن، وريگامي بۇكتەۋ جولدارىنان، قاعازدى بۇكتەۋ ارقىلى بۇيىم جاساۋدى جانە قىلقالاممەن سۋرەت سالۋ تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرۋ ۇستىندە وقۋشىلاردىڭ شەبەرلىگىن دامىتۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ تاربيەلىك ءمانى: جۇمىس جاساۋ بارىسىندا قىزداردى اسەمدىلىككە، ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا، ۇنەمشىلدىككە، تازالىققا، سۇلۋلىققا باۋلۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ بىلىمدىلىگى: قىز بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، وقۋشىنىڭ قول يكەمىن، قيمىلىن، قيۋ شەبەرلىگىن، قاجەتتى قۇرال جابدىقتارىن دۇرىس پايدالانۋى، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋ جولدارىن ايتا وتىرىپ ساباقتى جالعاستىرۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ ءادىسى: سۋرەتپەن مىسال كەلتىرە وتىرىپ (اڭگىمەلەۋ، كورسەتىپ ايتۋ)، يندۋكتيۆتىك (جاي نارسەدەن كۇردەلىگە اۋىسۋ)، رەپرودۋكتيۆتىك (ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ)، زەرتتەۋلىك ( نەعۇرلىم ۇيلەسىمدىلىكتى ءىشىنارا ىزدەستىرە تاڭداۋ) ادىستەرىمەن ءتۇسىندىرۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ بارىسى:
وقۋشىلار ءتورت توپقا بولىنەدى.
«ويۋ - ورنەك شەبەرلەرى»
«وريگامي شەبەرلەرى»
«قىلقالام شەبەرلەرى»
«قاعاز پلاستيكاسى شەبەرلەرى»
(وقۋشىلار الدىن الا دايىندالعان ورىندارىندا ءوز جۇمىستارىن كورسەتەدى)
1.«ويۋ - ورنەك شەبەرلەرى»
(ويۋ - ورنەك شەبەرلەرى ويۋدىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالىپ كەتەدى).
ويۋ - ورنەكتىڭ ماعىناسىنا قاراي ءبولىنۋ جىكتەۋ، ءار توپتى ەپيدياسوپ، لەيتيدەن كورسەتىپ وتىرۋ.
ويۋ - ورنەك باستى بەلگىلەرىنە بايلانىستى ويۋ - ورنەكتى لەنتا، گۇلدى ورنەك (شەڭبەر تۇبىندەگى ورنەكتەر) جانە تورلى ويۋ - ورنەكتەر (زاتتىڭ ۇستىڭگى بەتىنە تۇتاس سالىنادى) بولىپ ءۇش تۇرگە بولىنەدى. بەينەلەۋ بەلگىلەرىنە قاراي ويۋ - ورنەك كوگەرىس ويۋ - ورنەك، گەومەتريالىق ورنەك، ۇلاسىمدى ورنەك، قيال - عاجايىپ ورنەك دەپ تە اتالادى. ويۋ - ورنەكتىڭ ءۇي تۇرمىسىمىزدا، توقۋ ونەرىندە پايدالانىلاتىن تۇرلەرىنە توقتالۋ.
قازاقتىڭ ءۇي - جيھازدارىندا كوبىنە اشىق ءتۇستى جامىلمالى (تەكەمەتتەردە)، قىزىل مەن قارا تۇسكە قۇرىلعان كوگەرىس (تۇسكيگىزدە)، القىزىل قۇلپىرمالى (تۇكتى كىلەمدەردە)، گەومەتريالىق ۇلاسىمدى (الاشا، باسقۇر، تىقىر جانە ارابى كىلەمدەردە)، ويما ناقىشتى، ارالاس (كەبەجە، ساندىق، جۇكاياقتاردا) ويۋ - ورنەكتەر قولدانىلادى. كەستەلەۋ، زەرلەۋ، شابۋ، توقىما ادىستەرى ارقىلى جاسالاتىن تۇتىنۋ زاتتارى مەن كيىم - كەشەك ورنەكتەرى باسقا ويۋ - ورنەكتەرگە قاراعاندا نازىك، ۇتىمدى، ءارى كوركەم جاسالىنۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.
2. «قىلقالام شەبەرلەرى»
(قىلقالام شەبەرلەرى وزدەرىنىڭ سالاسىندا قىسقاشا ونەرگە توقتالادى.)
«ونەرپاز قارا جەرگە سالار قايىق،
جاھاننان ولار تاعلىم، قانات جايىپ.
ءار جەردىڭ تاماشاسىن سوزبەن كورىپ
جاستىقتا سايران ەتەر بولىپ عايىپ» - دەپ اقىن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ ايتقانداي قانداي ونەر بولماسىن، ءار ونەردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن جوعارىدان بايقايمىز.
بەينەلەۋ ونەرى ءومىردى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورگەندەي ەتىپ، كوركەم بەينەلەر ارقىلى باياندايدى. كوركەم شىعارمالار اينالامىزداعى دۇنيەنى جاقسىراق، تولىعىراق تۇسىنۋگە ۇيرەتىپ قانا قويماي، ول ءبىزدىڭ وي - سانامىز بەن تۇيسىك - سەزىمىمىزگە تىكەلەي اسەر ەتەدى. سول سەبەپتى ءبىز بەينەلەۋ ونەرى تۋىندىلارىن ءار دەڭگەيدە قابىلدايمىز. ولاردىڭ مازمۇنىنا ءمان بەرىپ قارايمىز. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ادام ءۇشىن بەرەرى مول. كوركەم شىعارمالار ارقىلى وتكەن ءومىر تاريحىنا نازار اۋدارىپ، ونى كوز الدىمىزعا ەلەستەتە الامىز. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ەرەكشەلىگى – سۋرەتشىنىڭ ءوز كوزىمەن كورىپ، تۇسىنگەن شىندىعىن سول ساتىمەن ايقىن كورسەتۋىندە. سۋرەتشى وبرازداردىڭ، ءومىر شىندىعىنىڭ تيپتىك جاعىن تاڭداپ الا وتىرىپ، زاماننىڭ تىنىس - تىرشىلىگىن جيناقتاپ، جان - جاقتى بەينەلەيدى. ادامزات ومىرىندە بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن، ونىڭ قوعام ومىرىندەگى ءرولى دە اسا زور. سۋرەتشىنىڭ سۇلۋلىقتى دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋىنىڭ ماڭىزى زور. بىرەۋلەر كەمەلدىككە سۋرەتتىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسى ارقىلى، ەندى بىرەۋلەرى جيۆوپيستىك قۇرىلىسى ارقىلى يە بولادى. ءبارىن بىردەي ۇيلەستىرىپ كەلتىرۋ بارلىق ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ءار سۋرەتشىنىڭ شىعارماسى ونىڭ وزىندىك ەرەكشە بەلگىلەرىمەن، قولتاڭباسىمەن ايقىندالادى.
«قىلقالام شەبەرلەرى» وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىن كورسەتە وتىرىن قولما قول، بەرىلگەن تاقىرىپتا سۋرەتتەرىن سالىپ بەرەدى.
3. «وريگامي شەبەرلەرى»
وريگامي جۇمىستارىن وقۋشىلار قاعازدى بۇكتەۋ ارقىلى بۇيىمدار جاساۋ تەحنولوگياسى تۋرالى مالىمەت بەرەدى.
قاعازدى بۇكتەۋ ارقىلى ءتۇرلى پىشىندەر قۇراستىرۋ ونەرى «وريگامي» دەپ اتالادى. مالىمەتتەر بويىنشا، وريگامي ونەرى العاش رەت قاعازدى ويلاپ تاپقان اسپان استى ەلىندە پايدا بولعان كورىنەدى. العاشقى ۋاقىتتا ءدىني راسىمدەردە پايدالانىلعان بۇل ونەر، تەك ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن عانا ەۋروپا جانە ازيا ەلدەرىنە تاراپتى. قاعازدان بەلگىلى بۇيىم جاساۋدىڭ شارتتى تاڭبالارىن حح عاسىردىڭ ورتاسىندا اكيرا ەسيدزاۆا ەسىمدى جاپون عالىمى تاجىريبەگە ەنگىزگەن. باستاپقى كەزەڭدەردە كەز كەلگەن ءپىشىندى جاساۋ ءۇشىن تەك قاعازدىڭ ءوزى پايدالانىلعان بولسا، ءقازىر كارتون، ءۇلبىر، قايشى مەن جەلىم دە قولدانىلادى. ءقازىر وريگامي تۋىندىلارىن ءتۇرلى مەيرام، تويلاردا سىيعا تارتۋ سانگە اينالعان. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە وريگامي ونەرىنە باۋليتىن ۇيىرمەلەر بار.
«وريگامي شەبەرلەرى» شەبەرلىك ساعاتىنا جينالعان قوناقتار مەن وقۋشىلارعا وزدەرىنىڭ ونەرىن كورسەتەدى.
«قاعاز پلاستيكاسى شەبەرلەرى»
بۇل توپتىڭ شەبەرلەرى دە ءوز ونەرلەرىن قاعازدى كيۋ، جەلىمدەۋ ارقىلى جاسالىناتىن شىرشا مەرەكەسىن اشەكەيلەۋگە ارنالعان قارشانى قۇراستىرادى.
«ونەرلى ەلدەن ونەرلى ۇل مەن قىز شىعادى» - دەمەكشى ءبىزدىڭ دە وقۋشىلارىمىز ونەرلى ەكەن.
بويلارىڭدا وت بار ەكەن بايقادىق، جۇرەكتەرىڭدە شوق بار ەكەن بايقادىق، ءارقاشاندا وسى ونەردى وشىرمەي، شىرقاتا بەرىڭدەر.
دارىندى وقۋشىلار اپتالىعىنىڭ اياسىندا وتكىزىلگەن شەبەرلىك ساعاتى.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ ماقساتى: دارىندى وقۋشىلاردىڭ بويىندا ساندىك قولدانبالى شىعارما بۇيىمدارىنا دەگەن سەزىمتالدىقتى، قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. ءار ءتۇرلى ماتەريالداردى، ماتالاردى ۇقىپتى پايدالانۋعا، قولونەر ادەت داعدىلارىن ۇيرەتۋ. وقۋشىلارعا ويۋ - ورنەكتەردىڭ ەلەمەنتتەرىنەن، وريگامي بۇكتەۋ جولدارىنان، قاعازدى بۇكتەۋ ارقىلى بۇيىم جاساۋدى جانە قىلقالاممەن سۋرەت سالۋ تۋرالى قىسقاشا مالىمەت بەرۋ ۇستىندە وقۋشىلاردىڭ شەبەرلىگىن دامىتۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ تاربيەلىك ءمانى: جۇمىس جاساۋ بارىسىندا قىزداردى اسەمدىلىككە، ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا، ۇنەمشىلدىككە، تازالىققا، سۇلۋلىققا باۋلۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ بىلىمدىلىگى: قىز بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، وقۋشىنىڭ قول يكەمىن، قيمىلىن، قيۋ شەبەرلىگىن، قاجەتتى قۇرال جابدىقتارىن دۇرىس پايدالانۋى، قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋ جولدارىن ايتا وتىرىپ ساباقتى جالعاستىرۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ ءادىسى: سۋرەتپەن مىسال كەلتىرە وتىرىپ (اڭگىمەلەۋ، كورسەتىپ ايتۋ)، يندۋكتيۆتىك (جاي نارسەدەن كۇردەلىگە اۋىسۋ)، رەپرودۋكتيۆتىك (ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ)، زەرتتەۋلىك ( نەعۇرلىم ۇيلەسىمدىلىكتى ءىشىنارا ىزدەستىرە تاڭداۋ) ادىستەرىمەن ءتۇسىندىرۋ.
شەبەرلىك ساعاتىنىڭ بارىسى:
وقۋشىلار ءتورت توپقا بولىنەدى.
«ويۋ - ورنەك شەبەرلەرى»
«وريگامي شەبەرلەرى»
«قىلقالام شەبەرلەرى»
«قاعاز پلاستيكاسى شەبەرلەرى»
(وقۋشىلار الدىن الا دايىندالعان ورىندارىندا ءوز جۇمىستارىن كورسەتەدى)
1.«ويۋ - ورنەك شەبەرلەرى»
(ويۋ - ورنەك شەبەرلەرى ويۋدىڭ شىعۋ تاريحىنا توقتالىپ كەتەدى).
ويۋ - ورنەكتىڭ ماعىناسىنا قاراي ءبولىنۋ جىكتەۋ، ءار توپتى ەپيدياسوپ، لەيتيدەن كورسەتىپ وتىرۋ.
ويۋ - ورنەك باستى بەلگىلەرىنە بايلانىستى ويۋ - ورنەكتى لەنتا، گۇلدى ورنەك (شەڭبەر تۇبىندەگى ورنەكتەر) جانە تورلى ويۋ - ورنەكتەر (زاتتىڭ ۇستىڭگى بەتىنە تۇتاس سالىنادى) بولىپ ءۇش تۇرگە بولىنەدى. بەينەلەۋ بەلگىلەرىنە قاراي ويۋ - ورنەك كوگەرىس ويۋ - ورنەك، گەومەتريالىق ورنەك، ۇلاسىمدى ورنەك، قيال - عاجايىپ ورنەك دەپ تە اتالادى. ويۋ - ورنەكتىڭ ءۇي تۇرمىسىمىزدا، توقۋ ونەرىندە پايدالانىلاتىن تۇرلەرىنە توقتالۋ.
قازاقتىڭ ءۇي - جيھازدارىندا كوبىنە اشىق ءتۇستى جامىلمالى (تەكەمەتتەردە)، قىزىل مەن قارا تۇسكە قۇرىلعان كوگەرىس (تۇسكيگىزدە)، القىزىل قۇلپىرمالى (تۇكتى كىلەمدەردە)، گەومەتريالىق ۇلاسىمدى (الاشا، باسقۇر، تىقىر جانە ارابى كىلەمدەردە)، ويما ناقىشتى، ارالاس (كەبەجە، ساندىق، جۇكاياقتاردا) ويۋ - ورنەكتەر قولدانىلادى. كەستەلەۋ، زەرلەۋ، شابۋ، توقىما ادىستەرى ارقىلى جاسالاتىن تۇتىنۋ زاتتارى مەن كيىم - كەشەك ورنەكتەرى باسقا ويۋ - ورنەكتەرگە قاراعاندا نازىك، ۇتىمدى، ءارى كوركەم جاسالىنۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.
2. «قىلقالام شەبەرلەرى»
(قىلقالام شەبەرلەرى وزدەرىنىڭ سالاسىندا قىسقاشا ونەرگە توقتالادى.)
«ونەرپاز قارا جەرگە سالار قايىق،
جاھاننان ولار تاعلىم، قانات جايىپ.
ءار جەردىڭ تاماشاسىن سوزبەن كورىپ
جاستىقتا سايران ەتەر بولىپ عايىپ» - دەپ اقىن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ ايتقانداي قانداي ونەر بولماسىن، ءار ونەردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن جوعارىدان بايقايمىز.
بەينەلەۋ ونەرى ءومىردى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورگەندەي ەتىپ، كوركەم بەينەلەر ارقىلى باياندايدى. كوركەم شىعارمالار اينالامىزداعى دۇنيەنى جاقسىراق، تولىعىراق تۇسىنۋگە ۇيرەتىپ قانا قويماي، ول ءبىزدىڭ وي - سانامىز بەن تۇيسىك - سەزىمىمىزگە تىكەلەي اسەر ەتەدى. سول سەبەپتى ءبىز بەينەلەۋ ونەرى تۋىندىلارىن ءار دەڭگەيدە قابىلدايمىز. ولاردىڭ مازمۇنىنا ءمان بەرىپ قارايمىز. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ادام ءۇشىن بەرەرى مول. كوركەم شىعارمالار ارقىلى وتكەن ءومىر تاريحىنا نازار اۋدارىپ، ونى كوز الدىمىزعا ەلەستەتە الامىز. بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ەرەكشەلىگى – سۋرەتشىنىڭ ءوز كوزىمەن كورىپ، تۇسىنگەن شىندىعىن سول ساتىمەن ايقىن كورسەتۋىندە. سۋرەتشى وبرازداردىڭ، ءومىر شىندىعىنىڭ تيپتىك جاعىن تاڭداپ الا وتىرىپ، زاماننىڭ تىنىس - تىرشىلىگىن جيناقتاپ، جان - جاقتى بەينەلەيدى. ادامزات ومىرىندە بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ماڭىزى وتە ۇلكەن، ونىڭ قوعام ومىرىندەگى ءرولى دە اسا زور. سۋرەتشىنىڭ سۇلۋلىقتى دۇرىس تۇسىنە ءبىلۋىنىڭ ماڭىزى زور. بىرەۋلەر كەمەلدىككە سۋرەتتىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىسى ارقىلى، ەندى بىرەۋلەرى جيۆوپيستىك قۇرىلىسى ارقىلى يە بولادى. ءبارىن بىردەي ۇيلەستىرىپ كەلتىرۋ بارلىق ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. ءار سۋرەتشىنىڭ شىعارماسى ونىڭ وزىندىك ەرەكشە بەلگىلەرىمەن، قولتاڭباسىمەن ايقىندالادى.
«قىلقالام شەبەرلەرى» وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىن كورسەتە وتىرىن قولما قول، بەرىلگەن تاقىرىپتا سۋرەتتەرىن سالىپ بەرەدى.
3. «وريگامي شەبەرلەرى»
وريگامي جۇمىستارىن وقۋشىلار قاعازدى بۇكتەۋ ارقىلى بۇيىمدار جاساۋ تەحنولوگياسى تۋرالى مالىمەت بەرەدى.
قاعازدى بۇكتەۋ ارقىلى ءتۇرلى پىشىندەر قۇراستىرۋ ونەرى «وريگامي» دەپ اتالادى. مالىمەتتەر بويىنشا، وريگامي ونەرى العاش رەت قاعازدى ويلاپ تاپقان اسپان استى ەلىندە پايدا بولعان كورىنەدى. العاشقى ۋاقىتتا ءدىني راسىمدەردە پايدالانىلعان بۇل ونەر، تەك ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن عانا ەۋروپا جانە ازيا ەلدەرىنە تاراپتى. قاعازدان بەلگىلى بۇيىم جاساۋدىڭ شارتتى تاڭبالارىن حح عاسىردىڭ ورتاسىندا اكيرا ەسيدزاۆا ەسىمدى جاپون عالىمى تاجىريبەگە ەنگىزگەن. باستاپقى كەزەڭدەردە كەز كەلگەن ءپىشىندى جاساۋ ءۇشىن تەك قاعازدىڭ ءوزى پايدالانىلعان بولسا، ءقازىر كارتون، ءۇلبىر، قايشى مەن جەلىم دە قولدانىلادى. ءقازىر وريگامي تۋىندىلارىن ءتۇرلى مەيرام، تويلاردا سىيعا تارتۋ سانگە اينالعان. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە وريگامي ونەرىنە باۋليتىن ۇيىرمەلەر بار.
«وريگامي شەبەرلەرى» شەبەرلىك ساعاتىنا جينالعان قوناقتار مەن وقۋشىلارعا وزدەرىنىڭ ونەرىن كورسەتەدى.
«قاعاز پلاستيكاسى شەبەرلەرى»
بۇل توپتىڭ شەبەرلەرى دە ءوز ونەرلەرىن قاعازدى كيۋ، جەلىمدەۋ ارقىلى جاسالىناتىن شىرشا مەرەكەسىن اشەكەيلەۋگە ارنالعان قارشانى قۇراستىرادى.
«ونەرلى ەلدەن ونەرلى ۇل مەن قىز شىعادى» - دەمەكشى ءبىزدىڭ دە وقۋشىلارىمىز ونەرلى ەكەن.
بويلارىڭدا وت بار ەكەن بايقادىق، جۇرەكتەرىڭدە شوق بار ەكەن بايقادىق، ءارقاشاندا وسى ونەردى وشىرمەي، شىرقاتا بەرىڭدەر.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وندىق بولشەكتەرگە امالدار قولدانۋعا ەسەپتەر شىعارۋ (قايتالاۋ ساباعى)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: م. اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى
