InfoHub Logo

قىزىلوردا وبلىسى، ارال قالاسى
№ 220 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
زەكەنوۆا ريما

تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: ادەپتىلىك الىپپەسى
تاربيە ساعاتىنىڭ ماقساتى: بالالاردى كىشىپەيىلدىلىككە، ۇلكەندەردى سىيلاۋعا، كومەكتەسۋگە ۇيرەتۋ، جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ، جامان قاسيەتتەردەن جيرەنۋ سەزىمىن دامىتۋ. ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى ايىرا وتىرىپ ادەپ الىپپەسىن بويىنا دارىتۋ، ءتىل بايلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردى ادەپتىلىككە، سىپايىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، تىرەك سىزبالار
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى

ءمۇعالىم: بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىز ادەپتىلىك تاقىرىبىندا وتىلەدى.
ادەپتىلىك - ادامداردىڭ ءوزارا جاقسى قارىم - قاتىناسىنىڭ، ءجۇرىس - تۇرىسىنىڭ ەرەجەسى.
وسى ادەپتىلىك ەرەجەسىن ساقتاۋ كەرەك. بۇگىنگى زامان ادامى سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى بولىپ ءوسۋى كەرەك.
«اسەمپاز بولما ارنەگە،
ونەرپاز بولساڭ ارقالان.
سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە

كەتىگىن تاپ تا بار قالان»دەپ اباي اتامىز ايتقانداي كىشىگە مەيىرىمدى، دوسىنا قايىرىمدى، ەڭبەكسۇيگىش، شىنشىل دا قامقور بولساڭ وسە كەلە اتا - اناڭنىڭ، وتانىڭنىڭ ماقتانىشى بولاسىڭ.
ادام بولاتىن بالا - بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تىرىسۋى كەرەك. ەندەشە ادەپتى، اقىلدى بالالاردىڭ قانداي بولۋى كەرەك ەكەنىن مىنا ولەڭدەردەن تىڭدايىق.

1 - وقۋشى
اتا - انانىڭ تىلەگى - ادام بولىپ وسكەنىڭ،
ادامدىقتىڭ تىرەگى – ادال بولىپ وسكەنىڭ.
ادەپتىلىك دەگەنىڭ - ءارقاشاندا كەرەگىڭ،
اسەمپازدىق دەگەنىڭ - اۋرە سارساڭ الەگىڭ.
2 - وقۋشى
ءتارتىپتى بالا سۇيەنىش،
توبەڭ ءبىر كوككە جەتەدى.
ۇرىنشاق بالا جانىندا،
ۇرىس پەن كەرىس ايقاي شۋ.
ۇستامدى بالا ماڭىنان،
ۇنامدى قىلىق بايقايسىڭ.
3 - وقۋشى
كىم ۇلكەندى سىيلاسا،
كىم ۇلكەندى تىڭداسا
ۇلكەن بولعان كەزىندە
سىيلى بولماق ءوزى دە.
4 - وقۋشى
سىيلا ۇلكەن كىسىنى
قامقورلىققا ال كىشىنى.
ساقتاپ كوشە ءتارتىبىن،
باعدارشامنىڭ ال ءتىلىن.
ادەت قىل بۇل ءىسىڭدى،
تازالاپ ءجۇر ءتىسىڭدى.
5 - وقۋشى
قارسى ال ەرتە كۇن كوزىن،
توسەگىڭدى جينا ءوزىڭ.
اسىقپاي ءىش تاماقتى،
جالاما اياق - تاباقتى.
6 - وقۋشى
پىشاقتى ۇستا وڭ قولمەن،
شانىشقىنى سول قولمەن.
ناندى ۇگىتپە، قادىرلە،
قابىعىمەن ءبارىن جە.
ساۋساعىڭدى سورماعىن
سالىر سالاق بولماعىن.
7 - وقۋشى
سىيلاپ سالەم بەرەمىن
كورشىلەردى كورگەندە.
ىزەتپەن باس يەمىن،
ۇيگە قوناق كەلگەندە.
ادەپسىز دەپ سوكپەسىن،
اناما ايتىپ وكپەسىن.
8 - وقۋشى
اتام ماعان قاشان دا،
كىشىپەيىل بول دەگەن.
اتا ءسوزى سانامدا،
ماقتانباۋدى ءجون كورەم.
9 - وقۋشى
وزگەلەردەن ءوزىمدى،
سانامايمىن جوعارى.
ارتىق ايتىپ ءسوزىمدى،
جەلپىنگەنىم جوق ءالى.
10 - وقۋشى
اتام ماعان قاشان دا،
ادىلەتتى بول دەگەن.
اتا ءسوزى سانامدا،
جۇرەم تۋرا جولمەنەن.
11 - وقۋشى
قالدىراتىن ۇياتقا،
جالعان سوزگە توزبەيمىن.
جەتكىزەتىن مۇراتقا،
تەك شىندىقتى كوزدەيمىن.
12 - وقۋشى
ىزەتتى بالا
ەرلان قانداي ەلگەزەك،
بەردى اعايعا جول كەزەك:
- اعاي عافۋ ەتىڭىز!
العا قاراي ءوتىڭىز.
- وقاسى جوق، ۇلانىم،
ىزەتىڭمەن ۇنادىڭ.
دەپ اعاي دا ەرلاندى
جاقسى كورىپ نۇرلاندى.
ءان: «نە دەۋ كەرەك؟»
«جالعاستىر» ويىنى:
«نە ىستەۋگە بولمايدى؟» دەگەن ءسوزدى ءمۇعالىم ايتادى، وقۋشىلار ءارى قاراي وزدەرى جالعاستىرادى.
1. ۇلكەندەردىڭ الدىن -
2. كىشكەنە بالانى -
3. قۇستاردى -
4. قىز بالانى -
5. ساباقتان -
6. ۇيگە جۇگىرىپ -
7. ۇلكەن كىسىنى -
8. وقۋ – قۇرالدارىن -
9. سىنىپتا ايعايلاۋعا -
10. ىسقىرۋعا -
11. قۇستىڭ ۇياسىن -
نە ىستەۋ كەرەك؟
- ۇلكەندەردى سىيلاۋ كەرەك
- اتا - انالاردىڭ ءتىلىن الۋ كەرەك
- ءتارتىپتى بولۋ كەرەك
- وقۋ قۇرالدارىن كۇتىپ، تازا ۇستاۋ كەرەك
- ساباقتى جاقسى وقۋ كەرەك
ءمۇعالىم: ال ەندى بالالار، كەزەكتى ماقال - ماتەلدەرگە بەرەيىك.
«جاقسىدان ۇيرەن،
جاماننان جيرەن» دەگەن ماقالدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
وقۋشىلار حورمەن:
اۋلاق ءجۇرىپ جامان قىلىق، ادەتتەن،
ۇيرەنەمىز جاقسى مىنەز ادەپتەن.

ادەپتىلىك جايلى ماقال - ماتەلدەر ايتۋ.
ادەپتى بالا - ارلى بالا،
ادەپسىز بالا - سورلى بالا.
ادەپتىلىك بەلگىسى،
ءيىلىپ سالەم بەرگەنى.
اشۋ - دۇشپان، اقىل - دوس،
اقىلىڭا اقىل قوس.
ءسىز دەگەن - ادەپ،
ءبىز دەگەن - كومەك.
1. ۇلىق بولساڭ - كىشىك بول.
2. كىشىدەن ىزەت - ۇلكەننەن قۇرمەت
3. ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار،
ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار.
1. جاقسى ادام اي مەن كۇندەي
الەمگە بىردەي.

1. ادەپتى بالا كەزدەسسە، سالەم بەرەر باس ءيىپ،
ادەپسىز بالا جولىقسا، وتە شىعار كەكيىپ.
سۇراق - جاۋاپ: «سەن ماعان، مەن ساعان»
1. مەكتەپتەن ۇيگە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقانىڭدا الدىڭنان ءبىر ۇلكەن كىسى شىقتى. سەن نە ىستەر ەدىڭ؟
2. وزىڭنەن ۇلكەن كىسىلەر اڭگىمەلەسىپ وتىرعان كەزدە سەن نە ىستەۋىڭ كەرەك؟
3. ۇلكەن كىسىلەرمەن قالاي سويلەسۋ كەرەك؟
4. ۇيگە قوناق كەلگەندە بالا نە ىستەۋ كەرەك؟
5. ادەپتىلىكتى بىزگە كىم ۇيرەتەدى؟

ءمۇعالىم: «ادەپ» دەپ «ادەپتىلىك» دەپ قانداي مىنەز بەن ءىس - ارەكەتتى ايتامىز؟
1 - وقۋشى: ادەپتىلىك دەپ ۇلكەندى سىيلاۋدى، دوستاردى، اينالاداعى ادامداردى قۇرمەتتەۋدى ايتامىز. ادەپتى ادام باسقادان سىيلاسىم كۇتپەي - اق الدىمەن ءوزى باسقانى قۇرمەتتەپ، ارداقتاي بىلەدى، كوپشىلىككە ءوزىنىڭ ادەپتىلىگىن كورسەتەدى.
2 - وقۋشى: سونىمەن ادەپتىلىك دەگەنىمىز ادەپ، ىزەت، ينابات، سىيلاسىم، قۇرمەت، قامقورلىق دەگەن سوزدەردى بىلدىرەدى ەكەن. تاعى دا ءبىر ايتاتىن جاعداي ءبىر - بىرىمىزگە كەشىرىمدى بولۋ كەرەك، ول دا - ادەپتىلىك. كەيدە كەشىرمەيتىن مىنەز قۇلىقتار دا بولادى. ونداي تەرىس مىنەزدى تەزگە سالىپ، تەز تۇزەۋ كەرەك.

جاس - كارىگە ءسىز دەگەن
جاقسى ۇلگى ىزدەگەن.
دوس بولامىز ءبىز دەگەن،
ىزەتتى ۇل مەن قىزبەنەن.
كورىنىس: بايلىق پەن اقىل
ىزەتتىلىك، ادەپتىلىك، ادامگەرشىلىك جونىندەگى سۇراق - جاۋاپ
سىيلاپ ۇلكەن اعانى
سالەم بەرگەن بالانى
كىم دەيمىز؟
ادەپتى ەكەن بۇل دەيمىز.
كىتاپ، داپتەر، قالامى
كىر شالماعان بالانى
كىم دەيمىز؟
ۇقىپتى ەكەن بۇل دەيمىز.
تاۋداي بيىك تالابى
جاقسى وقيتىن بالانى
كىم دەيمىز؟
ۇلگىلى ەكەن بۇل دەيمىز.
ادەپتىلىك ءسوزىن توپتاستىرۋ.
ءمۇعالىم: بالالار، بۇگىن ءبىز سىزدەرمەن ادەپتىلىك جايلى بىلدىك. ءار ادام ءوزىن كەز - كەلگەن جاعدايدى كەز - كەلگەن جەردە ءتارتىپتى ۇستاپ، ادەپتى دە ادەمى سويلەي ءبىلۋى كەرەك ەكەن. ادەپتى ادام جاماندىقتى جاقسىلىققا باۋراپ، ءوزىنىڭ اقىلدىلىعىن تانىتا ءبىلۋى كەرەك.