بۇلشىق ەت، ونىڭ تيپتەرى، قۇرلىسى جانە ماڭىزى
اتىراۋ وبلىسى، قۇرمانعازى اۋدانى،
كۋدرياشوۆ سەلوسى،
ن. ۆ. گوگول اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى ش. سابىرعالييەۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى بۇلشىق ەت، ونىڭ تيپتەرى، قۇرلىسى جانە ماڭىزى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بۇلشىق ەتتىڭ ادام دەنەسىندەگى تۇرلەرى، ولاردىڭ قۇرلىسى، قىزمەتى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: سىن تۇرعىسىنان ويلانۋ ارقىلى سالىستىرۋعا، مازمۇنداۋعا، قورىتىندى جاساۋعا تاربيەلەۋ، توپپەن جۇمىس جاساۋدى جالعاستىرۋ.
تاربيەلىلىگى: دەنساۋلىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ.
1. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ تۇرلەرى:
I.«ءبىلىم بيرجاسى سۇراقتارى»
1. ادامنىڭ قاڭقاسى نەشە جاسقا دەيىن وسەدى؟
2. قارت ادامنىڭ سۇيەگىندە قانداي زاتتار كوپ بولادى؟
3. ادامدا نەشە قابىرعا بولادى؟
4. قوزعالمايتىن سۇيەكتەردى اتاڭىز؟
5. سەگىزكوز قاي ومىرتقاعا جالعانادى؟
6. قانداي حيميالىق ەلەمەنتتەن ايىرىلعان جىلىك يىلگىش بولادى؟
7. ومىرتقا جوتاسىنىڭ قيسايۋى قالاي اتالادى؟
8. ادامنىڭ ومىرتقا جوتاسى نەشە جەردەن يىلەدى؟
9. ادامدا نەشە مويىن ومىرتقاسى بولادى؟
II. اناتوميالىق ديكتانت
I توپ
1. ادام قاڭقاسى قانشا سۇيەكتەن قۇرىلعان؟ (200 - دەن اسا)
2. كەۋدە قۋىسىندا قانداي ىشكى مۇشەلەر بولادى؟ (وكپە، جۇرەك)
3. سۇيەكتىڭ پىشىنىنە قاراي تۇرلەرىن اتاپ جازىڭىز.
ا)......، ءا).......، ب).......،
(جالپاق) (ۇزىن) (قىسقا)
II توپ
1. سۇيەكتىڭ قۇرامىنداعى زاتتاردى جازىڭىز
ا).......، ءا)..........
2. سۇيەكتىڭ قوزعالمالى بايلانىسىن........... دەيمىز. (بۋىن)
3. «د» دارۋمەنىن قايدان الامىز؟
ا) تاعام، ۋىلدىرىق ءا) (كۇن ساۋلەسى)
III توپ
1. سۇيەكتەر بايلانىسىنىڭ تۇرلەرى
ا) (قوزعالمالى) ءا) (قوزعالمايتىن) ب) (از قوزعالاتىن)
2. ورتان جىلىك قانشا توننا جۇك كوتەرەدى (1300 كگ)
3. سۇيەك قانداي ۇلپادان تۇرادى؟ (دانەكەر)
III. سىزبا تۇرىندەگى تەست
قولباسى سۇيەكتەرى يىق بەلدەۋى
ادام قاڭقاسىنىڭ بولىكتەرى باس سۇيەگى
قول جىلىكتەرى ومىرتقا جوتاسىنىڭ بولىكتەرى
ۆ) «العاشقى جاردەم» پراكتيكالىق تاپسىرماسى:
- بۇعانا شىققانداعى
- بىلەزىك بۋىنىنىڭ شىعۋى كەزىندەگى
گ) وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن بەكىتۋ، جۇيەلەۋ
وقۋشىلارعا ءبولىنىپ بەرىلگەن تاپسىرمالار بويىنشا حابارلامالار جاسالىنادى، قورىتىلادى.
1. بالانىڭ دەنە سىمباتىنىڭ اۋىتقۋ سەبەپتەرى
2. ومىرتقا جوتاسىنىڭ قيسايۋى (سكوليوز)
3. جالپاق تاباندىلىق
د) ماقسات قويۋ كەزەڭى
1. تىرەك - قيمىل اپپاراتىن نە قۇرايدى؟ (سۇيەك، بۇلشىق ەت)
2. بۇلشىق ەتتەرگە ءتان قاسيەت (جيىرىلعىشتىق)
3. قانداي بۇلشىق ەتتەردى بىلەسىزدەر؟ (ءبىرىڭعاي سالالى، كولدەنەڭ جولاقتى، جۇرەك)
4. تىرەك - قيمىل جۇيەسىنىڭ قىزمەتى:
ا) قيمىل - قوزعالىس ءا) تىرەك ب) ءپىشىن بەرۋ ۆ) قورعانىشتىق
II. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ كەزەڭىنىڭ جوسپارى:
1. بۇلشىق ەتتەردىڭ تۇرلەرى، قىزمەتى، قۇرىلىسى (تىرەك - كونسپەكت ارقىلى ءتۇسىندىرۋ، كومپيۋتەردەن كورسەتۋ)
بۇلشىق ەتتەر
كولدەنەڭ جولاقتارى ءبىرىڭعاي سالالى (ىشكى مۇشەلەردىڭ (قاڭقا بۇلشىق ەتتەرى) قابىرعاسىن تۇزەدى، ىشەك، قارىن، وڭەش ت. ب)
تەز جيىرىلاتىن كولدەنەڭ اقىرىن جيىرىلاتىن ۇزىن جولاقتى تالشىقتاردان تۇرادى تالشىقتاردان تۇرادى
بۇلشىق ەتتەردىڭ قۇرىلىسى ەت تالشىقتارى قابىقشاسى
ەت بۋداندارىن تۇزەدى، سىرتى دانەكەر ۇلپامەن قاپتالادى
(فاسيا)
بۇلشىق ەتتەر اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي
بۇگىلەتىن جازىلاتىن
بەلدىك ءتارىزدى، ساننىڭ ءتورت باستى، ءسىڭىرلى بالتىر،
ەكى باستى ەتى اياق باسى ەتتەرى
اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي ءتۇسى
قارت ادامداردا كۇرەڭ قىزىل اشىق قىزعىلت نارەستەدە
كوپ جۇمىس ىستەيتىن ادامدارعا از جۇمىس ىستەيتىن ادامداردا
ەتتەر كولەمىنە قاراي: جالپاق، قىسقا ۇزىن، تۇلعا ومىرتقا، قابىرعا ارالىق قول - اياق
2. بۇلشىق ەتتەردىڭ نەگىزگى توپتارى، قىزمەتى
تۇلعا ەتتەرى كەۋدە ەتتەرى
كەۋدە قۇرساق ارقا ۇلكەن، كىشى الدىڭعى ءتىست ىشكى، سىرتقى قابىرعا
كەۋدە ەتى ءتارىزدى ەت ارالىق
قۇرساق ەتتەرى
ىشكى، سىرتقى قيعاش ەتى تىك ەت ىشكى، سىرتقى كولدەنەڭ كوك ەت
ارقا ەتتەرى
تراپەسيا ءتارىزدى ەت جالپاق ەت جاۋىرىندى كوتەرەتىن ەت
باس بۇلشىق ەتتەرى
شايناۋ ىمداۋ
ساماي، شايناۋ كوزدىڭ، اۋىزدىڭ، شەڭبەرلى ەتى،
ەكى قانات ءتارىزدى بەت، كۇلۋ، ۇرت، شارشى
(ىشكى، سىرتقى)
مويىن ەتتەرى
جالپاق ءتوس، بۇعانا ساتىلى
قىزمەتى: مويىندى بۇرۋ، باستى ەڭكەيتۋ
قول ەتتەرى
يىق بەلدەۋى نىعىز قول ەتتەرى
جاۋىرىننىڭ قىر ءۇستى، قىر ەكى باستى، ءۇش باستى،
استى، جاۋىرىن استى ەتى، شىنتاق ەتى، قولباسى
دەلتا ءتارىزدى ەت ەتتەرى
اياق ەتتەرى
جامباس ەتتەرى ناعىز اياق
مىقىن، بەل، ۇلكەن، بەلدىك ءتارىزدى، ساننىڭ ءتورت باستى،
ورتاڭعى، كىشى بوكسە ەكى باستى، جۇقا، جارتىلاي ءسىڭىرلى
بالتىر، اياق باسى ەتتەرى
III. ساباقتان العان بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
«وي قوزعاۋ».
1. ادامدا قانشا بۇلشىق ەتتەر بولادى.؟
2. بۇلشىق ەتتەردىڭ نەگىزگى توپتارىن اتاڭىز.
3. ارقا بۇلشىق ەتتەرىنىڭ قىزمەتى.
4. مويىنۇلشىق ەتتەرىنىڭ قىزمەتى.
5. بۇلشىق ەتتىڭ قاجۋىنىڭ الدىن الۋ سەبەپتەرى.
6. ادام قاي كەزدە تەز قاجيدى. سەبەبىن ءتۇسىندىر.
ا) ساعات جۇرگەندە ب) ساعات تۇرعاندا.
ءار توپقا ساباقتى قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا ءسوزجۇمباق ۇلەستىرىلەدى. وقۋشىلار ۇجىمداسا وتىرىپ شەشۋلەرىنە بولادى.
كۋدرياشوۆ سەلوسى،
ن. ۆ. گوگول اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى ش. سابىرعالييەۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى بۇلشىق ەت، ونىڭ تيپتەرى، قۇرلىسى جانە ماڭىزى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بۇلشىق ەتتىڭ ادام دەنەسىندەگى تۇرلەرى، ولاردىڭ قۇرلىسى، قىزمەتى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىعى: سىن تۇرعىسىنان ويلانۋ ارقىلى سالىستىرۋعا، مازمۇنداۋعا، قورىتىندى جاساۋعا تاربيەلەۋ، توپپەن جۇمىس جاساۋدى جالعاستىرۋ.
تاربيەلىلىگى: دەنساۋلىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە تاربيەلەۋ.
1. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ تۇرلەرى:
I.«ءبىلىم بيرجاسى سۇراقتارى»
1. ادامنىڭ قاڭقاسى نەشە جاسقا دەيىن وسەدى؟
2. قارت ادامنىڭ سۇيەگىندە قانداي زاتتار كوپ بولادى؟
3. ادامدا نەشە قابىرعا بولادى؟
4. قوزعالمايتىن سۇيەكتەردى اتاڭىز؟
5. سەگىزكوز قاي ومىرتقاعا جالعانادى؟
6. قانداي حيميالىق ەلەمەنتتەن ايىرىلعان جىلىك يىلگىش بولادى؟
7. ومىرتقا جوتاسىنىڭ قيسايۋى قالاي اتالادى؟
8. ادامنىڭ ومىرتقا جوتاسى نەشە جەردەن يىلەدى؟
9. ادامدا نەشە مويىن ومىرتقاسى بولادى؟
II. اناتوميالىق ديكتانت
I توپ
1. ادام قاڭقاسى قانشا سۇيەكتەن قۇرىلعان؟ (200 - دەن اسا)
2. كەۋدە قۋىسىندا قانداي ىشكى مۇشەلەر بولادى؟ (وكپە، جۇرەك)
3. سۇيەكتىڭ پىشىنىنە قاراي تۇرلەرىن اتاپ جازىڭىز.
ا)......، ءا).......، ب).......،
(جالپاق) (ۇزىن) (قىسقا)
II توپ
1. سۇيەكتىڭ قۇرامىنداعى زاتتاردى جازىڭىز
ا).......، ءا)..........
2. سۇيەكتىڭ قوزعالمالى بايلانىسىن........... دەيمىز. (بۋىن)
3. «د» دارۋمەنىن قايدان الامىز؟
ا) تاعام، ۋىلدىرىق ءا) (كۇن ساۋلەسى)
III توپ
1. سۇيەكتەر بايلانىسىنىڭ تۇرلەرى
ا) (قوزعالمالى) ءا) (قوزعالمايتىن) ب) (از قوزعالاتىن)
2. ورتان جىلىك قانشا توننا جۇك كوتەرەدى (1300 كگ)
3. سۇيەك قانداي ۇلپادان تۇرادى؟ (دانەكەر)
III. سىزبا تۇرىندەگى تەست
قولباسى سۇيەكتەرى يىق بەلدەۋى
ادام قاڭقاسىنىڭ بولىكتەرى باس سۇيەگى
قول جىلىكتەرى ومىرتقا جوتاسىنىڭ بولىكتەرى
ۆ) «العاشقى جاردەم» پراكتيكالىق تاپسىرماسى:
- بۇعانا شىققانداعى
- بىلەزىك بۋىنىنىڭ شىعۋى كەزىندەگى
گ) وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن بەكىتۋ، جۇيەلەۋ
وقۋشىلارعا ءبولىنىپ بەرىلگەن تاپسىرمالار بويىنشا حابارلامالار جاسالىنادى، قورىتىلادى.
1. بالانىڭ دەنە سىمباتىنىڭ اۋىتقۋ سەبەپتەرى
2. ومىرتقا جوتاسىنىڭ قيسايۋى (سكوليوز)
3. جالپاق تاباندىلىق
د) ماقسات قويۋ كەزەڭى
1. تىرەك - قيمىل اپپاراتىن نە قۇرايدى؟ (سۇيەك، بۇلشىق ەت)
2. بۇلشىق ەتتەرگە ءتان قاسيەت (جيىرىلعىشتىق)
3. قانداي بۇلشىق ەتتەردى بىلەسىزدەر؟ (ءبىرىڭعاي سالالى، كولدەنەڭ جولاقتى، جۇرەك)
4. تىرەك - قيمىل جۇيەسىنىڭ قىزمەتى:
ا) قيمىل - قوزعالىس ءا) تىرەك ب) ءپىشىن بەرۋ ۆ) قورعانىشتىق
II. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ كەزەڭىنىڭ جوسپارى:
1. بۇلشىق ەتتەردىڭ تۇرلەرى، قىزمەتى، قۇرىلىسى (تىرەك - كونسپەكت ارقىلى ءتۇسىندىرۋ، كومپيۋتەردەن كورسەتۋ)
بۇلشىق ەتتەر
كولدەنەڭ جولاقتارى ءبىرىڭعاي سالالى (ىشكى مۇشەلەردىڭ (قاڭقا بۇلشىق ەتتەرى) قابىرعاسىن تۇزەدى، ىشەك، قارىن، وڭەش ت. ب)
تەز جيىرىلاتىن كولدەنەڭ اقىرىن جيىرىلاتىن ۇزىن جولاقتى تالشىقتاردان تۇرادى تالشىقتاردان تۇرادى
بۇلشىق ەتتەردىڭ قۇرىلىسى ەت تالشىقتارى قابىقشاسى
ەت بۋداندارىن تۇزەدى، سىرتى دانەكەر ۇلپامەن قاپتالادى
(فاسيا)
بۇلشىق ەتتەر اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي
بۇگىلەتىن جازىلاتىن
بەلدىك ءتارىزدى، ساننىڭ ءتورت باستى، ءسىڭىرلى بالتىر،
ەكى باستى ەتى اياق باسى ەتتەرى
اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي ءتۇسى
قارت ادامداردا كۇرەڭ قىزىل اشىق قىزعىلت نارەستەدە
كوپ جۇمىس ىستەيتىن ادامدارعا از جۇمىس ىستەيتىن ادامداردا
ەتتەر كولەمىنە قاراي: جالپاق، قىسقا ۇزىن، تۇلعا ومىرتقا، قابىرعا ارالىق قول - اياق
2. بۇلشىق ەتتەردىڭ نەگىزگى توپتارى، قىزمەتى
تۇلعا ەتتەرى كەۋدە ەتتەرى
كەۋدە قۇرساق ارقا ۇلكەن، كىشى الدىڭعى ءتىست ىشكى، سىرتقى قابىرعا
كەۋدە ەتى ءتارىزدى ەت ارالىق
قۇرساق ەتتەرى
ىشكى، سىرتقى قيعاش ەتى تىك ەت ىشكى، سىرتقى كولدەنەڭ كوك ەت
ارقا ەتتەرى
تراپەسيا ءتارىزدى ەت جالپاق ەت جاۋىرىندى كوتەرەتىن ەت
باس بۇلشىق ەتتەرى
شايناۋ ىمداۋ
ساماي، شايناۋ كوزدىڭ، اۋىزدىڭ، شەڭبەرلى ەتى،
ەكى قانات ءتارىزدى بەت، كۇلۋ، ۇرت، شارشى
(ىشكى، سىرتقى)
مويىن ەتتەرى
جالپاق ءتوس، بۇعانا ساتىلى
قىزمەتى: مويىندى بۇرۋ، باستى ەڭكەيتۋ
قول ەتتەرى
يىق بەلدەۋى نىعىز قول ەتتەرى
جاۋىرىننىڭ قىر ءۇستى، قىر ەكى باستى، ءۇش باستى،
استى، جاۋىرىن استى ەتى، شىنتاق ەتى، قولباسى
دەلتا ءتارىزدى ەت ەتتەرى
اياق ەتتەرى
جامباس ەتتەرى ناعىز اياق
مىقىن، بەل، ۇلكەن، بەلدىك ءتارىزدى، ساننىڭ ءتورت باستى،
ورتاڭعى، كىشى بوكسە ەكى باستى، جۇقا، جارتىلاي ءسىڭىرلى
بالتىر، اياق باسى ەتتەرى
III. ساباقتان العان بىلىمدەرىن بەكىتۋ.
«وي قوزعاۋ».
1. ادامدا قانشا بۇلشىق ەتتەر بولادى.؟
2. بۇلشىق ەتتەردىڭ نەگىزگى توپتارىن اتاڭىز.
3. ارقا بۇلشىق ەتتەرىنىڭ قىزمەتى.
4. مويىنۇلشىق ەتتەرىنىڭ قىزمەتى.
5. بۇلشىق ەتتىڭ قاجۋىنىڭ الدىن الۋ سەبەپتەرى.
6. ادام قاي كەزدە تەز قاجيدى. سەبەبىن ءتۇسىندىر.
ا) ساعات جۇرگەندە ب) ساعات تۇرعاندا.
ءار توپقا ساباقتى قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا ءسوزجۇمباق ۇلەستىرىلەدى. وقۋشىلار ۇجىمداسا وتىرىپ شەشۋلەرىنە بولادى.
You Might Also Like
