داپتەر
ومانىڭ جازۋ-سىزۋدى ۇيرەنۋى-اق مۇڭ ەكەن، ءتىپتى قولدى-اياققا تۇرمادى. ءۇي قابىرعاسىندا كومىرمەن شيمايلانباعان ءبىر جەر قالمادى: "سۋ اعادى". "جاپىراق قىبىرلايدى".
وسى ۇيدەگى كەلىن توسەگىنىڭ باسىنان "حوريداشتىڭ سىرى" دەگەندى تاۋىپ الدى ول بىردە. كىتاپتىڭ پاراعى سايىن قارىنداشپەن: "قارا سۋ، قىزىل گۇل" دەپ جازا بەردى.
جاڭا كۇنتىزبەدەگى بار جۇلدىزدى دا شيمايلاپ تاستادى. اكەسىنىڭ كىرىس، شىعىستى تىركەيتىن كىتاپشاسىنا دا بەلگىلەر سالىپ قويدى: "جازىپ-سىزىپ، وقي بىلگەن ادام كۇيمەمەن جۇرەدى".
بەلگىلى ءبىر كەزگە دەيىن ونىڭ بۇل ونەرىنە ەشكىم كولدەنەڭ تۇرماپ ەدى، ءبىراق ءبىر رەتتە ۇلكەن قولايسىزدىق بولىپ قالدى.
قىزدىڭ ۇلكەن اعاسى گوبيندولال كوزگە قوراش، تىم كۇيكى جىگىت بولسا دا، گازەتكە جازىپ تۇراتىن ونەرى بولۋشى ەدى. ونىمەن ءبىر سويلەسكەننەن كەيىن-اق وسى ءبىر ويشىل ادام-اۋ ءوزى دەگەن كۇدىك ەشكىمنىڭ باسىنا دا كەلمەيتىن. سويتسە دە ول گازەتكە ات سالىسىپ ءجۇردى، ءارى ونىڭ پىكىرى بەنگال وقۋشىلارىنىڭ كوبىنىڭ پىكىرىمەن توقايلاسا كەتەتىن ەدى.
ءبىر رەتتە ەۋروپالىق عالىمداردىڭ اناتوميا جونىندەگى ەڭبەكتەرىندە ءىرى-ىرى قاتەلەر كەتىپتى دەگەندى ەستي سالا گوبيندولال شابىتپەن وتىرىپ تاماشا ماقالا جازدى. لوگيكانى دا قاجەتسىنبەدى، ايتەۋىر جاڭاعى ەۋروپالىق ءبىلىمپازداردى سويدى دا سالدى. ءبىر كۇنى وڭاشادا وما سول ماقالانىڭ ۇستىنەن سيامەن: "گوپال جاقسى بالا عوي، بەرگەنىڭدى جەي بەرەدى"، − دەگەندى جازىپ قويدى.
ارينە گوپال دەپ گوبيندولالدىڭ وقۋشىلارىن ايتىپ وتىر دەپ مەن ونشاما سەنە دە المايمىن، سويتسە دە اعا اشۋىندا شەك بولماي كەتتى. ەڭ اۋەلى ول ومانى جاقسىلاپ تۇرىپ جازالادى، سودان، قىمبات بولماسا دا اسا ءبىر مەحناتپەن جيناعان كىشكەنە ءبىر قارىنداش قالدىعىن، ۇشى مايىرىلعان سيا-سيا قالامۇشىن تارتىپ الدى. جابىرلەنگەن بالا نە ءۇشىن وسىنشاما جازالانعانىن دا تۇسىنبەدى، بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىنا بارىپ ەگىلىپ جىلاي بەردى.
ءوشىن الىپ راقاتتانعان گوبيندولال تارتىپ العان نارسەلەرىن ءبىرازدان كەيىن قايتىپ بەردى. ونىڭ ۇستىنە ازداپ ءوزىنىڭ ارتىعىراق كەتكەنىنە وكىنگەندەي بولدى دا، بالانى جۇباتپاق بولىپ تاماشا ءبىر داپتەر سىيلادى.
وما وندا جەتىدە بولاتىن. سودان بەرى بۇل داپتەردى كۇندىز بولسا، كەۋدەسىنە، ءتۇن بولسا، جاستىعىنىڭ استىنا تىعىپ ساقتاپ ءجۇردى.
كىشكەنە قىزدىڭ كىشكەنە بۇرىمى ءورىلدى، قاۋمالاعان قىزمەتشى ايەلدەر ونى مەكتەپكە اپاردى، ول سوندا دا داپتەرىن تاستامادى. قۇربىلارىنىڭ ءبىرى ونىڭ جازىپ-سىزا بىلەتىنىن قىزعانىش ەتسە، ەكىنشىسى تاڭىرقاۋمەن بولدى، ءتىپتى جەك كورۋشىلەر دە تابىلدى.
وما مەكتەپكە بارعان جىلى ءوز داپتەرىنە ويلانىپ تۇرىپ: "قۇس بىتكەن سايرايدى، تاڭ اتتى"، − دەپ ادەمىلەپ جازدى.
جاتار بولمەنىڭ ەدەنىندە وتىرىپ داپتەرىن جاۋىپ قوياتىن دا جازعانىن قاتتى داۋىسپەن ماقامداپ وقيتىن. وسى جولمەن كوركەم شىعارمالاردىڭ نە ءبىر ۇلگىلەرى جينالعان ەدى.
ەكىنشى جىلى بۇل داپتەردە كەز كەلگەن تاقىرىپقا جازىلعان باسى-اياعى جوق قىسقا بولسا دا، ءماندى شىعارمالار پايدا بولا باستادى. سولاردىڭ كەيبىرىن مىسالعا كەلتىرۋگە دە بولادى.
ءسويتىپ جولبارىس پەن كوكقۇتان جايىنداعى اڭگىمەدەن كەيىن ءبىر سويلەم پايدا بولدى. "كوتحامالادا" نە بولماسا قازىرگى بەنگال ادەبيەتىندە كەزدەسپەيتىن سويلەم:
"مەن جوشىنى تىم جاقسى كورەمىن".
مەنى ءبىر سۇيىسپەنشىلىك حيكاياسىن ايتادى ەكەن دەپ ويلاماي-اق قويىڭىز. جوشى − ون ءبىر-ون ەكى جاستاعى ءبىر بالا ەمەس. ول − بايىرعى قىزمەتشى ايەل تولىق اتى − جوشودا.
دەسەك تە، وسى ءبىر جالعىز سويلەمدى نەگىزگە الىپ، ناۋشا قىزدىڭ جوشىعا دەگەن كوزقاراسىن دۇرىس ەكەن دەۋگە دە بولمايدى. ەگەردە بۇل جايىندا اعىن اق، قاراسىن قارا دەپ جازعىسى كەلگەن بىرەۋ بولسا، جاڭاعى داپتەردىڭ سودان كەيىنگى ءبىر پاراعىنان الگىبىر كەلتىرگەن مىسالعا مۇلدە قايشى كەلەتىن پىكىردى دە تاپقان بولار ەدى.
جالعىز بۇل عانا ەمەس! ومانىڭ جازعاندارىنان اياق باسقان سايىن قايشىلىققا كەزدەسەسىڭ. ءبىر جەردە بىلاي دەپ جازىلعان: "مەن حوشيمەن سوزگە كەلىستىم دە ءبىرجولا ارازداسىپ كەتتىم". (حوري-حورونمەن ەمەس، ءوزىنىڭ ساباقتاس قۇربىسى حوريداشيمەن). وسىدان كەيىنگى ءبىر بەتتەردى وقىساڭ بۇل دۇنيەدە حوريدان ابزال قۇربىنىڭ جوق ەكەنى دە اپ-ايقىن بولا قالادى.
ءسويتىپ تاعى دا ءبىر جىل ءوتتى، قىز توعىزعا تولدى. ءبىر كۇنى وسى ۇيدە كەرنەي تارتىلدى: ومانى ۇزاتاتىن مەزگىل كەلدى.
كۇيەۋ بالانىڭ ەسىمى پەريموحون ەدى. ول گوبيندولالدىڭ ادەبيەت شارۋاشىلىعىنداعى ورىنباسارى بولىپ تابىلاتىن. ءارى جاس، ءارى ءار نارسەدەن حاباردار بولسا دا جاڭاشىل ويلارعا جانى قاس ەدى. سول سەبەپتى اۋىل ادامدارى پەريموحوندى ماداقتاپ جۇرەتىن. گوبيندولال وعان ەلىكتەپ تە باقتى، ءبىراق بۇل مايداندا پالەندەي ەشتەڭەدە تىندىرا دا المادى.
توعىز جاسار وما ۇستىنە بەنارەس ءساريىن كيىپ، كىشكەنە جۇزىنە پەردە سالىپ جىلاي-جىلاي اتتانىپ كەتە باردى.
− قارعام، قايىن ەنەڭدى تىڭداپ ءجۇر،− دەدى اناسى وعان. − ءۇي شارۋاشىلىعىنان جەركەنبە، ىستەي بەر، ءبىراق ەڭ باستىسى − انا جازۋ-سىزۋ، وقۋ دەگەنىڭدى تاستايتىن بول!
گوبيندولال دا:
− بايقا، قابىرعالاردى شيمايلايمىن دەپ جۇرمە. پەريموحوننىڭ قاعازدارىنا دا جازبايتىن بول، − دەپ قوسارلاندى.
وسى ءسوزدى ەستىگەن قىز قىستىعىپ قالدى. ول مىنا بارىپ تۇسەتىن ۇيىندە قاتەلەسەتىن بولسا ونى ەشكىم دە كەشىرمەيتىنىن ءتۇسىندى. ءارى بۇل ۇيدە نەنى تەرىس، نەنى كۇنا دەپ سانايدى، نەنى اعاتتىق دەپ تۇسىنەدى، ونى بىلگەنشە دە تالاي زامان وتەر-اق.
سول كۇنى ۇزاقتى كۇن كەرنەي تارتىلدى، ءبىراق ۇستىنە بەنارەس ءساريىن كيىپ، بەتىنە پەردە سالىپ، اسىل اشەكەيلەرىن تاعىنىپ ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ وتىرعان وسى ءبىر كىشكەنە قىزدىڭ تۋلاي سوققان جۇرەگىندە نە بارىن تۇسىنە بىلگەن ءبىر ادام بولدى ما ەكەن جەر بەتىندە ءسىرا، بۇعان مەنىڭ كۇمانىم بار.
قىزمەتشى ايەل جوشى ومامەن بىرگە كەتتى. بارىپ تۇسكەن ۇيدە ءبىراز كۇن قىزبەن بىرگە بولسىن دەگەن ۇيعارىندى بولعان.
قايىرىمدى جوشى كوپ ويلانا كەلىپ اقىرى باياعى داپتەردى الا كەتىپ ەدى. ءبۇل داپتەر − اكە ءۇيىنىڭ ءبىر جار-قاسى، تۋعان ۇيدە وتكەرگەن قىزىعى مول ازعانا كۇننىڭ قۋانىشتى ەسكەرتكىشى، اتا-انا ەركەلەتكەن بالالىق شاقتىڭ قىسقا عانا تاريحى سياقتى ەدى. بۇل داپتەر تۇرمىسقا وسىنشاما ەرتە شىققان ومانىڭ كۇنادان پاك سابيلىك ەركە شاعىن، ەركىن شاعىن ەسكە سالاتىن سونداي قىمبات قازىنا ەدى.
جات جۇرتتا وتكىزگەن العاشقى كەزدە وما ەشتەڭە دە جازبادى − وعان مۇمكىندىگى بولمادى.
ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ جوشى اۋىلعا اتتاندى.
سول كۇنى وما جاتار بولمەنىڭ ەسىگىن ىشىنەن جاۋىپ وڭاشالانىپ الدى دا، قالبىردا جاتقان داپتەرىن شىعاردى، كوزىنەن جاس سورعالاي وتىرىپ: "جوشى ۇيگە قايتتى، مەن دە اپامدى ساعىندىم، ۇيگە قايتام"،− دەپ جازدى...
ەندى ونىڭ "چارپۋاتقا" مەن "بودحودويياداعى" قىزعىلىقتى جايلاردى كوشىرىپ الۋعا ۋاقىتى دا بولماي قالدى. قۇلقى دا سوقپادى ما دەپ ويلايمىن مەن. سول سەبەپتى كوشىرمە شىعارمالار ازايا بەردى دە، ناۋشانىڭ ءوز جازۋلارى جيىلەي ءتۇستى. جوعارىدا كەلتىرگەن سويلەمنەن كەيىن تاعى مىنانداي ءسوز بار ەدى:
"ەگەردە دادام كەلىپ مەنى الىپ كەتەتىن بولسا، ەندى قايتىپ ونىڭ قاعازىن شيمايلامايتىن بولامىن".
ومانىڭ اكەسى قىزىم اندا-ساندا قوناقتاپ كەلىپ، جاتىپ-كەتىپ تۇرسىن دەگەن ەكەن، وعان گوبيندولال مەن پەريموحون قارسى بولدى دەگەن ءسوز بار.
− وما كۇيەۋىن سىيلاپ ۇيرەنسىن، ەگەردە ونى بارعان جەرىنەن ءجيى الدىرىپ، اتا-انا مەيىرىمىن ەسىنە سالا بەرەتىن بولسا، ول ونىڭ وزىنە زيان،− دەدى گوبيندولال. ول ءتىپتى بۇل جونىندە ءازىل-قۋلىعىن ارالاستىرا وتىرىپ اقىل ايتىپ تاماشا ماقالا دا جازدى، مۇنىڭ دانالىقپەن جازىلعان ماقالا ەكەنىنە گوبيندولالدى جاقتاۋشى وقۋشىلاردىڭ ءشۇباسى دە بولمادى.
ول جونىندە جۇرتتان ەستىپ بىلگەن وما داپتەرىنە بىلاي دەپ جازدى: "دادا، اياعىڭا جىعىلايىن، ۇيگە الىپ كەتشى، بۇدان بىلاي ايتقانىڭدى ەكى ەتپەيتىن بولايىن".
ءبىر كۇنى وما ەسىكتى جاۋىپ الىپ، داپتەرىنە ويىنا كەلگەن الدە بىردەمەلەردى جازىپ وتىردى. ونىڭ قايىن بيكەسى تيلوكوموندجوري سىپسىڭ سوزگە ءۇيىر بولاتىن. "بايقاۋ كەرەك، وسى بوۋديدي ەسىكتى نەگە جاۋىپ الا بەرەدى؟ نە ىستەپ وتىرادى ەكەن؟" − دەپ ويلادى ول سودان كەيىن ەسىكتەن سىعالادى دا الدە بىردەمەنى جازىپ وتىرعان ومانى كورىپ قايران بولدى. بۇل ۇيدەگى زەنانعا بۇرىن ساراسۆاتي ءتاڭىرىم ءدال وسىلاي ەلەۋسىز، بايقاتپاي كەلىپ كىرگەن ەمەس-تى.
مۇنى كورىپ سىڭلىلەرى كونوكوموندجوري مەن ونونكوموندجوري دا جۇگىرىپ كەلىپ سىعالاي باستادى.
كەنەت ەسىك سىرتىنان سىقىلىقتاپ كۇلگەن ءۇش قىزدىڭ وزىنە تانىس داۋسى شىقتى. ءبىر سۇمدىقتىڭ بولارىن وما بىردەن ءتۇسىندى دە، داپتەرىن قوينىنا تىقتى، ءارى قورقادى، ءارى ۇيالادى، توسەگىنە بارىپ بۇك ءتۇسىپ جاتا قالدى.
بۇل جايدى ەستىگەن پەريموحون شىنىمەن قاتتى ويلاندى. ايەل وقىمىستى بولامىن دەپ بىلىمگە ۇمتىلسا، باقىتسىزدىقتىڭ كوكەسى سول ەمەس پە! سودان كەيىن پوۆەستەر، ونىڭ ارتىنان روماندار كەلىپ تۋادى. ال سوندا ءۇي شارۋاشىلىعىمەن كىم اينالىساتىن بولادى؟
كوپ ويلانىپ، كوپ تولعانىپ ول ساباق بولارلىق ءبىر توقتامعا كەلدى. قاسيەتتى نەكە ايەل قۋاتى مەن ەركەك قۋاتىنىڭ قوسىلۋىنان بارىپ تۋادى. ال ءبىلىم-عىلىم دەگەنىڭ ايەلدىك قۋاتتى السىرەتەتىن بولادى، ءسويتىپ ايەل جىنىسىندا ەركەك قۋاتى باسىم بولىپ شىعا كەلەدى. سودان كەيىن ەكى ەركەك قۋاتىنىڭ قاقتىعىسى كەلىپ پايدا بولادى دا نەكەلىك وداقتى تالقاندايدى، جاڭا ءبىر قۋاتتى كەلىپ تۋعىزادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە ايەل جەسىر قالاتىن بولادى:
بۇعان دەيىن وسىنداي تاماشا قيسىندى ەشكىم دە ايتىپ كورمەگەن ەدى!
كەشكە پەريموحون وماعا باردى، جاقسىلاپ تۇرىپ جازاسىن بەردى.
− ەندى سەنىڭ شاملا كيۋىڭ عانا قالدى! ال سودان كەيىن مەنىڭ قاتىنىم قۇلاعىنا قارىنداش قىستىرىپ الادى دا، كەڭسەگە تارتاتىن بولادى! − دەپ كەكەتتى.
وما ونىڭ نە ايتىپ وتىرعانىن جاقسىلاپ تۇسىنە المادى. ول پەريموحون جازعان ماقالالاردى وقىپ كورمەگەندى، سول سەبەپتى اجۋا-مىسقىلدى ونشالىق سەزىنە دە بەرمەيتىن. دەگەنمەن قاتتى جابىرلەنىپ، جىلامسىراي بەردى.
وسى اڭگىمەدەن كەيىن ول ۇزاق ۋاقىت ەشتەڭە جازباي كەتتى.
الايدا كۇز كۇنىنىڭ تاڭعى ءبىر شاعىندا ءبىر قايىرشى ايەل تەرەزە الدىنا كەلىپ اگامونا ءانىن شىرقادى. تەرەزە جاقتاۋىنا سۇيەنگەن وما ءۇنسىز تىڭدادى. ول وڭاشا ەدى، قوڭىرجاي كۇز كۇنى نۇر توگەدى، وما ءوزىنىڭ بالالىق شاعىن ەسكە الدى. ونىڭ ۇستىنە اگامونا ءانى ايتىلعان سوڭ ول ەندى شىداي المادى.
وما ءان شىرقاۋدى بىلمەيتىن-دى، الايدا جازىپ-سىزىپ، وقي بىلگەن سوڭ ەستىگەن اندەرىن جازىپ الۋدى داعدىعا اينالدىرعان بولاتىن. سوندا ءان بىلمەگەنى دە ونشا كەمدىك بولىپ سانالمايتىن
تەرەزە الدىنداعى قايىرشى ءانىن سوزا بەردى.
"قۇلىنىم مەنىڭ قايداعى؟
دەپ اناسى زارلادى.
− كەلە عوي كۇنىم، كەلە عوي،
اق ءسۇتىمدى ەمە عوي".
— دەگەندە، قولىن سوزادى
اناسىنا بالاسى.
قاشان مەنى، اناشىم،
قايتارىپ ۇيگە الاسىڭ.
ومانىڭ قام كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس كەلدى. ول ءانشىنى ۇرلانىپ قانا شاقىرىپ الدى دا، ەسىكتى جاپتى، سودان سوڭ ارىپتەردى مارجانداي تىزىلتە وتىرىپ ولەڭدى كوشىرىپ الدى.
الايدا ءۇش قايىن ءسىڭلى بۇل ۇرلىعىن دا كورىپ قالعان ەدى، سانىن شاپالاقتاپ قۋانا ايقايلادى.
− بوۋ-ديدي، سەنىڭ نە ىستەپ جاتقانىڭدى ءبىز مۇندا كورىپ تۇرمىز.
وما ەسىكتى اشتى دا جۇگىرە شىقتى، جالىنا باستادى.
− كۇڭىڭ بولايىن، ەشكىمگە تىستەرىڭنەن شىعارا كورمەڭدەر ەندى، مەن قايتىپ ەندى قولىما قارىنداش المايمىن!
وسى ساتتە تيلوكوموندجوريدىڭ داپتەرگە اڭسارى اۋىپ تۇرانىن بايقادى ول داپتەردى وما كەۋدەسىنە باسىپ الدى دا جۇگىرىپ كەتتى.
قايىن سىڭلىلەرى كۇش جۇمساماق تا بولدى، ءبىراق ودان دا تۇك شىقپادى. اقىرى وزدەرىنىڭ اقىلدى اعاسىن كومەككە شاقىردى.
پەريموحون كەلدى، توسەككە سىزدانا وتىردى...
− اكەل داپتەرىڭدى،− دەپ ءتۇيىلدى كۇيەۋى. جارلىعىنىڭ ورىندالماي جاتقانىن كورىپ داۋسىن زورايتا ءتۇستى.
− بەر دەدىم عوي.
وما داپتەردى كەۋدەسىنە باسىپ كۇيەۋىنە جالىنا قارادى. پەريموحون تارتىپ الماق نيەتپەن ورنىنان تۇردى، وما داپتەردى جەرگە تاستاي بەردى، ءوزى دە بەتىن قولىمەن باسقان كۇيى ەدەنگە قۇلاپ ءتۇستى.
پەريموحون ەڭكەيىپ داپتەردى كوتەردى دە داۋىستاپ وقي باستادى. وما ەدەنگە جابىسىپ الدى. ال ءۇش قىز سىقىلىقتاپ كۇلە بەردى.
سودان قايتىپ وما ول داپتەردى كورگەن ەمەس.
پەريموحوننىڭ وزىندە دە شەنەۋ، مىسقىلعا تولى داپتەرى بولاتىن. ءبىراق امال نە، ونى تارتىپ الىپ، قۇرتىپ جىبەرەتىن ەشكىم بولمادى.
اۋدارعان س. شايمەردەنوۆ
You Might Also Like
-
«ەڭبەك قىلماس ەرىنشەك-ادام بولماس»،-دەپ ۇلى اقىن اباي قۇنانبايەۆ ايتپاقشى بۇگىنگى زاماندا يكەمىڭە قاراي ەڭبەك ەتپەسەڭ ءبىر كەم دۇنيە سوندا بولماق.ەڭبەك-راحاتتى...
-
الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ديناميكاسىنىڭ قانات جايۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن بىرنەشە فاكتور بار. سونىڭ ءبىرى - سىبايلاس جەمقورلىق. جالپى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ بىرنەشە ءادىسى بار. مامان...
