سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 4 كۇن بۇرىن)
دارا سان ەسىم مەن كۇردەلى سان ەسىم
قىزىلوردا وبلىسى، سىرداريا اۋدانى،
ناعي ءىلياسوۆ اۋىلى، №132 تۇيمەباي ايتبايەۆ اتىنداعى مەكتەپ
قازاق ءتىلى جانە قازاق ادەبيەتى ءپان ءمۇعالىمى
رزاحيا مۋحان كاربوز قىزى

قازاق ءتىلى. 6 - سىنىپ.
تاقىرىبى: سان ەسىم. دارا سان ەسىم مەن كۇردەلى سان ەسىم.

ءى كەزەڭ.
تومەندەگى «كوپىر» تاپسىرمالارىن وقۋشىلار ۇيدە ورىنداپ، بۇگىنگى ساباققا دايىندالىپ كەلەدى. ءمۇعالىم العاشقى 5 - 7 مينۋتتا: ا) ۇيىمداستىرۋ ءساتىن؛ ب) الدىڭعى تاقىرىپتىڭ ءىىى كەزەڭىنىڭ ءۇش دەڭگەيلىك تاپسىرمالارىن ۇيدە اياقتاپ كەلۋ دارەجەسىن تەكسەرگەننەن كەيىن ۆ) «كوپىر» تاپسىرماسىن تەكسەرەدى.

«كوپىر» تاپسىرمالارى
(وقۋشىلار ۇيدە ساباققا دايىندالىپ كەلەدى)
ءسوز ىشىنەن زات ەسىمدەردى ءبىر بولەك، سىن ەسىمدەردى ءبىر بولەك، قالعان سوزدەردى ءبىر بولەك جاز.
اعاش، سۋ، بۇلاق، تاتۋ - ءتاتتى، ونەرپاز، پايدالى، ەلۋ، ون ەكى، بەس، ەكىنشى، ۇشەۋ، ون - نان، ءبىر جارىم، تورتتەردە، بالا، تاي، جۇمىس، ءتوزىمدى، اق، قىزىل، سارى، اقشىل، قىپ - قىزىل، ءبىرىنشى، بەسەۋ، جيىرما.
2. ءۇشىنشى باعانداعى سوزدەر قالاي اتالادى؟
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىز سان ەسىمدەر، دارا سان ەسىم مەن كۇردەلى سان ەسىمگە ارنالادى.

ءىى كەزەڭ (توپتىق جۇمىس) جاڭا ساباقتى توپتىق جۇمىس بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن مەڭگەرۋىنە جاعداي جاساۋ: ا) وقۋشىلار تومەندەگى «ءبىلۋ»، «ءتۇسىنۋ»، «تالداۋ»، «جيناقتاۋ» تاسىلدەرىنە سايكەس تاپسىرمالارىن وزدەرى تولتىرادى. (10 مينۋت)؛ ءا) جاۋاپتارىن مۇعالىممەن بىرگە تالدايدى.( 10 مينۋت). ناتيجەسى اۋىزشا ماراپاتتالادى.

ءىى كەزەڭ.
مىنا سان ەسىمدەردى زات ەسىمدەرمەن تىركەستىرىپ جاز، ءبىر تۇبىردەن بولعان سان ەسىمدەردى ءبىر بولەك، ەكى نەمەسە ودان دا كوپ تۇبىردەن بولعان سان ەسىمدەردى ءبىر بولەك جاز.
ءبىر، بەس، جەتى، ەكىنشى، ون بەسىنشى، التىنشى، ۇشەۋ، تورتەۋ، جيىرما، جيىرما بەس، وتىز ءبىر، ون شاقتى.
ج. ءبىر تۇبىردەن بولعان سان ەسىمدەر: ءبىر كىتاپ، بەس بالا، جەتى اتا، ەكىنشى ورىن، التىنشى كۇن، جيىرما داپتەر؛
ەكى نەمەسە ودان دا كوپ تۇبىردەن بولعان سان ەسىمدەر: ون بەسىنشى قاتار، جيىرما بەس قالام، وتىز ءبىر سۋرەت، ون شاقتى سيىر.
سان ەسىمدەر زاتتىڭ سانىن، مولشەرىن، رەتىن ءبىلدىرىپ، زات ەسىممەن تىركەسەدى، كەيدە سان ەسىمدەر زات ەسىمدەرسىز - اق جۇمسالا بەرەدى. وندايدا سان ەسىم ءارى زاتتىق ماعىنانى، ءارى سول زاتتىڭ سانىن، مولشەرىن ءبىلدىرىپ تۇرادى.

2 - قادام: تەوريانى «ءتۇسىنۋ» ءۇشىن نەگە؟ نەلىكتەن؟ سەبەبى؟ نە ءۇشىن؟
بەرىلگەن سويلەمدەردىڭ ىشىنەن سان ەسىمدەردى تاۋىپ، قۇرامىنا قاراي ءبول.
شارۋاشىلىقتىڭ جىلدىق تابىسى جيىرما ميلليون تەڭگە. مۇنىڭ ۇستىنە شارۋاشىلىقتا ەلۋ مىڭ قوي، ءۇش مىڭ سيىر بار، مىڭداي جىلقى بار. ون كۇندە ەكى ءۇيدى قاتار جىعامىز. ول قاندى مايداننىڭ العى شەبىندە ءۇش جىل، جەتى اي بولعان. ءار كۇنى ايعا، جىلعا تاتىعان سول كۇندەردىڭ - ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز توقسان كۇننىڭ ىشىندە قانشاما سىر جاتىر؟
ج: دارا: مىڭداي، ون، ەكى، ءۇش، جەتى؛ كۇردەلى: جيىرما ميلليون، ەلۋ مىڭ، ءۇش مىڭ، ءبىر مىڭ ءجۇز توقسان.

3 - قادام: تەوريانى «تالداۋ» ءۇشىن 1. سالىستىر، 2. ايىرماشىلىعى نەدە؟ 3. ۇقساستىعى نەدە؟
4. تاقىرىپتىڭ باستى يدەياسىن جاز.
سان ەسىم مەن سىن ەسىمدى ۆەنن دياگرامما ارقىلى سالىستىر.
سان ەسىم ۇقساستىعى سىن ەسىم
تاقىرىپتىڭ باستى يدەياسى نەدە؟
ا) سان ەسىمنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى: سان ەسىم زاتتىڭ سانىن بىلدىرەدى.
ءا) سىن ەسىمنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگى: سىن ەسىم زاتتىڭ سىنىن، ساپاسىن، مولشەرىن بىلدىرەدى.
ۇقساستىعى: ەكەۋى دە ەسىم سوزدەر.

4 - قادام: تەوريانى «جيناقتاۋ» ءۇشىن قورىتىندى شىعار، انىقتاما بەر.
سونىمەن، سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟ قۇرامىنا قاراي قالاي ءبولىندى؟
ج: سان ەسىم دەگەنىمىز – زاتتىڭ سانىن، مولشەرىن، رەتىن بىلدىرەتىن سوزدەر. قانشا؟ نەشە؟ نەشەۋ؟ نەشىنشى؟ ءتارىزدى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. قۇرامىنا قاراي دارا جانە كۇردەلى سان ەسىم بولىپ بولىنەدى.

5 - قادام: پراكتيكا جۇزىندە«قولدانۋ» وقۋلىقپەن جۇمىس جۇرگىزۋ، قاراپايىم تاپسىرمالارمەن بەكىتۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس. 133 - جاتتىعۋ. ماتىننەن سان ەسىمدەردى تابىڭدار.
1 - قادام: تەوريا بويىنشا «ءبىلۋ» ءۇشىن تاقىرىپ مازمۇنىنان كىم؟ نە؟ قانداي؟ قالاي؟ نەنى؟ قاشان؟ نە ىستەدى؟ سياقتى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن تولىق اقپارات ىرىكتەلىنۋ كەرەك.
ءىىى كەزەڭ. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.( كەرى بايلانىس - باعالاۋ كەزەڭى)
ءى دەڭگەي. (5 بالل)
1 - تاپسىرما
ماتىننەن سان ەسىمدەردى تاپ. قۇرامىنا قاراي ءبولىپ جاز.
ءۇش - ءتورت كۇن قاتارىنان سوققان قۇم داۋىلىنان اسقان توزاق جوق. بىرەر كۇندە ينتەرناتىنا اتتاندىرادى عوي. مەن ءوزى وتىز بەس جىل زاۋىتتا سلەسار بولعان اداممىن. گاراجدىڭ اۋزىنان جيىرما بەس توننالىق اۋىر ماشينا كورىندى. ەرجان مۇنىڭ بەتىنە ءبىرىنشى رەت بۇرىلىپ قارادى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىن بىتىرگەن. ءتورت اتتى جاقىنداي بەرىپ، ەكى - ەكىدەن قاق جارىلدى. ەكەۋى وڭ جاقتان، ەكەۋى سول جاقتان شىقتى.

3 - قادام: تەوريانى «ءتۇسىنۋ» ءۇشىن نەگە؟ نەلىكتەن؟ سەبەبى؟ نە ءۇشىن؟ سۇراقتارى وقۋشىنىڭ جوعارىدا بەرگەن جاۋاپتارىنا قويىلادى.
1 - تاپسىرما.
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى سان ەسىمدەردى قويىپ، قۇرامىنا قاراي تالدا.
كەرەكتى سان ەسىمدەر: ءبىردى - ەكىلى، ەكى - ءۇش، ەكى، ەكىنشى، ون شاقتى، بەس - التى، ءۇش، ۇشەۋى، ون ەكى.
جىلقىشىلاردىڭ... مەنشىك بيەسىنە شارۋاشىلىقتان.... بيە قوسىپ بايلاپ، قىمىز اشىتىپ ءجۇر. ەرجان مۇنىڭ قاسىنان.... ەلى قالماي سويلەپ كەلەدى. ورتالىققا باراتىن.... تاي ءۇشىن وسىنشاما جىلقىنى سارساڭعا سالعانىنا اعىباي ىشتەي قىنجىلىپ كەلەدى..... رەت بارۋعا جۇرەگى داۋالاماعان. بيە ساۋاتىن شەلەگى مەن... قۇلىننىڭ نوقتاسىن قيرالاڭداپ زورعا كوتەرىپ كەلەدى......... جاقتان ءجۇرىپ، اينالدىرعان.....
قۇلىندى زورعا بايلادى.

4 - قادام: پراكتيكا جۇزىندە «قولدانۋ»
2 - تاپسىرما.
دۇرىس جاۋاپتارىن بەلگىلە.
1. جالپى ەسىمدى تاپ.
ا) الاتاۋ ءا) بالقاش ب) قولعاپ
2. تۋىندى زات ەسىمدى تاپ.
ا) ءبيشى ءا) اقىل ب) ىنتا
3. دەرەكتى زات ەسىمدى تاپ.
ا) مىنەز ءا) ويىنشىق ب) ارمان
4. سىن ەسىمنىڭ ماعىنالىق ءتۇرى قانشا؟
ا) ەكەۋ ءا) التاۋ ب) تورتەۋ
5. نەگىزگى سىن ەسىمدى تاپ.
ا) كومىردەي ءا) قىزىل ب) ءسۇتتى
6. سان ەسىمنىڭ سۇراعىن تاپ
ا) قاشان؟ ءا) قانشا؟ ب) قايدا؟
7. سان ەسىم قۇرامىنا قاراي قالاي بولىنەدى؟
ا) نەگىزگى جانە تۋىندى ءا) دارا جانە كۇردەلى

5 - قادام: «جيناقتاۋ» ءۇشىن قورىتىندى شىعار
ءىىى دەڭگەي (5 بالل +4بالل+3بالل)
1 - تاپسىرما. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى سان ەسىمدەردى قويىڭدار.
قانداي سان ەسىم قويدىڭ؟ قايسىسى دارا، قايسىسى كۇردەلى؟ ورىندارىن اۋىستىرۋعا كەلەدى مە؟
گۇلدى ۇزبە
كەشكىلىك تە، كۇندىز دە
ءوسىپ تۇرعان گۇلدى ۇزبە.
تۋعان جەردى دالاعا
تاستاعالى ءجۇرمىز بە؟
ءۇزىپ الساڭ سەن.... گۇل
ءۇزىپ السام مەن..... گۇل،
نە قالادى سيقىنان
قىزىل - جاسىل جەردىڭ بۇل؟!

بوكتەردەن بە، قىردان با،
..... گۇلدەن جۇلعاندا،-
نە بولادى اقىرى،
نە قالادى بۇل ماڭدا؟!

6 - قادام: پراكتيكا جۇزىندە باعا بەرۋ.
2 - تاپسىرما. سەن قالاي ويلايسىڭ؟ سان ەسىمدەردى نە ءۇشىن دارا، كۇردەلى دەپ توپقا بولەمىز؟
3 - تاپسىرما. سان ەسىمدەردى ارالاستىرىپ ءماتىن قۇرا.
3 - ناتيجە (باعالاۋ. اياقتالماعان تاپسىرمانى ۇيدە اياقتاۋ)

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما