InfoHub Logo

كوپتەگەن بالالار ءسۇيىپ جەيتىن گەماتوگەن ەلىمىزدەگى ءدارىحانالار سورەلەرىندە سامساپ تۇرعانىمەن، ونى گەرمانيا، اۆستريا سىندى ەۋروپالىق مەملەكەتتەردەن كەزدەستىرە المايمىز. دەسە دە گەماتوگەن العاش رەت شۆەيساريادا جاسالعان. باستاپقى كەزدە وگىز قانىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان Hämatogen des Dr. Hommel سۇيىق كۇيدە بولعان ەكەن.

ءىرى قارا مالدىڭ قانىنان بولەك، گەماتوگەن قۇرامىنا جۇمىرتقانىڭ سارۋىزى كىرەدى. گوممەل گەماتوگەنى حح عاسىردىڭ باسىندا ۇلكەن تانىمالدىققا يە بولعان. ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە گەماتوگەن ءوندىرىسى تومەندەي تۇسەدى. ال بۇگىندە نەمىس جانە شۆەيساريالىق دارىگەرلەر «ءتاتتىنىڭ» بۇل تۇرىنەن ساقتاندىرىپ وتىر. ونىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس.

گەماتوگەن كەڭەس وداعى كەزىندە

كسرو وزىنە تيەسىلى گەماتوگەن ءوندىرىسىن 20-جىلدارى قولعا العان. ال 1925-1926 جىلدارى قارقىندى تۇردە وندىرىلە باستايدى. وعان سەبەپ، بۇل ۋاقىتتا مەملەكەتتەگى ازىق-تۇلىك جەتكىزىلىمى اسا كۇردەلەنگەن ەدى. دۇرىس تاماقتاناتىن مۇمكىندىك بولماعاندىقتان، گەماتوگەن تەمىر جەتىسپەۋشىلىگىمەن كۇرەسۋگە كومەكتەسكەن. قيىن كەزەڭدەردە اتالعان قۇنارلى ءونىم ءتاتتىنى دە، ءدارىنى دە الماستىرعان-دى. ال كەڭەس وداعى ءۇشىن گەماتوگەننىڭ وسىناۋ قاسيەتى اسا ماڭىزدى ەدى.

ەۋروپا مەن اقش-تا تاعامدىق ونىمدەرگە بايلانىستى ايتارلىقتاي قيىندىقتار بولماعان. سوندىقتان شەت ەلدىك بالالاردا گەماتوگەننىڭ كومەگىنە دەگەن مۇقتاجدىق تۋىنداي قويماعان. ال كسرو-دا ونى بالالارعا عانا ەمەس، قىزىل اسكەرگە دە بەرگەن ەدى. 20-جىلداردىڭ سوڭىندا گەماتوگەن ءونىدىرىسى بويىنشا كاسىپورىندار قازاقستان، ورال، ارمەنيا، وزبەكستان جانە سىبىردە اشىلا باستاعان.

گەماتوگەن نەسىمەن ءقاۋىپتى؟ 

وگىز قانىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان ءتاتتى تەكشەلەردى قازاقستان، رەسەي مەملەكەتتەرىندە الىگە دەيىن تۇتىنۋدا. رەسەيلىك دارىگەرلەردىڭ پىكىرىنشە، تەمىر جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ سالدارىنان تۋىندايتىن قانازدىق كەزىندە، دۇرىس تاماقتانباعاندا گەماتوگەننىڭ كومەگى زور. الايدا شەت ەلدىك دارىگەرلەر اتالعان ءتاتتىنىڭ بىرنەشە زياندى تۇستارىن ايتىپ وتىر.

گەماتوگەن – وتە قۇنارلى ءونىم (354 ككال/100 گرامم). ونىڭ ءدامىن جاقسارتۋ ءۇشىن، قۇرامىنا سىرنە، بال، قانت، شوكولاد، قويىلتىلعان ءسۇت جانە باسقا دا قۇنارلى ونىمدەر قوسادى. ەگەر بالا ارتىق سالماق قوسۋعا بەيىم بولسا، گەماتوگەننىڭ سالدارىنان سەمىزدىككە ۇشىراۋى مۇمكىن. ال سۋسامىر دەرتىنە شالدىققان ادامدار ءۇشىن گەماتوگەننىڭ ءقاۋپى مۇلدەم جوعارى.

قۇرامىندا تەمىر بار تەكشەلەردى وندىرگەندە، باۋىزدار الدىندا ءولىم قاتەرىنەن شوشىنعان جانۋارلاردىڭ قانى قولدانىلادى. جانۋار مۇنداي كۇيگە تۇسكەن ۋاقىتتا كورتيزول، نورادرەنالين، ادرەنالين سىندى كۇيزەلىس گورموندارى قانعا كوپتەگەن مولشەردە تۇسەدى. وعان قوسا مال ۇستاۋشىلار ءىرى قارا مالدى جىلدام ءوسىرىپ، كوپ اۋىرماسى ءۇشىن جەمگە ءتۇرلى انتيبيوتيەكتەر مەن گورموندار قوسىپ بەرەدى.

اتالعانداردىڭ بارلىعىنىڭ بالا اعزاسىنا قاجەت ەمەستىگى انىق. ءتىپتى دەنساۋلىعىنا زيان. كورتيزول ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋىنا، زەيىندىلىكتىڭ تومەندەۋىنە، اشۋشاڭدىققا الىپ كەلەدى. ال جانۋارلارعا ارنالعان انتيبيوتيكتەر بالانىڭ يممۋندىق جۇيەسىن بۇزادى. وسى سەبەپتى شەت ەلدىك دارىگەرلەر گەماتوگەنمەن «ەمدەۋدىڭ» قاۋىپتىلىگىن ەسكەرتىپ، ساقتاندىرۋدا. بارىنەن ابزالى، بالانى دۇرىس تاماقتاندىرىپ، «دۇرىس» تاعامدارمەن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.

---