دەرسەحان بۇقاشجان تۋرالى جىر
قوستاناي وبلىسى، قوستاناي قالاسى،
№1 ورتا مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءمۇعالىمى
راحيموۆا ەلميرا ەرسالىم قىزى
6 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دەرسەحان ۇلى بۇقاشجان تۋرالى اڭىز
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا سەگىزىنشى عاسىردا ءومىر سۇرگەن تۇركى حالىقتارىنىڭ اتاقتى اقىنى، كۇيشى قورقىت تۋرالى ءبىلىم بەرۋ.
وقۋشىلاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ، قورقىت بابا تۋرالى اڭىزداردى، دەرەكتەردى ءوز بەتىنشە وقىپ، تانىسۋ ارقىلى زەرتتەۋشىلىك، شىعارماشىلىق داعدىلارىن ارتتىرۋ.
ءوز ەلىنىڭ تاريحىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قورقىت اتا پورترەتى، قورقىت اتانىڭ كەسەنەسى جايلى بەينەفيلم، Power رoint باعدارلاماسىندا جاسالعان پرەزەنتاسيا، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: تانىم ساباق.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ: (تاقتادان قوبىزدىڭ سۋرەتى كورسەتىلەدى) - تاقتادان نە كورىپ تۇرسىڭدار؟
- مۋزىكالىق اسپاپ.
- قانداي مۋزىكالىق اسپاپ؟
- قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپابى – قوبىز.
ينتەراكتيۆتى تاقتانىڭ كومەگىمەن كروسسۆورد شەشۋ:
ق و ر ق ى ت
وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ، ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ: - قۇرمەتتى وقۋشىلار، وتكەن ساباقتا سىزدەر قازاق حالقىنىڭ ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتىمەن تانىستىڭىزدار. وسى ساباقتا ءبىز ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرىپ، تەرەڭدەتە تۇسەمىز. سەگىزىنشى عاسىردا ءومىر سۇرگەن اتاقتى اقىن، كۇيشى قورقىت اتا تۋرالى اڭگىمە قوزعايمىز.
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى پىسىقتاۋ، جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ ءۇشىن مىنا تاپسىرمالاردى ورىندايىق. تاپسىرمالار بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى:
1. ماڭگىلىك ءومىردى اڭساعان قورقىت
2. ءسوز – مەرگەن ( سوزدىكپەن جۇمىس)
3. دەرسەحان ۇلى بۇقاشجان تۋرالى جىر:
ا) جىردى وقۋ؛
ءا) جىردى اۋدارۋ؛
ب) جوسپار قۇرۋ؛
ۆ) اڭگىمەلەۋ
4. ماقال – ءسوز مايەگى
5. قورقىت اتانىڭ ناقىل سوزدەرىنەن
6. ساۋالحات.
- «قورقىت اتا كىتابى» (Vءىىى ع.). وسى كۇنگە دەيىن گەرمانيادا 12 جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە جانە يتاليادا 6 جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە ساقتالعان.
- قوبىز تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟ قانداي اڭىز بىلدىڭدەر؟
(بالالار وزدەرى قوبىز تۋرالى نە بىلەتىندەرىن، قانداي اڭىز وقىپ كەلگەندەرى تۋرالى ايتىپ بەرەدى).
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: جاقسى، وسى قوبىز دەگەن مۋزىكالىق اسپاپتى العاش رەت جاساعان قورقىت اتامىز تۋرالى اڭگىمەلەسەمىز. (تاقتادان قورقىت اتا پورترەتى جانە جەرلەنگەن كەسەنەسى تۋرالى بەينەفيلم كورسەتىلەدى).
- قورقىت اتا – VIII عاسىردا سىرداريا وزەنىنىڭ بويىندا بۇرىنعى جانكەنت قالاسى ماڭىندا ءومىر سۇرگەن باتىر، اتاقتى اقىن، اسقان كۇيشى. ول تۋرالى كوپتەگەن اڭىزدار ساقتالعان. ەل اۋزىنداعى اڭىزداردا قورقىت اتا ماڭگى ولمەيتىن ءومىر ىزدەۋشى، ماڭگىلىك ءومىر ءۇشىن كۇرەسكەر رەتىندە ايتىلادى. ءبىراق ول ءومىرىنىڭ سوڭىندا ولمەيتىن نارسە جوق ەكەن دەگەن پىكىرگە كەلەدى. ەندى قورقىت اتا ماڭگىلىك ءومىردى قوبىز سارىنىنان ىزدەيدى ەكەن. ۇلى كۇيشىگە ءوزى ىزدەگەن ماڭگىلىك ءومىر ونىڭ ونەرىندە سياقتى كورىنەدى. ول كۇيلەرىن تولاسسىز تارتىپ، دۇنيەدەن وتەدى.
ءوزى ولگەنمەن ارتىندا كۇيلەرى، ۇلعاتتى سوزدەرى قالادى. ال ادەبيەت تاريحىندا دەرەكتى تۇردە قورقىت اتا كىتابى بار. قورقىت اتا كىتابى وسى كۇنگە دەيىن درەزدەن قالاسىندا ون ەكى جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە جانە يتاليادا التى جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە ساقتالىپ كەلەدى. قورقىت اتا كىتابىن VIII عاسىرلاردا جانە ودان دا بۇرىن تۋعان اڭىزداردىڭ جيناعى دەۋگە بولادى. ولاردى جىر تۇرىندە جازعان – قورقىت اتا. كىتاپتا قازاق حالقىنىڭ قۇرىلۋىنا تىكەلەي قاتىسى بار، تاريحتا بەلگىلى وعىز تايپالارىنىڭ تاعدىرىنا بايلانىستى وقيعالار باياندالادى. قورقىت اتا كىتابى مىناداي جىرلاردان تۇرادى:
- دەرسەحان ۇلى بۇقاش تۋرالى جىر،
- قازان بەكتىڭ اۋىلىن جاۋ شاپقانى تۋرالى جىر،
- وعىز قاعان جىرى ت. ب.
كەلەسى ساباعىمىزدا وسى قورقىت اتانىڭ «دەرسەحان ۇلى بۇقاشجان تۋرالى جىرىمەن» تانىسامىز.
ماتىنمەن جۇمىس:
ا) سوزدىك جۇمىسى:
جەلمايا – ۆەربليۋديسا
اجال – سمەرت
اۋەن – مۋزىكا، مەلوديا
زيرات – موگيلا
ۇزدىكسىز – نەپرەرىۆنو
ءا) ءماتىندى ءمۇعالىمنىڭ مانەرلەپ وقۋى
ب) ءماتىندى وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنىڭ وقىپ شىعۋى
ۆ) ءماتىن بويىنشا ءار توپقا تاپسىرما بەرۋ. ءاربىر توپ ءوز تاپسىرمالارى بويىنشا ماتىننەن كەرەكتى ۇزىندىلەردى تاۋىپ، ءوز سوزدەرىمەن اڭگىمەلەپ ايتىپ بەرەدى
ءى توپ –
ءىى توپ –
ءىىى توپ –
ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس:
سيمۆول - سوزدەردىڭ استىن سىز:
ا) ءولىمدى بىلدىرەتىن سوزدەردى قارا سىزىقپەن؛
ءا) ءومىردى بىلدىرەتىن سوزدەردى جاسىل سىزىقپەن؛
وقۋشىلار سوزدەردى داپتەرلەرىنە كوشىرىپ جازىپ، استىن سىزادى.
كروسسۆوردتى دۇرىس شەشسەڭدەر، بويالعان بولىكتەردەن «قورقىت اتا كىتابى» قازىرگى كەزدە قاي قالادا ساقتالعانىن وقيسىڭدار.
1. قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپابى. (دومبىرا)
2. قورقىت اتانىڭ تۇيەسى. (جەلمايا)
3. ميف، لەگەندا سوزدەرىنىڭ اۋدارماسى. (اڭىز)
4. قورقىت اتا قاي وزەننىڭ جاعاسىندا تۋىپ - وسكەن؟ (سىرداريا)
6. مۋزىكا، مەلوديا سوزدەرىنىڭ اۋدارماسى (اۋەن)
7. قورقىت اتا نەنىڭ ۋىنان قايتىس بولدى؟ (جىلان)
(جاسىرىن ءسوز – «درەزدەن»).
داپتەرمەن جۇمىس: وقۋشىلار قورقىت اتانىڭ ۇناعان ناقىل سوزدەرىن داپتەرلەرىنە كوشىرىپ جازادى.
قورقىت اتانىڭ ناقىل سوزدەرىنەن
انا ءۇشىن بالا – ەكى كوزدىڭ سىڭارى. ۇلىڭ ءوسىپ جەتىلسە – وت باسىنىڭ مەرەيى، باس - كوزى.
اتا داڭقىن شىعارىپ، ءوزىنىڭ تەگىن قۋعان بالاعا ەشكىم جەتپەيدى.
اتانىڭ اتىن بىلعاعان اقىلسىز بالانىڭ تۋماعانى ارتىق.
وتىرىك ءسوز ورگە باسپايدى. وتىرىكشى بولعاننان، جارىق كورىپ، ءومىر سۇرمەگەن كوپ ارتىق. سوزىنە بەرىك، شىنشىل ادامعا بۇل دۇنيەدە وتىز جىلدى ۇشكە كوبەيتىپ ءومىر سۇرگەن دە از.
ءىV. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا قورقىت اتا تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىردىق. قورقىت بابامىز تۋرالى نە بىلدىك؟
(بالالاردىڭ جاۋاپتارى)
V. ءۇي جۇمىسى، باعالاۋ.
№1 ورتا مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءمۇعالىمى
راحيموۆا ەلميرا ەرسالىم قىزى
6 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دەرسەحان ۇلى بۇقاشجان تۋرالى اڭىز
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا سەگىزىنشى عاسىردا ءومىر سۇرگەن تۇركى حالىقتارىنىڭ اتاقتى اقىنى، كۇيشى قورقىت تۋرالى ءبىلىم بەرۋ.
وقۋشىلاردىڭ تىلدەرىن دامىتۋ، قورقىت بابا تۋرالى اڭىزداردى، دەرەكتەردى ءوز بەتىنشە وقىپ، تانىسۋ ارقىلى زەرتتەۋشىلىك، شىعارماشىلىق داعدىلارىن ارتتىرۋ.
ءوز ەلىنىڭ تاريحىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قورقىت اتا پورترەتى، قورقىت اتانىڭ كەسەنەسى جايلى بەينەفيلم، Power رoint باعدارلاماسىندا جاسالعان پرەزەنتاسيا، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا.
ساباقتىڭ ءتۇرى: تانىم ساباق.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ: (تاقتادان قوبىزدىڭ سۋرەتى كورسەتىلەدى) - تاقتادان نە كورىپ تۇرسىڭدار؟
- مۋزىكالىق اسپاپ.
- قانداي مۋزىكالىق اسپاپ؟
- قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپابى – قوبىز.
ينتەراكتيۆتى تاقتانىڭ كومەگىمەن كروسسۆورد شەشۋ:
ق و ر ق ى ت
وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ، ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ: - قۇرمەتتى وقۋشىلار، وتكەن ساباقتا سىزدەر قازاق حالقىنىڭ ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتىمەن تانىستىڭىزدار. وسى ساباقتا ءبىز ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرىپ، تەرەڭدەتە تۇسەمىز. سەگىزىنشى عاسىردا ءومىر سۇرگەن اتاقتى اقىن، كۇيشى قورقىت اتا تۋرالى اڭگىمە قوزعايمىز.
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى پىسىقتاۋ، جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ ءۇشىن مىنا تاپسىرمالاردى ورىندايىق. تاپسىرمالار بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى:
1. ماڭگىلىك ءومىردى اڭساعان قورقىت
2. ءسوز – مەرگەن ( سوزدىكپەن جۇمىس)
3. دەرسەحان ۇلى بۇقاشجان تۋرالى جىر:
ا) جىردى وقۋ؛
ءا) جىردى اۋدارۋ؛
ب) جوسپار قۇرۋ؛
ۆ) اڭگىمەلەۋ
4. ماقال – ءسوز مايەگى
5. قورقىت اتانىڭ ناقىل سوزدەرىنەن
6. ساۋالحات.
- «قورقىت اتا كىتابى» (Vءىىى ع.). وسى كۇنگە دەيىن گەرمانيادا 12 جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە جانە يتاليادا 6 جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە ساقتالعان.
- قوبىز تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟ قانداي اڭىز بىلدىڭدەر؟
(بالالار وزدەرى قوبىز تۋرالى نە بىلەتىندەرىن، قانداي اڭىز وقىپ كەلگەندەرى تۋرالى ايتىپ بەرەدى).
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى: جاقسى، وسى قوبىز دەگەن مۋزىكالىق اسپاپتى العاش رەت جاساعان قورقىت اتامىز تۋرالى اڭگىمەلەسەمىز. (تاقتادان قورقىت اتا پورترەتى جانە جەرلەنگەن كەسەنەسى تۋرالى بەينەفيلم كورسەتىلەدى).
- قورقىت اتا – VIII عاسىردا سىرداريا وزەنىنىڭ بويىندا بۇرىنعى جانكەنت قالاسى ماڭىندا ءومىر سۇرگەن باتىر، اتاقتى اقىن، اسقان كۇيشى. ول تۋرالى كوپتەگەن اڭىزدار ساقتالعان. ەل اۋزىنداعى اڭىزداردا قورقىت اتا ماڭگى ولمەيتىن ءومىر ىزدەۋشى، ماڭگىلىك ءومىر ءۇشىن كۇرەسكەر رەتىندە ايتىلادى. ءبىراق ول ءومىرىنىڭ سوڭىندا ولمەيتىن نارسە جوق ەكەن دەگەن پىكىرگە كەلەدى. ەندى قورقىت اتا ماڭگىلىك ءومىردى قوبىز سارىنىنان ىزدەيدى ەكەن. ۇلى كۇيشىگە ءوزى ىزدەگەن ماڭگىلىك ءومىر ونىڭ ونەرىندە سياقتى كورىنەدى. ول كۇيلەرىن تولاسسىز تارتىپ، دۇنيەدەن وتەدى.
ءوزى ولگەنمەن ارتىندا كۇيلەرى، ۇلعاتتى سوزدەرى قالادى. ال ادەبيەت تاريحىندا دەرەكتى تۇردە قورقىت اتا كىتابى بار. قورقىت اتا كىتابى وسى كۇنگە دەيىن درەزدەن قالاسىندا ون ەكى جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە جانە يتاليادا التى جىردان تۇراتىن قولجازبا كۇيىندە ساقتالىپ كەلەدى. قورقىت اتا كىتابىن VIII عاسىرلاردا جانە ودان دا بۇرىن تۋعان اڭىزداردىڭ جيناعى دەۋگە بولادى. ولاردى جىر تۇرىندە جازعان – قورقىت اتا. كىتاپتا قازاق حالقىنىڭ قۇرىلۋىنا تىكەلەي قاتىسى بار، تاريحتا بەلگىلى وعىز تايپالارىنىڭ تاعدىرىنا بايلانىستى وقيعالار باياندالادى. قورقىت اتا كىتابى مىناداي جىرلاردان تۇرادى:
- دەرسەحان ۇلى بۇقاش تۋرالى جىر،
- قازان بەكتىڭ اۋىلىن جاۋ شاپقانى تۋرالى جىر،
- وعىز قاعان جىرى ت. ب.
كەلەسى ساباعىمىزدا وسى قورقىت اتانىڭ «دەرسەحان ۇلى بۇقاشجان تۋرالى جىرىمەن» تانىسامىز.
ماتىنمەن جۇمىس:
ا) سوزدىك جۇمىسى:
جەلمايا – ۆەربليۋديسا
اجال – سمەرت
اۋەن – مۋزىكا، مەلوديا
زيرات – موگيلا
ۇزدىكسىز – نەپرەرىۆنو
ءا) ءماتىندى ءمۇعالىمنىڭ مانەرلەپ وقۋى
ب) ءماتىندى وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنىڭ وقىپ شىعۋى
ۆ) ءماتىن بويىنشا ءار توپقا تاپسىرما بەرۋ. ءاربىر توپ ءوز تاپسىرمالارى بويىنشا ماتىننەن كەرەكتى ۇزىندىلەردى تاۋىپ، ءوز سوزدەرىمەن اڭگىمەلەپ ايتىپ بەرەدى
ءى توپ –
ءىى توپ –
ءىىى توپ –
ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس:
سيمۆول - سوزدەردىڭ استىن سىز:
ا) ءولىمدى بىلدىرەتىن سوزدەردى قارا سىزىقپەن؛
ءا) ءومىردى بىلدىرەتىن سوزدەردى جاسىل سىزىقپەن؛
وقۋشىلار سوزدەردى داپتەرلەرىنە كوشىرىپ جازىپ، استىن سىزادى.
كروسسۆوردتى دۇرىس شەشسەڭدەر، بويالعان بولىكتەردەن «قورقىت اتا كىتابى» قازىرگى كەزدە قاي قالادا ساقتالعانىن وقيسىڭدار.
1. قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپابى. (دومبىرا)
2. قورقىت اتانىڭ تۇيەسى. (جەلمايا)
3. ميف، لەگەندا سوزدەرىنىڭ اۋدارماسى. (اڭىز)
4. قورقىت اتا قاي وزەننىڭ جاعاسىندا تۋىپ - وسكەن؟ (سىرداريا)
6. مۋزىكا، مەلوديا سوزدەرىنىڭ اۋدارماسى (اۋەن)
7. قورقىت اتا نەنىڭ ۋىنان قايتىس بولدى؟ (جىلان)
(جاسىرىن ءسوز – «درەزدەن»).
داپتەرمەن جۇمىس: وقۋشىلار قورقىت اتانىڭ ۇناعان ناقىل سوزدەرىن داپتەرلەرىنە كوشىرىپ جازادى.
قورقىت اتانىڭ ناقىل سوزدەرىنەن
انا ءۇشىن بالا – ەكى كوزدىڭ سىڭارى. ۇلىڭ ءوسىپ جەتىلسە – وت باسىنىڭ مەرەيى، باس - كوزى.
اتا داڭقىن شىعارىپ، ءوزىنىڭ تەگىن قۋعان بالاعا ەشكىم جەتپەيدى.
اتانىڭ اتىن بىلعاعان اقىلسىز بالانىڭ تۋماعانى ارتىق.
وتىرىك ءسوز ورگە باسپايدى. وتىرىكشى بولعاننان، جارىق كورىپ، ءومىر سۇرمەگەن كوپ ارتىق. سوزىنە بەرىك، شىنشىل ادامعا بۇل دۇنيەدە وتىز جىلدى ۇشكە كوبەيتىپ ءومىر سۇرگەن دە از.
ءىV. ساباقتى قورىتىندىلاۋ. بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا قورقىت اتا تۋرالى ءبىلىمىمىزدى تولىقتىردىق. قورقىت بابامىز تۋرالى نە بىلدىك؟
(بالالاردىڭ جاۋاپتارى)
V. ءۇي جۇمىسى، باعالاۋ.
You Might Also Like
