دىمكوۆ، بوگورود ويىنشىقتارى
اتىراۋ وبلىسى،
قىزىلقوعا اۋدانى، ميالى سەلوسى
ح. دوسمۇحامەد ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
«بەينەلەۋ ونەرى جانە سىزۋ» ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى توكەنوۆا جايناگۇل
قىزىلقوعا اۋدانى، ميالى سەلوسى
ح. دوسمۇحامەد ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
«بەينەلەۋ ونەرى جانە سىزۋ» ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى توكەنوۆا جايناگۇل
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دىمكوۆ، بوگورود ويىنشىقتارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: دىمكوۆ، بوگورود ويىنشىقتارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ويىنشىقتاردىڭ ماتەريالدارى، جاسالۋ جولدارىن تۇسىندىرە وتىرىپ، وسى ويىنشىقتارعا ءتان ورنەك ەلەمەنتتەرىن قاعاز بەتىنە بەينەلەۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ورنەك ەلەمەنتتەرىن سالدىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بەينەلەۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەستەتيكالىق تالعامىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق-جاۋاپ، تەست، سۋرەتتى جۇمباق «ويلان، تاپ».
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
قۇرال-جابدىقتارى: ءتۇرلى ءتۇستى بوياۋلار، قارىنداشتار، وشىرگىش، سۋرەت داپتەرى
ساباقتىڭ جوسپارى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (2 مين)
II قايتالاۋ (5 مين)
III جاڭا ساباق (15 مين)
IV ساراماندىق جۇمىس (15 مين)
V جاڭا ساباقتى بەكىتۋ (5 مين)
VI ساباقتى قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ (2 مين)
VII ۇيگە تاپسىرما (1 مين)
ساباقتىڭ بارىسى:
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ
2. سىنىپتا جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ
3. وقۋشىلاردىڭ قۇرال-جابدىقتارىن تۇگەندەۋ
II ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
كەراميكا دەگەنىمىز نە؟
زەرگەر دەپ كىمدى ايتامىز؟
ساندىك قولدانبالى ونەردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
ويۋشى (ورنەكشى) دەپ كىمدى ايتامىز؟
ويۋ-ورنەكتىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭ؟
III جاڭا ساباق
دىمكوۆ ويىنشىقتارى. قازاقستان جەرىندە تۇراتىن ۇلتتاردىڭ ءبىرى – ورىس حالقىنىڭ تامىرى تەرەڭ مادەنيەتىنە توقتالىپ كورەيىك.
دىمكوۆ كاسىپشىلىگى – رەسەيدەگى ساز بالشىقتان ويىنشىقتار جاسايتىن ەڭ ءىرى ورتالىق. ارينە، بۇل ءسوسسىز ەڭ تانىمال جانە ايگىلى كاسىپشىلىكتىڭ ءتۇرى. بۇل كاسىپشىلىك ۆياتكا دەگەن ەسكى قالادا ورىن تەپكەن.
بۇرىن ەرتە زاماندا ۆياتكا تۇرعىندارى كوكتەمدە «سۆيستوپلياسكا» اتتى توي جاسايتىن بولعان. بۇل مەرەكەگە ارناپ كوزەشىلەر ساز بالشىقتان جاسالعان ويىنشىق ىسقىرىقتار، دوڭگەلەك سىلدىرماقتار ازىرلەنگەن. كەيىنىرەك بۇل كاسىپ دامي ءتۇسىپ، كولەمدى ونەركاسىپ پايدا بولدى. ويىنشىقتار ارنايى پەشتەر مەن وشاقتاردا كۇيدىرىلىپ جاسالدى. سوندىقتان ساز بالشىقتان جاسالعان بۇل ويىنشىقتار دىمكوۆ ويىنشىقتار («دىمكوۆ» - ءتۇتىن) دەگەن اتاۋ العان.
كوزەشىلەردىڭ ويىنشىقتارى ءالى كۇنگە ءوزىنىڭ ويۋلارىنىڭ انىقتىعى مەن سۇلۋلىعىن ساقتاپ قالعان. كوپتەگەن ەلەمەنتتەردىڭ وزىندىك ءمانى بار. مىسالى: كوك ءتۇستى تولقىندى سىزىقتار – سۋ، ۇزىلگەن سىزىقتار – كەسىلگەن بورەنەنىڭ دوڭەس شەتى، ورتاسىندا جۇلدىزشاسى بار شەڭبەر – كۇن مەن اسپان دەنەلەرى.
دىمكوۆ ويىنشىقتارىنىڭ وزىنە ءتان ۇندەستىكتەگى بەينەلەردى دەپ سۋ تاسۋشى، كۇتۋشىلەر، گۋسارلار، ۇيرەكتەر، سيىرلار، «بارىنيا» قۋىرشاقتارىن ايتۋعا بولادى. ورنەكتەردىڭ تۇستىك قاتارى جىلى جانە سۋىق تۇستەردىڭ كوپ بولۋىمەن انىقتالادى. سارى، قىزعىلت سارى، قىزىل تۇستەر ەلەمەنتتەرىنىڭ اشىقتىعى كوك جانە جاسىل تۇستەردىڭ ازعانا ەلەمەنتىمەن كۇشەيە تۇسەدى.
قازىرگى تاڭدا دىمكوۆ ويىنشىقتارىن ۆياتكا قالاسىنىڭ وزىندە جاساپ شىعارادى. ال قالا شەتىندەگى كونە دىمكوۆ ونەركاسىبى اشىق اسپان استىنداعى مۇراجاي بولىپ تۇر.
ءقازىر دىمكوۆ ويىنشىقتارىن جاسايتىن كوزەشىلەردىڭ ءبىرقاتار تالاپتى شاكىرتتەرى بار. بۇل جەردە ءداستۇردىڭ ساقتالۋ زاڭدىلىعى ايقىن كورىنەدى.
بوگورود ويىنشىعى. رەسەي جەرىندەگى سەرگييەۆو-پوسادا قالاسى ماڭىندا، بيىك تاۋدىڭ ورتاسىن بوگورود اتتى سەلو جايلاعان. ەجەلدەن بەرى سەلو تۇرعىندارى اعاشتان جاسالعان ويىنشىقتار جانە مۇسىندەۋ شىعارماشىلىعىمەن اينالىسقان. تاريحقا جۇگىنەتىن بولساق، بوگورود اعاش ويۋ كاسىبى XVI – XVII عاسىرلاردا پايدا بولعان.
بوگورود ويىنشىقتارى. بوگورود ويىنشىقتارى مەن مۇسىندەرى اعاشتىڭ جۇمساق تۇرلەرىنەن جاسالىنعان. جۇمىسقا ارنالعان نەگىزگى قۇرالدار – بالتا، ءار ءتۇرلى پىشاقتار.
مۇسىنشىلەر وزدەرىنىڭ ويلارىن تازا، بويالماعان اعاشقا سالا بىلگەن. بۇل ويىنشىقتار ارقىلى ءبىز ورىس حالقىنىڭ وتكەن عاسىرداعى ءومىرىن كورە الامىز. مىسالى: بيكەشتەر، شەنەۋنىكتەر، گۋسارلار، شارۋالار بەينەسى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي بوگورود سەلوسىندا كاسىپتىك-تەحنيكالىق مەكتەپ بار. وقۋ ورنى بارلىق قاجەتتى مەحانيكا-تەحنيكالىق قۇرالدارمەن جابدىقتالعان. تاجىريبەسى مول ۇستازدار جاس شاكىرتتەردى ۇيرەتىپ، ونەر جولىنا باۋليدى.
ساراماندىق جۇمىس. وقۋشىلار دىمكوۆ ويىنشىقتارىنىڭ ورنەك ەلەمەنتتەرىن سالادى. ورنەكتەردى سالا وتىرىپ، سۋرەتتى جۇمباق، تەست جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى.
سۋرەتتى جۇمباق «ويلان، تاپ»
ءى سۋرەتتى جۇمباق "ويلان تاپ"
«ويلان، تاپ» سۋرەتتى جۇمباقتاعى اڭدار مەن قۇستار اتاۋلارى:
تۇلكى، ءپىل، قويان، اققۋ، قولتىراۋىن، ايۋ، يت، ءبىرقازان، تىرنا، ۇيرەك، مىسىق، ەلىك، قۇتان، بۋيۆول.
تۇلكى، ءپىل، قويان، اققۋ، قولتىراۋىن، ايۋ، يت، ءبىرقازان، تىرنا، ۇيرەك، مىسىق، ەلىك، قۇتان، بۋيۆول.
تەست تاپسىرماسى
1. بوگورود اعاش ويۋ كاسىبى قاي عاسىرلاردا پايدا بولعان؟
ا) XVI – XVII
ۆ) XI – XII
س) XIX – XX
2. بوگورود ويىنشىعى قانداي ماتەريالدان جاسالادى؟
ا) جۇمساق اعاش
ۆ) ساز بالشىق
س) قىش
3. دىمكوۆ ويىنشىقتارى قاي قالادا جاساپ شىعارىلادى؟
ا) سامارا
ۆ) ۆياتكا
س) روستوۆ-نا-دونۋ
4. دىمكوۆ ويىنشىقتارى قانداي ماتەريالدان جاسالادى؟
ا) ساز بالشىق
ۆ) اعاش
س) مەتالدان
بەكىتۋ.
1. دىمكوۆ ويىنشىعى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
2. بوگورود ويىنشىعى تۋرالى نە بىلەسىڭ؟
قورىتىندى، باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما: دىمكوۆ ويىنشىقتارىن بەينەلەپ، ورنەكتەرىن سالۋ.
You Might Also Like
