پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتى
شقو، ۇلان اۋدانى،
ماماي باتىر اۋىلى، م.لومونوسوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ابرايموۆا نۋرگۋل سەيتجاپاروۆنا
پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتى
«ءمۇعالىم تەك ءوز پانىنەن ساباق بەرىپ قانا قوي، سونىمەن قاتار تاربيەشى ادال، ادىلەتتى، شىنشىل ادام بولۋى كەرەك». (ك.د.ۋشينسكيي)
قازىرگى كەزدە «قارىم-قاتىناس» تەرمينىمەن قاتار، «كوممۋنيكاسيا» تەرمينى قولدانىستا ءجيى پايدالانىلىپ ءجۇر. العاش رەت «كوممۋنيكاسيا» تەرمينى (لاتىنشا communication، communicare – ورتاقتاستىرۋ، جەتكىزۋ، اڭگىمەلەسۋ) حح عاسىردىڭ باسىندا عىلىمي ادەبيەتتەردە پايدا بولىپ، ەكى نەگىزگى جالپى تەوريالىق قۇرىلىم رەتىندە شەتەل زەرتتەۋشىلەرى ارقىلى قاراستىرىلدى:
1) بيحيەۆيوريزم (كوممۋنيكاسيانىڭ نەگىزى جۇيە رەتىندە ءتىل ەمەس، تىكەلەي كەز-كەلگەن ادامدى تاربيەلەۋگە بولاتىن دىبىستارى) بۇل ءادىستىڭ وكىلى د.ۋوتسون)؛ 2) كوممۋنيكاسيا سيمۆوليكالىق ينتەراكسيوناليزم (پەرسوناليزم-دەربەستىك)تۇلعا ىشكى مەتافيزيكالىق قابىلەتى ارقىلى ءوز بويىندا باسقا بىرەۋدىڭ سەزىمدەرىن اشۋ بولىپ تابىلادى، بۇل ءادىستىڭ وكىلى دج.گ.ميد).
قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەردىڭ كەيبىرەۋلەرى جوعارىدا كورسەتىلگەن كوممۋنيكاسيانىڭ ەكى ادىسىمەن سايكەس كەلەتىن، تىلدىك كوممۋنيكاسيا مەن تەحنيكالىق كوممۋنيكاسيانى ءبولىپ ايتادى. تەحنيكالىق كوممۋنيكاسيا – اقپاراتتاردى قابىلداۋعا جانە جىبەرىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزاتىن قۇرالداردىڭ جيىنتىعى. بۇل كوممۋنيكاسيانىڭ كومپونەنتتەرى:
1) حابارلاما جىبەرگىش؛
2) حابارلاما جەتكىزگىش؛
3) بايلانىس ارناسى؛
4) قابىلداۋىش؛
5) حابارلاما الۋشى.
تىلدىك كوممۋنيكاسيا - حابار جىبەرۋشىنى، حابار الۋشىنى، ولاردىڭ اڭگىمەلەسۋ بارىسى جانە ءتىلدىڭ بولىگى رەتىندە حابارلامانى ەنگىزۋگە بولادى. كوممۋنيكاسيالىق باعىت ادام ءومىرىنىڭ ءتۇرلى سالاسىمەن بايلانىساتىن سويلەۋدى ۇيرەتۋگە باعىندىرىلادى.
كوممۋنيكاتيۆتىك مادەنيەت دەگەنىمىز – مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ الاڭىندا ءتيىمدى ورنىعۋ ءۇشىن، الەۋمەتتىك ورتاعا تەز ءسىڭۋ ءۇشىن، كاسىبي ىس-ارەكەتىندە ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ جانە ءوزىن دۇرىس كورسەتە الۋىنداعى ادامنىڭ جۇيەلىك مىنەزدەمەسى.
كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتكە جاتادى:
- قوعامداعى مادەنيەت؛
- جەكە ادامنىڭ مادەنيەتى؛
- كاسىبي ىس-ارەكەتىنىڭ مادەنيەتى.
قوعامدا ينفورماسيالىق كوممۋنيكاسيا - ارەكەتتەستىككە، ىنتىماقتاستىققا، تۇسىنىسۋشىلىككە كوپ ءمان بەرەدى.سوندىقتان دا كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتىڭ ءرولى قارقىندى دامۋ مەن ادامنىڭ قورشاعان ورتامەن ىزگىلىكتى قارىم –قاتىناسىنا بالامالانادى.سونىمەن بىرگە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا پەداگوگ تۇلعالارعا دا كاسىبي مادەنيەتىنىڭ جوعارى بولۋىنا تالاپ قويادى.ول دەگەنىمىز:اداميلىق قۇندىلىق، ەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك جاۋاپكەرشىلىگىنە قاتىستى. كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتكە سويلەۋ مادەنيەتى مەن قارىم – قاتىناس مادەنيەتى جاتاتىندىقتان كوممۋنيكاتيۆتى قارىم-قاتىناس ءاربىر پەداگوگكە قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
قازىرگى زامانداعى ءمۇعالىمنىڭ كومۋنيكاتيۆتىك مادەنيەتى ول ىزگىلەندىرۋ باعىتىنداعى جەكە-دارا جانە كۇردەلى الەۋمەتتىك جۇيە.
ءمۇعالىمنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك مادەنيەتى - بۇل ونىڭ كاسىبي قىزمەتى مەن مىندەتىندە، الەۋمەتتىك- پەداگوگيكالىق ىس-ارەكەتىندە جەكە دارا شىعارماشىلىق پەن ىزگىلەندىرۋ باعىتىنداعى كورىنىسى. اتاپ ايتقاندا ويلاۋ، بىرلەسكەن ىس-ارەكەت، سويلەۋ مادەنيەتى، ءوزارا قارىم-قاتىناس مادەنيەتى، پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قارىم-قاتىناسىنىڭ ناتيجەسى ت.ب.
پەداگوگتىڭ مادەني قارىم-قاتىناسى:ەتيكالىق، شىنشىلدىق، شىنايى جانە سەنىمدىلىك قارىم-قاتىناسى، ادامعا دەگەن سەنىم، بالاعا دەگەن ماحاببات پەن سىيلاستىق، بىرلەسكەن ىس-ارەكەت اتقارۋعا قابىلەتى، ۇجىممەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋى، وقۋشىنىڭ اتا-اناسىمەن دۇرىس قارىم-قاتىناس جاساي الۋى.
كاسىبي كومپونەنتى:تاڭداعان ماماندىعىنا دەگەن تۇراقتى قىزىعۋشىلىعى، وقۋ- تاربيەلەۋدەگى ءادىس-تاسىلدى دۇرىس قولدانا الۋى، بالانىڭ پسيحولوگياسىن ءبىلۋى، ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلۋى، ەرۋديسيا، داۋىس پەن ىم جانە بازىنانىڭ بولۋى.
پسيحولوگيالىق كومپونەنتى: پەداگوگيكالىق ويلاۋ، قيالداۋ، باقىلاۋ، ەرىك-جىگەر، ساباق بەرۋدەگى قىزىعۋشىلىعى، شىعارماشىلىعى، ۋايىمداۋ قابىلەتى، وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعاسىنا قاتىستى ىس-ارەكەتتىڭ ناقتىلىعى.
سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ اتقاراتىن كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتى:
• وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ، ۇجىمعا ۇيرەنۋگە، قاتارلارىنىڭ ءاراسىنداوزىن قاناعاتتاندىراتىن ستاتۋسقا يە بولۋعا كومەكتەسۋ؛
• "وقۋشى-وقۋشى، وقۋشى-اتا-انا، اتا-انا-وقۋشى اراسىنداعى ءوزارا قولايلى بايلانىستى ورناتۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ قورشاعان ورتامەن قولايلى قاتىناس ورناتۋى؛
• ۇجىمدا ءار وقۋشىعا قولايلى پسيحولوگيالىق احۋال ورناتۋعا ۇلەس قوسۋ.
پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتىن دامىتۋعا پەداگوگيكالىق ترەنينگ، الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق ترەنينگ (تانىمدىق، ەموسيونالدىق، كاسىبي باعىتتا جۇزەگە اسادى)، ينتەراكتيۆتى سەمينار، كوممۋنيكاتيۆتى تۇزەتۋ ادىستەمەسى، كوممۋنيكاتيۆتى شىعارماشىلىق جانە كوممۋنيكاتيۆتى فيلوسوفيا اسەر ەتەدى.
پەداگوگ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتىن دامىتا وتىرىپ وزىنە نە الادى؟ بىلىمدىلىكتى، ۇستالىقتى، بەرەكەلىلىكتى، جاۋاپكەرشىلىكتى، جانە ىسكەر ساپالارىن ياعني، كاسىبي ءبىلىمىن جەتىلدىرە الادى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي پەداگوگ وقىتۋ –تاربيەلەۋ بارىسىندا كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتى ىس-ارەكەت ارقىلى عانا ادامي قۇندىلىقتاردى دامىتا وتىرىپ جەكە تۇلعانىڭ بويىنا ءسىڭىرۋى قاجەت. سوندا عانا جەكە تۇلعا مىنا وزگەرمەلى، وركەنيەتتى زامان تالابىنا توتەپ بەرە الادى.
ماماي باتىر اۋىلى، م.لومونوسوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى ابرايموۆا نۋرگۋل سەيتجاپاروۆنا
پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتى
«ءمۇعالىم تەك ءوز پانىنەن ساباق بەرىپ قانا قوي، سونىمەن قاتار تاربيەشى ادال، ادىلەتتى، شىنشىل ادام بولۋى كەرەك». (ك.د.ۋشينسكيي)
قازىرگى كەزدە «قارىم-قاتىناس» تەرمينىمەن قاتار، «كوممۋنيكاسيا» تەرمينى قولدانىستا ءجيى پايدالانىلىپ ءجۇر. العاش رەت «كوممۋنيكاسيا» تەرمينى (لاتىنشا communication، communicare – ورتاقتاستىرۋ، جەتكىزۋ، اڭگىمەلەسۋ) حح عاسىردىڭ باسىندا عىلىمي ادەبيەتتەردە پايدا بولىپ، ەكى نەگىزگى جالپى تەوريالىق قۇرىلىم رەتىندە شەتەل زەرتتەۋشىلەرى ارقىلى قاراستىرىلدى:
1) بيحيەۆيوريزم (كوممۋنيكاسيانىڭ نەگىزى جۇيە رەتىندە ءتىل ەمەس، تىكەلەي كەز-كەلگەن ادامدى تاربيەلەۋگە بولاتىن دىبىستارى) بۇل ءادىستىڭ وكىلى د.ۋوتسون)؛ 2) كوممۋنيكاسيا سيمۆوليكالىق ينتەراكسيوناليزم (پەرسوناليزم-دەربەستىك)تۇلعا ىشكى مەتافيزيكالىق قابىلەتى ارقىلى ءوز بويىندا باسقا بىرەۋدىڭ سەزىمدەرىن اشۋ بولىپ تابىلادى، بۇل ءادىستىڭ وكىلى دج.گ.ميد).
قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەردىڭ كەيبىرەۋلەرى جوعارىدا كورسەتىلگەن كوممۋنيكاسيانىڭ ەكى ادىسىمەن سايكەس كەلەتىن، تىلدىك كوممۋنيكاسيا مەن تەحنيكالىق كوممۋنيكاسيانى ءبولىپ ايتادى. تەحنيكالىق كوممۋنيكاسيا – اقپاراتتاردى قابىلداۋعا جانە جىبەرىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزاتىن قۇرالداردىڭ جيىنتىعى. بۇل كوممۋنيكاسيانىڭ كومپونەنتتەرى:
1) حابارلاما جىبەرگىش؛
2) حابارلاما جەتكىزگىش؛
3) بايلانىس ارناسى؛
4) قابىلداۋىش؛
5) حابارلاما الۋشى.
تىلدىك كوممۋنيكاسيا - حابار جىبەرۋشىنى، حابار الۋشىنى، ولاردىڭ اڭگىمەلەسۋ بارىسى جانە ءتىلدىڭ بولىگى رەتىندە حابارلامانى ەنگىزۋگە بولادى. كوممۋنيكاسيالىق باعىت ادام ءومىرىنىڭ ءتۇرلى سالاسىمەن بايلانىساتىن سويلەۋدى ۇيرەتۋگە باعىندىرىلادى.
كوممۋنيكاتيۆتىك مادەنيەت دەگەنىمىز – مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ الاڭىندا ءتيىمدى ورنىعۋ ءۇشىن، الەۋمەتتىك ورتاعا تەز ءسىڭۋ ءۇشىن، كاسىبي ىس-ارەكەتىندە ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ جانە ءوزىن دۇرىس كورسەتە الۋىنداعى ادامنىڭ جۇيەلىك مىنەزدەمەسى.
كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتكە جاتادى:
- قوعامداعى مادەنيەت؛
- جەكە ادامنىڭ مادەنيەتى؛
- كاسىبي ىس-ارەكەتىنىڭ مادەنيەتى.
قوعامدا ينفورماسيالىق كوممۋنيكاسيا - ارەكەتتەستىككە، ىنتىماقتاستىققا، تۇسىنىسۋشىلىككە كوپ ءمان بەرەدى.سوندىقتان دا كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتىڭ ءرولى قارقىندى دامۋ مەن ادامنىڭ قورشاعان ورتامەن ىزگىلىكتى قارىم –قاتىناسىنا بالامالانادى.سونىمەن بىرگە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا پەداگوگ تۇلعالارعا دا كاسىبي مادەنيەتىنىڭ جوعارى بولۋىنا تالاپ قويادى.ول دەگەنىمىز:اداميلىق قۇندىلىق، ەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك جاۋاپكەرشىلىگىنە قاتىستى. كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتكە سويلەۋ مادەنيەتى مەن قارىم – قاتىناس مادەنيەتى جاتاتىندىقتان كوممۋنيكاتيۆتى قارىم-قاتىناس ءاربىر پەداگوگكە قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
قازىرگى زامانداعى ءمۇعالىمنىڭ كومۋنيكاتيۆتىك مادەنيەتى ول ىزگىلەندىرۋ باعىتىنداعى جەكە-دارا جانە كۇردەلى الەۋمەتتىك جۇيە.
ءمۇعالىمنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك مادەنيەتى - بۇل ونىڭ كاسىبي قىزمەتى مەن مىندەتىندە، الەۋمەتتىك- پەداگوگيكالىق ىس-ارەكەتىندە جەكە دارا شىعارماشىلىق پەن ىزگىلەندىرۋ باعىتىنداعى كورىنىسى. اتاپ ايتقاندا ويلاۋ، بىرلەسكەن ىس-ارەكەت، سويلەۋ مادەنيەتى، ءوزارا قارىم-قاتىناس مادەنيەتى، پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قارىم-قاتىناسىنىڭ ناتيجەسى ت.ب.
پەداگوگتىڭ مادەني قارىم-قاتىناسى:ەتيكالىق، شىنشىلدىق، شىنايى جانە سەنىمدىلىك قارىم-قاتىناسى، ادامعا دەگەن سەنىم، بالاعا دەگەن ماحاببات پەن سىيلاستىق، بىرلەسكەن ىس-ارەكەت اتقارۋعا قابىلەتى، ۇجىممەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋى، وقۋشىنىڭ اتا-اناسىمەن دۇرىس قارىم-قاتىناس جاساي الۋى.
كاسىبي كومپونەنتى:تاڭداعان ماماندىعىنا دەگەن تۇراقتى قىزىعۋشىلىعى، وقۋ- تاربيەلەۋدەگى ءادىس-تاسىلدى دۇرىس قولدانا الۋى، بالانىڭ پسيحولوگياسىن ءبىلۋى، ءوز ءپانىن جەتىك ءبىلۋى، ەرۋديسيا، داۋىس پەن ىم جانە بازىنانىڭ بولۋى.
پسيحولوگيالىق كومپونەنتى: پەداگوگيكالىق ويلاۋ، قيالداۋ، باقىلاۋ، ەرىك-جىگەر، ساباق بەرۋدەگى قىزىعۋشىلىعى، شىعارماشىلىعى، ۋايىمداۋ قابىلەتى، وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعاسىنا قاتىستى ىس-ارەكەتتىڭ ناقتىلىعى.
سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ اتقاراتىن كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەتى:
• وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا قارىم-قاتىناس قالىپتاستىرۋ، ۇجىمعا ۇيرەنۋگە، قاتارلارىنىڭ ءاراسىنداوزىن قاناعاتتاندىراتىن ستاتۋسقا يە بولۋعا كومەكتەسۋ؛
• "وقۋشى-وقۋشى، وقۋشى-اتا-انا، اتا-انا-وقۋشى اراسىنداعى ءوزارا قولايلى بايلانىستى ورناتۋ؛
• وقۋشىلاردىڭ قورشاعان ورتامەن قولايلى قاتىناس ورناتۋى؛
• ۇجىمدا ءار وقۋشىعا قولايلى پسيحولوگيالىق احۋال ورناتۋعا ۇلەس قوسۋ.
پەداگوگتىڭ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتىن دامىتۋعا پەداگوگيكالىق ترەنينگ، الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق ترەنينگ (تانىمدىق، ەموسيونالدىق، كاسىبي باعىتتا جۇزەگە اسادى)، ينتەراكتيۆتى سەمينار، كوممۋنيكاتيۆتى تۇزەتۋ ادىستەمەسى، كوممۋنيكاتيۆتى شىعارماشىلىق جانە كوممۋنيكاتيۆتى فيلوسوفيا اسەر ەتەدى.
پەداگوگ كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتىن دامىتا وتىرىپ وزىنە نە الادى؟ بىلىمدىلىكتى، ۇستالىقتى، بەرەكەلىلىكتى، جاۋاپكەرشىلىكتى، جانە ىسكەر ساپالارىن ياعني، كاسىبي ءبىلىمىن جەتىلدىرە الادى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي پەداگوگ وقىتۋ –تاربيەلەۋ بارىسىندا كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتى ىس-ارەكەت ارقىلى عانا ادامي قۇندىلىقتاردى دامىتا وتىرىپ جەكە تۇلعانىڭ بويىنا ءسىڭىرۋى قاجەت. سوندا عانا جەكە تۇلعا مىنا وزگەرمەلى، وركەنيەتتى زامان تالابىنا توتەپ بەرە الادى.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىگى: جاس ۇرپاقتى تاريحي-مادەني جانە رۋحاني قۇندىلىقتاردى باعالاۋعا ۇيرەتۋ. وقۋشىلارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى الەمدە ەڭ العاشقى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى بولىپ سىرتتان كەلگەن باسقا ۇلت وكىلدەرىنە ...
