دومبىرانى اشەكەيلەۋ
جاپسىرۋ
تاقىرىبى: «دومبىرانى اشەكەيلەۋ»
ەرەسەكتەر توبى
ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك
بالالاردى قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپابى دومبىرامەن تانىستىرۋ.
ويۋ - ورنەكتەردى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، العان اسەرلەرىن، ءوز ويلارىمەن بايانداي بىلۋگە ۇيرەتۋ. ونەر تۋرالى ويلارىن تياناقتاۋ. اۋىز ادەبيەتى ۇلگىسى - ماقال - ماتەلدەردى قولدانا وتىرىپ بايلانىستىرىپ شەبەر سويلەۋ، بىلىمدىلىگىن شىڭداۋ. كۇيدى تىڭداي وتىرىپ، ۇلتتتىق تانىمىن كوتەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق
بالالاردىڭ قول موتوريكاسىن جەتىلدىرۋ جانە ەستەتيكالىق تالعامىن ارتتىرۋ. بەزەندىرۋ ارقىلى ادەمىلىكتى سەزىنە ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ. بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا ءوز ويلارىن جۇيەلى جەتكىزە ءبىلۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ.
ب) تاربيەلىك
ۇلتتىق رۋحتى سەزىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ. قورشاعان ورتادا ادەمىلىكتى، سۇلۋلىقتى كورە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ءتىل دامىتۋ، قول ەڭبەگى، ءان ساباعى.
ءادىس - ءتاسىلى: اۋەن تىڭداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، بالالار جۇمىسى، سەرگىتۋ ءساتى، ءان قورىتىندى.
كورنەكىلىكتەر: ءتۇرلى - ءتۇستى جىپتەر، قايشى، جەلىم، ءۇنتاسپا، دومبىرا، ونەر بولمەسىنە قاجەتتى بۇيىمدار.
سوزدىك جۇمىس: پەرنە، تيەك، دىبىس ويىعى، شاناعى، باسى، قۇلاعى، مويىنى، ىشەگى.
1. كۇي تىڭدالادى
- بالالار، بىزدەر قانداي اۋەن تىڭدادىق؟
- كۇي تىڭدادىق.
- ول قانداي اسپاپتا ورىندالادى دەپ ويلايسىڭدار؟
- دومبىرادا ورىندالعان.
- ەندەشە، دومبىرا تۋرالى نە بىلەمىز، كىم ايتادى؟ جانە سىزدەردىڭ وتباسىلارىڭىزدا ۇلتتىق اسپاپتا وينايتىن ادامدار بار ما؟
- دومبىرا ۇلتتىق اسپاپ.
- ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تورىندە ەكى دومبىرا بار.
- مەنىڭ اعام دومبىرامەن ءان ايتادى.
- مەنىڭ دە پاپام دومبىرامەن ءان ايتىپ بەرەدى.
- «ناعىز قازاق قازاق ەمەس،
- ناعىز قازاق - دومبىرا» دەگەن.
- مەن دومبىرا تارتقاندى جاقسى كورەمىن. وسكەسىن كۇيشى بولعىم كەلەدى.
- وتە جاقسى. ءبارىمىزدىڭ تورىمىزدە دومبىرا ءىلۋلى تۇرادى. ويتكەنى دومبىرا قازاقتىڭ قازاق ەكەنىن بىلدىرەتىن كيەلى مۋزىكالىق اسپاپ ەكەن، ياعني تۇنىپ تۇرعان ونەر. بىزدەر بۇگىن ونەر بولمەسىندەمىز.
- ال، بالالار، ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ جىبەرەيىكشى. وتكەن ساباقتا العان اەرلەرىڭ بۇل جەردەن تابىلا ما؟ كىم ايتادى.
ازامات:
- اپاي، مۇراجايدىڭ ىشىنەن تەكەمەت، دومبىرا كوردىك.
ازاتكۇل:
- ويۋ - ورنەكتەرمەن تانىستىق.
ۋاليحان:
- قوشقار ءمۇيىز، تىشقان ءىزى ويۋلارىن سالدىق.
جانسايا:
- شەبەرحانادا زەرگەرلىك بۇيىمداردى كوردىك.
ءاسيا:
- قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن، ىدىس - اياق بۇيىمدارىن كوردىك. ولار ورنەكتەرمەن اشەكەيلەنگەن.
- بارەكەلدى! ءبارىڭ دە ونەردەن حاباردار ەكەنسىڭدەر. ەندى ونەر تۋرالى بىلەتىن ماقال - ماتەلدەرىڭىز بار ما؟
عاني:
- ويۋمەن وي ايتقان - ەلىمىز.
بەرەكەت:
- ونەرلىنىڭ قولى - التىن.
نۇرجان:
- شەبەردىڭ قولى - ورتاق.
مانزۋرا
- ويۋ ويعاننىڭ ويى ۇشقىر.
ايدانا
- مال جۇتاسا دا، ونەر جۇتامايدى.
- جارايسىڭدار. ەندى مەن سەندەرگە دومبىرانىڭ قۇرىلىسىن ايتىپ وتەيىن. دومبىرانىڭ قۇرىلىسى كوپتەگەن بولىكتەردەن تۇرادى. مىناۋ دومبىرانىڭ باسى، قۇلاعى، تيەگى - كانە قايتالايىق. ال مىناۋ سىزىقپەن كورسەتىلگەن پەرنەلەرى. باسىنان كەيىنگىسى مويىنى، ال مىناۋ دومبىرانىڭ بەتى، كەۋدەسى، شاناعى، تيەگى، ال مىنا كىشكەنە دوڭگەلەك دىبىس ويىعى دەپ اتالادى.
- ەندەشە دومبىرا ءۇنىن قۇلاعىمىزبەن تىڭداي وتىرىپ، جان دۇنيەمىزبەن سەزىنىپ، ادەمى ساۋساقتارىمىزبەن جاساي وتىرىپ، الدىمىزداعى دومبىرانى ساندەپ بەزەندىرسەك.
- الدىمىزداعى دومبىرا ۇلگىلەرى قانداي تۇسپەن بويالعان؟
- سارى.
- وسى سارى تۇسكە قانداي ءتۇس ۇيلەسىم تابادى دەپ ويلايسىڭدار؟
- قىزىل، جاسىل، كوك، سۇرى.
- ەندەشە، الدىمىزداعى جىپتەردەن ورنەكتەپ قيىپ، جاپسىرىپ بەزەندىرەيىك. ءبىز جۇمىستى باستاماس بۇرىن ءبىر ءسات تەلەديدارعا نازار اۋدارساق. ( ساقتاندىرۋ ەرەجەلەرى)
- كانە، بالالار، ءبىزدىڭ شەبەر قولدارىمىز قانداي قىزمەت اتقارادى ەكەن؟
ءبارى ورنىنان تۇرىپ:
وڭ قولىمدا بەس ساۋساق
سول قولىمدا بەس ساۋساق
شەبەر ەكەن ون ساۋساق
شاپالاقتى سوققاندا
عاجاپ ەكەن ون ساۋساق
شەبەر قولدار كەرەمەت
سالعان ءىسىن قاراسا
دومبىرانى قولعا الىپ
ءبىر سەرپىلىپ ءان سالسا
- ال، بالالار، جۇمىسىمىزدى اياقتاساق تاقتاعا ىلەيىك. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جۇمىسىمىز كىمگە قالاي اسەر ەتتى ەكەن؟ سونى بىلەيىك. (بالالار بىرتىندەپ تاقتاعا شىعىپ، ءوز ويلارىن ايتادى)
- ال، ەندى وزدەرىڭ ايتقانداي دومبىرانى قولعا الىپ، ءبىر سەرپىلىپ ءان سالسا دەگەندەي ءان ايتايىق.
ءان: «دومبىراسىز ءسان قايدا»
- سونىمەن بالالار، ءبىز قاي جەردە وتىرمىز؟
- ونەر بولمەسىندە
- قانداي ونەر ءتۇرىن جاسادىق؟
- دومبىرانى بەزەندىردىك
- نەمەن بەزەندىردىك؟
- ءتۇرلى - ءتۇستى جىپتەردەن ويۋ - ورنەكتەر ارقىلى بەزەندىردىك
- ءان ارقىلى، كۇي ارقىلى وزدەرىڭدى قالاي سەزىندىڭدەر؟
- جاقسى كوڭىل - كۇيمەن دەمالدىق
- ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدى وزدەرىڭنىڭ ءبىر - ءبىر اۋىز دومبىرا تۋرالى كوركەم سوزدەرىڭمەن اياقتاساق.
داۋلەت:
- ۇلتىمىزدىڭ ۇرانى
جانسايا:
- كوڭىلىمىزدىڭ جىر ءانى – دومبىرا!
ۋاليحان:
- تاريحىمەن ۇندەسكەن
مانزۋرا:
- ايتىلاتىن جىر دەسەم – دومبىرا!
ازامات:
- سەندە سىر بار ايتىلار
ازاتكۇل:
- سەندە نۇر بار شاشىلار – دومبىرا!
بۇل اسپاپ اتا كوزى، بابا مۇرا
قازاق ءۇشىن تەڭى بار ما باعالى دا.
تەربەلىپ كەتسە ىشەكتەر تەرىپ پەرنە
تەڭىز كۇيلەر توگىلەدى شاناعىندا،- دەي وتىرىپ ساباعىمىزدى كۇيمەن اياقتاساق.
تاقىرىبى: «دومبىرانى اشەكەيلەۋ»
ەرەسەكتەر توبى
ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك
بالالاردى قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپابى دومبىرامەن تانىستىرۋ.
ويۋ - ورنەكتەردى ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، العان اسەرلەرىن، ءوز ويلارىمەن بايانداي بىلۋگە ۇيرەتۋ. ونەر تۋرالى ويلارىن تياناقتاۋ. اۋىز ادەبيەتى ۇلگىسى - ماقال - ماتەلدەردى قولدانا وتىرىپ بايلانىستىرىپ شەبەر سويلەۋ، بىلىمدىلىگىن شىڭداۋ. كۇيدى تىڭداي وتىرىپ، ۇلتتتىق تانىمىن كوتەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق
بالالاردىڭ قول موتوريكاسىن جەتىلدىرۋ جانە ەستەتيكالىق تالعامىن ارتتىرۋ. بەزەندىرۋ ارقىلى ادەمىلىكتى سەزىنە ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ. بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا ءوز ويلارىن جۇيەلى جەتكىزە ءبىلۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ.
ب) تاربيەلىك
ۇلتتىق رۋحتى سەزىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ. قورشاعان ورتادا ادەمىلىكتى، سۇلۋلىقتى كورە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ءپانارالىق بايلانىس: ءتىل دامىتۋ، قول ەڭبەگى، ءان ساباعى.
ءادىس - ءتاسىلى: اۋەن تىڭداۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، بالالار جۇمىسى، سەرگىتۋ ءساتى، ءان قورىتىندى.
كورنەكىلىكتەر: ءتۇرلى - ءتۇستى جىپتەر، قايشى، جەلىم، ءۇنتاسپا، دومبىرا، ونەر بولمەسىنە قاجەتتى بۇيىمدار.
سوزدىك جۇمىس: پەرنە، تيەك، دىبىس ويىعى، شاناعى، باسى، قۇلاعى، مويىنى، ىشەگى.
1. كۇي تىڭدالادى
- بالالار، بىزدەر قانداي اۋەن تىڭدادىق؟
- كۇي تىڭدادىق.
- ول قانداي اسپاپتا ورىندالادى دەپ ويلايسىڭدار؟
- دومبىرادا ورىندالعان.
- ەندەشە، دومبىرا تۋرالى نە بىلەمىز، كىم ايتادى؟ جانە سىزدەردىڭ وتباسىلارىڭىزدا ۇلتتىق اسپاپتا وينايتىن ادامدار بار ما؟
- دومبىرا ۇلتتىق اسپاپ.
- ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تورىندە ەكى دومبىرا بار.
- مەنىڭ اعام دومبىرامەن ءان ايتادى.
- مەنىڭ دە پاپام دومبىرامەن ءان ايتىپ بەرەدى.
- «ناعىز قازاق قازاق ەمەس،
- ناعىز قازاق - دومبىرا» دەگەن.
- مەن دومبىرا تارتقاندى جاقسى كورەمىن. وسكەسىن كۇيشى بولعىم كەلەدى.
- وتە جاقسى. ءبارىمىزدىڭ تورىمىزدە دومبىرا ءىلۋلى تۇرادى. ويتكەنى دومبىرا قازاقتىڭ قازاق ەكەنىن بىلدىرەتىن كيەلى مۋزىكالىق اسپاپ ەكەن، ياعني تۇنىپ تۇرعان ونەر. بىزدەر بۇگىن ونەر بولمەسىندەمىز.
- ال، بالالار، ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ جىبەرەيىكشى. وتكەن ساباقتا العان اەرلەرىڭ بۇل جەردەن تابىلا ما؟ كىم ايتادى.
ازامات:
- اپاي، مۇراجايدىڭ ىشىنەن تەكەمەت، دومبىرا كوردىك.
ازاتكۇل:
- ويۋ - ورنەكتەرمەن تانىستىق.
ۋاليحان:
- قوشقار ءمۇيىز، تىشقان ءىزى ويۋلارىن سالدىق.
جانسايا:
- شەبەرحانادا زەرگەرلىك بۇيىمداردى كوردىك.
ءاسيا:
- قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمىن، ىدىس - اياق بۇيىمدارىن كوردىك. ولار ورنەكتەرمەن اشەكەيلەنگەن.
- بارەكەلدى! ءبارىڭ دە ونەردەن حاباردار ەكەنسىڭدەر. ەندى ونەر تۋرالى بىلەتىن ماقال - ماتەلدەرىڭىز بار ما؟
عاني:
- ويۋمەن وي ايتقان - ەلىمىز.
بەرەكەت:
- ونەرلىنىڭ قولى - التىن.
نۇرجان:
- شەبەردىڭ قولى - ورتاق.
مانزۋرا
- ويۋ ويعاننىڭ ويى ۇشقىر.
ايدانا
- مال جۇتاسا دا، ونەر جۇتامايدى.
- جارايسىڭدار. ەندى مەن سەندەرگە دومبىرانىڭ قۇرىلىسىن ايتىپ وتەيىن. دومبىرانىڭ قۇرىلىسى كوپتەگەن بولىكتەردەن تۇرادى. مىناۋ دومبىرانىڭ باسى، قۇلاعى، تيەگى - كانە قايتالايىق. ال مىناۋ سىزىقپەن كورسەتىلگەن پەرنەلەرى. باسىنان كەيىنگىسى مويىنى، ال مىناۋ دومبىرانىڭ بەتى، كەۋدەسى، شاناعى، تيەگى، ال مىنا كىشكەنە دوڭگەلەك دىبىس ويىعى دەپ اتالادى.
- ەندەشە دومبىرا ءۇنىن قۇلاعىمىزبەن تىڭداي وتىرىپ، جان دۇنيەمىزبەن سەزىنىپ، ادەمى ساۋساقتارىمىزبەن جاساي وتىرىپ، الدىمىزداعى دومبىرانى ساندەپ بەزەندىرسەك.
- الدىمىزداعى دومبىرا ۇلگىلەرى قانداي تۇسپەن بويالعان؟
- سارى.
- وسى سارى تۇسكە قانداي ءتۇس ۇيلەسىم تابادى دەپ ويلايسىڭدار؟
- قىزىل، جاسىل، كوك، سۇرى.
- ەندەشە، الدىمىزداعى جىپتەردەن ورنەكتەپ قيىپ، جاپسىرىپ بەزەندىرەيىك. ءبىز جۇمىستى باستاماس بۇرىن ءبىر ءسات تەلەديدارعا نازار اۋدارساق. ( ساقتاندىرۋ ەرەجەلەرى)
- كانە، بالالار، ءبىزدىڭ شەبەر قولدارىمىز قانداي قىزمەت اتقارادى ەكەن؟
ءبارى ورنىنان تۇرىپ:
وڭ قولىمدا بەس ساۋساق
سول قولىمدا بەس ساۋساق
شەبەر ەكەن ون ساۋساق
شاپالاقتى سوققاندا
عاجاپ ەكەن ون ساۋساق
شەبەر قولدار كەرەمەت
سالعان ءىسىن قاراسا
دومبىرانى قولعا الىپ
ءبىر سەرپىلىپ ءان سالسا
- ال، بالالار، جۇمىسىمىزدى اياقتاساق تاقتاعا ىلەيىك. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جۇمىسىمىز كىمگە قالاي اسەر ەتتى ەكەن؟ سونى بىلەيىك. (بالالار بىرتىندەپ تاقتاعا شىعىپ، ءوز ويلارىن ايتادى)
- ال، ەندى وزدەرىڭ ايتقانداي دومبىرانى قولعا الىپ، ءبىر سەرپىلىپ ءان سالسا دەگەندەي ءان ايتايىق.
ءان: «دومبىراسىز ءسان قايدا»
- سونىمەن بالالار، ءبىز قاي جەردە وتىرمىز؟
- ونەر بولمەسىندە
- قانداي ونەر ءتۇرىن جاسادىق؟
- دومبىرانى بەزەندىردىك
- نەمەن بەزەندىردىك؟
- ءتۇرلى - ءتۇستى جىپتەردەن ويۋ - ورنەكتەر ارقىلى بەزەندىردىك
- ءان ارقىلى، كۇي ارقىلى وزدەرىڭدى قالاي سەزىندىڭدەر؟
- جاقسى كوڭىل - كۇيمەن دەمالدىق
- ەندەشە بۇگىنگى ساباعىمىزدى وزدەرىڭنىڭ ءبىر - ءبىر اۋىز دومبىرا تۋرالى كوركەم سوزدەرىڭمەن اياقتاساق.
داۋلەت:
- ۇلتىمىزدىڭ ۇرانى
جانسايا:
- كوڭىلىمىزدىڭ جىر ءانى – دومبىرا!
ۋاليحان:
- تاريحىمەن ۇندەسكەن
مانزۋرا:
- ايتىلاتىن جىر دەسەم – دومبىرا!
ازامات:
- سەندە سىر بار ايتىلار
ازاتكۇل:
- سەندە نۇر بار شاشىلار – دومبىرا!
بۇل اسپاپ اتا كوزى، بابا مۇرا
قازاق ءۇشىن تەڭى بار ما باعالى دا.
تەربەلىپ كەتسە ىشەكتەر تەرىپ پەرنە
تەڭىز كۇيلەر توگىلەدى شاناعىندا،- دەي وتىرىپ ساباعىمىزدى كۇيمەن اياقتاساق.
You Might Also Like
