ەڭبەك ءتۇبى – زەينەت
ورتاڭعى توبى
اينالامەن تانىستىرۋ
"ەڭبەك ءتۇبى – زەينەت»
ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك
بالالاردىڭ بويىنا تابيعاتتىڭ تىلسىم قۇپياسىن سەزىندىرۋ. بالاباقشا اۋلاسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. كوركەيتۋ - كوگالداندىرۋ ۇعىمىن كەڭەيتۋ. ەڭبەك قۇرالدارى ارقىلى ەڭبەك ەتۋ داعدىسى مەن ماشىعىن قالىپتاستىرۋ. ەڭبەك ەتە ءبىلۋدىڭ پايداسىن ۇعىندىرۋ. اۋىز ادەبيەتى ۇلگىسى ماقال - ماتەلدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق
بالالاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ارقىلى بالانىڭ دەنە قيمىلىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك:
تۋعان جەردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. تابيعاتتى ايالاۋعا، ونى قورعاۋعا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ. بالالاردى ۇجىم بولىپ ەڭبەك ەتۋدە تاتۋلىققا، دوستىققا شاقىرا وتىرىپ، باستاعان ءىستى تياناقتى اياقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس.
ءتيپى: ءبىلىمدى، ىسكەرلىك پەن داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ، كورىنىس، پراكتيكالىق.
كورنەكىلىگى: ەڭبەك قۇرالدارى، ەگىن القابى، گۇل، جۋا، اعاش كوشەتى، سۋ قۇيعىش.
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى:
بالالار! تابيعات الەمىنە قوش كەلىپسىزدەر! ءبىر ءسات تابيعاتتىڭ ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ كورەيىكشى؟ (ياماحادان سۋدىڭ سىلدىرى، قۇستاردىڭ سايراعانى، جەلدىڭ گۋىلى، ءشوپتىڭ سىبدىرى ەستىلەدى)
- بالالار، كانە كىم نە ەستىپ ءتۇيدى؟
- جەلدىڭ گۋىلىن ەستىدىك
- ءشوپتىڭ سىبدىرىن ەستىدىم
- سۋدىڭ سىلدىرىن تىڭدادىق
- قۇستاردىڭ سايراعانىن، ت. ب
تاربيەشى: ءيا، بالالار، تىنىمسىز ءبىر دۇنيە، ول - ءبىزدى قورشاعان تابيعات ەكەن. ال ەندى اينالامىزعا قارايىقشى. ءبىزدى قورشاپ تۇرعان نە ەكەن؟
- اۋا
- سۋ
- شوپتەر
- تاۋ
- اسپان
- تاستار
- قۇستار
- گۇلدەر
- جەر
- توپىراق
كورىپ تۇرسىڭدار ما، وسىنىڭ ءبارى تابيعاتتىڭ سىيى ەكەن. ال ادامدار وسى قورشاعان الەمنىڭ قوجاسى ەكەن. ولاي بولسا، ءبىز تابيعاتقا يەلىك ەتىپ، ونىڭ يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. ال ءبىز تابيعاتتان ءنار الىپ، قۋات الىپ قالاي شاتتانامىز.
ءبارى بىرگە: كۇنگە قاراپ شۋاقتانىپ،
سۋعا قاراپ ءشول قاندىرىپ،
تابيعاتتان ءنار الىپ،
قوناقتاردان ىزەت الىپ،
دەنساۋلىقپەن ويناپ كۇلىپ جۇرەيىك.
تاربيەشى: تاماشا! وسى ىزگى نيەتتەرىڭ ورىندالسىن! «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» - دەيدى حالقىمىز. دەنساۋلىقتىڭ پايداسىن قالاي بىلەمىز؟
1 – ب: كۇندە تاڭعى جاتتىعۋ جاسايمىز
2 – ب: تازا اۋادا كوپ بولامىز
3 – ب: قىزىقتى ويىندار وينايمىز
4 – ب: ەرىنشەك، جالقاۋ بولمايمىز
5 – ب: تازا بولىپ جۇرەمىز
6 – ب: ءدامدى استى ىشەمىز
7 – ب: ەركىن ءومىر سۇرەمىز
8 – ب: ەڭبەك ەتكەندى جاقسى كورەمىز
تاربيەشى: ءيا، بالالار وسىنداي تىرشىلىكتىڭ ارقاسىندا دەنىمىز ساۋ، جايدارى جارقىن ءومىر سۇرەمىز. ال بالالار تاعى دا كۇندەلىكتى نە ىستەيمىز.
بالالار:
- اينالامىزدى تازا ۇستايمىز
- شاشىلعان ويىنشىقتاردى جينايمىز
- ساباق وتەمىز
- ەڭبەك ەتەمىز
- توبىمىزدىڭ اۋلاسىن تازا ۇستايمىز
- ويناپ بولعان سوڭ، قۇمداردى جيناپ جۇرەمىز.
تاربيەشى: دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار. ءبىز ەڭبەك ەتەمىز. ال وسى كوكتەم ايى ناعىز ەڭبەك ايى. ادامدار اراسىندا قىزۋ ەڭبەك جۇرەدى. ادامدار جەر جىرتىپ، ەگىن ەگىپ، مول ءونىم الۋعا تىرىسادى. ول ءۇشىن توپىراقتى اۋدارىپ، جەردى وڭدەپ كۇتىپ باپتايدى.
تاربيەشى: كانە ءبارىمىز ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى. بىزدە شۋاقتى كۇندەر كوپ بولدى ما الدە جاڭبىرلى كۇندەر كوپ بولدى ما؟
- شۋاقتى كۇندەر.
تاربيەشى: وتكەن سەرۋەندە ءبىز توپىراقتى باقىلادىق. ەندەشە توپىراق جايلى نە بىلەمىز؟
- كۇن جىلىدا توپىراق قۇرعاق، اشىق، قوڭىر ءتۇستى بولادى.
- جاڭبىرلى كۇنى قارا ءتۇستى بولادى.
- سۋلى بولادى، ىلعالدى بولادى.
تاربيەشى: ءيا، بالالار، ىلعالدى توپىراق جۇمساق بولادى ەكەن. ال ءنارلى بولۋى ءۇشىن توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعى قاجەت. ول ءۇشىن ەڭبەك قۇرالدارى ارقىلى جەردى اۋدارىپ، وعان قۇنارلى قيلانعان توپىراق سالىپ، سۋمەن قاندىرىپ توپىراقتى باپتاپ الامىز. ءبىراق، بالالار، ەڭبەك قۇرالدارىن پايدالانعاندا ساق بولۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قۇرالداردىڭ باسى تەمىردەن جاسالىنعان. دەنەمىزگە ءتيىپ كەتۋى مۇمكىن. مىسالى، كۇرەكتىڭ ۇشى ۇشكىر، تىرمانىڭ دا ۇشى ۇشكىر. ەندەشە، بالالار، ءبىز وسى ەڭبەك قۇرالدارى ارقىلى ءبولىنىپ ەڭبەك ەتسە قايتەدى؟
وسى كەزدە كۇرەك، كەتپەن، تىرما كەلەدى.
تاربيەشى:
- بالالار، بىزگە ءبىر شۋ ەستىلەتىن سياقتى.
ۇشەۋى داۋلاسىپ كەلەدى.
- مەن كۇشتىمىن.
- مەن ادامزاتقا كەرەكپىن.
- جوق مەن كەرەكپىن ادامعا.
تاربيەشى: نەمەنەگە داۋلاسىپ كەلەسىڭدەر؟
كۇرەك: مەن ادام بالاسىنا قاجەتپىن. جەردى مەن ارقىلى قازىپ، ەگىن ەگەدى. مەن بولماسام ەڭبەك قىزبايدى. مەن ناعىز ەڭبەك قۇرالىمىن. مەن بولماسام، جەر قازىلماس، كەن تابىلماس ەدى.
سوندا تىرما تۇرىپ:
- جوق، قاتەلەسەسىڭدەر، مەن بولماسام، جەرگە جالعىز كۇرەكتىڭ ءالى كەلمەيدى. توپىراقتى مايدالاپ، قۇنارىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىن مەن عانامىن. سوندىقتان مەن كەرەكپىن ادامعا.
تاربيەشى: جوق، بوسقا داۋلاسپاڭدار! ءبارىڭ دە ادامزاتقا كەرەكسىڭدەر! ءبىر - بىرلەرىڭدى تولىقتىرساڭدار عانا شىن مانىندەگى ناعىز ەڭبەك قۇرالىنا اينالاسىڭدار بۇعان كوز جەتكىزگىلەرىڭ كەلسە بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ قوناعى بولىڭىزدار.
ۇشەۋى: جارايدى، كورسەك كورەيىك.
وسى كەزدە باعبانشى كەلەدى:
سالەمەتسىزدەر مە؟
- سالەم بەردىك.
- مەن وسى جەردىڭ باعبانىمىن. مەن سەندەردىڭ ەڭبەك ەتۋگە دايىندالىپ جاتقاندارىڭدى باقىلاپ كەلەمىن. «ەڭبەك ءتۇبى –– بەرەكە» دەگەن بىرىگىپ ەڭبەك ەتسەڭدەر عانا جەڭىسكە جەتەسىڭدەر. جەردى قالاي كۇتىپ باپتاۋىن مەنەن سۇراڭدار. مەن سەندەرگە جەمىس
تاربيەشى:
- باعبان اتا! ءسىز دە كوپتى كورگەن كورەگەندىگىڭىزبەن بالالارعا قالاي ەگۋىن كورسەتىپ بەرە الاسىز با؟
- ارينە، مەن بولماسام جەر دە جەتىمسىرەپ قالادى. «ەڭبەكسىز ءىس بىتپەيدى» دەگەن ءبارى دە ەڭبەك ارقىلى ونەدى.
اقداۋلەت: باعبان اتا! ءبىز دە ەڭبەك تۋرالى ماقال بىلەمىز.
1 – ب: «ەڭبەك – ءبارىن دە جەڭبەك»
2 – ب: «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى، جالقاۋدىڭ جانى ءتاتتى»
3 – ب: «ەڭبەك ءتۇبى - زەينەت»
4 – ب: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»
5 – ب: «ەڭبەك ەتپەگەن ءىشىپ جەمەيدى»
باعبان:
- بارەكەلدى!
تاربيەشى: ەندەشە باعبان اتاعا كومەكشى بولىپ كوشەت وتىرعىزۋعا كىمدەر بارعىسى كەلەدى؟ ال قالعانىمىز گۇل ەگەمىز، جۋا نەمەسە پياز ەگەمىز. كەلىسەسىڭدەر مە؟
- مەن جۋا ەگەمىن.
- مەن گۇل ەگەمىن.
- مەن اعاش وتىرعىزامىن.
تاربيەشى: كوردىڭدەر مە، ەڭبەك قۇرالدارى! سەندەرسىز ادامدار جەردى باپتاپ كۇتە الماس ەدى. ولاي بولسا ەڭبەك قۇرالدارىمەن دوس بولىپ ەڭبەك القابىنان كوڭىلدى ءان ايتىپ قايتساق.
ءان: «ەڭبەكشىلەر».
اينالامەن تانىستىرۋ
"ەڭبەك ءتۇبى – زەينەت»
ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك
بالالاردىڭ بويىنا تابيعاتتىڭ تىلسىم قۇپياسىن سەزىندىرۋ. بالاباقشا اۋلاسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. كوركەيتۋ - كوگالداندىرۋ ۇعىمىن كەڭەيتۋ. ەڭبەك قۇرالدارى ارقىلى ەڭبەك ەتۋ داعدىسى مەن ماشىعىن قالىپتاستىرۋ. ەڭبەك ەتە ءبىلۋدىڭ پايداسىن ۇعىندىرۋ. اۋىز ادەبيەتى ۇلگىسى ماقال - ماتەلدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق
بالالاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ارقىلى بالانىڭ دەنە قيمىلىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك:
تۋعان جەردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. تابيعاتتى ايالاۋعا، ونى قورعاۋعا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ. بالالاردى ۇجىم بولىپ ەڭبەك ەتۋدە تاتۋلىققا، دوستىققا شاقىرا وتىرىپ، باستاعان ءىستى تياناقتى اياقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس.
ءتيپى: ءبىلىمدى، ىسكەرلىك پەن داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ، كورىنىس، پراكتيكالىق.
كورنەكىلىگى: ەڭبەك قۇرالدارى، ەگىن القابى، گۇل، جۋا، اعاش كوشەتى، سۋ قۇيعىش.
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى:
بالالار! تابيعات الەمىنە قوش كەلىپسىزدەر! ءبىر ءسات تابيعاتتىڭ ۇنىنە قۇلاق ءتۇرىپ كورەيىكشى؟ (ياماحادان سۋدىڭ سىلدىرى، قۇستاردىڭ سايراعانى، جەلدىڭ گۋىلى، ءشوپتىڭ سىبدىرى ەستىلەدى)
- بالالار، كانە كىم نە ەستىپ ءتۇيدى؟
- جەلدىڭ گۋىلىن ەستىدىك
- ءشوپتىڭ سىبدىرىن ەستىدىم
- سۋدىڭ سىلدىرىن تىڭدادىق
- قۇستاردىڭ سايراعانىن، ت. ب
تاربيەشى: ءيا، بالالار، تىنىمسىز ءبىر دۇنيە، ول - ءبىزدى قورشاعان تابيعات ەكەن. ال ەندى اينالامىزعا قارايىقشى. ءبىزدى قورشاپ تۇرعان نە ەكەن؟
- اۋا
- سۋ
- شوپتەر
- تاۋ
- اسپان
- تاستار
- قۇستار
- گۇلدەر
- جەر
- توپىراق
كورىپ تۇرسىڭدار ما، وسىنىڭ ءبارى تابيعاتتىڭ سىيى ەكەن. ال ادامدار وسى قورشاعان الەمنىڭ قوجاسى ەكەن. ولاي بولسا، ءبىز تابيعاتقا يەلىك ەتىپ، ونىڭ يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋىمىز كەرەك. ال ءبىز تابيعاتتان ءنار الىپ، قۋات الىپ قالاي شاتتانامىز.
ءبارى بىرگە: كۇنگە قاراپ شۋاقتانىپ،
سۋعا قاراپ ءشول قاندىرىپ،
تابيعاتتان ءنار الىپ،
قوناقتاردان ىزەت الىپ،
دەنساۋلىقپەن ويناپ كۇلىپ جۇرەيىك.
تاربيەشى: تاماشا! وسى ىزگى نيەتتەرىڭ ورىندالسىن! «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» - دەيدى حالقىمىز. دەنساۋلىقتىڭ پايداسىن قالاي بىلەمىز؟
1 – ب: كۇندە تاڭعى جاتتىعۋ جاسايمىز
2 – ب: تازا اۋادا كوپ بولامىز
3 – ب: قىزىقتى ويىندار وينايمىز
4 – ب: ەرىنشەك، جالقاۋ بولمايمىز
5 – ب: تازا بولىپ جۇرەمىز
6 – ب: ءدامدى استى ىشەمىز
7 – ب: ەركىن ءومىر سۇرەمىز
8 – ب: ەڭبەك ەتكەندى جاقسى كورەمىز
تاربيەشى: ءيا، بالالار وسىنداي تىرشىلىكتىڭ ارقاسىندا دەنىمىز ساۋ، جايدارى جارقىن ءومىر سۇرەمىز. ال بالالار تاعى دا كۇندەلىكتى نە ىستەيمىز.
بالالار:
- اينالامىزدى تازا ۇستايمىز
- شاشىلعان ويىنشىقتاردى جينايمىز
- ساباق وتەمىز
- ەڭبەك ەتەمىز
- توبىمىزدىڭ اۋلاسىن تازا ۇستايمىز
- ويناپ بولعان سوڭ، قۇمداردى جيناپ جۇرەمىز.
تاربيەشى: دۇرىس ايتاسىڭدار بالالار. ءبىز ەڭبەك ەتەمىز. ال وسى كوكتەم ايى ناعىز ەڭبەك ايى. ادامدار اراسىندا قىزۋ ەڭبەك جۇرەدى. ادامدار جەر جىرتىپ، ەگىن ەگىپ، مول ءونىم الۋعا تىرىسادى. ول ءۇشىن توپىراقتى اۋدارىپ، جەردى وڭدەپ كۇتىپ باپتايدى.
تاربيەشى: كانە ءبارىمىز ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى. بىزدە شۋاقتى كۇندەر كوپ بولدى ما الدە جاڭبىرلى كۇندەر كوپ بولدى ما؟
- شۋاقتى كۇندەر.
تاربيەشى: وتكەن سەرۋەندە ءبىز توپىراقتى باقىلادىق. ەندەشە توپىراق جايلى نە بىلەمىز؟
- كۇن جىلىدا توپىراق قۇرعاق، اشىق، قوڭىر ءتۇستى بولادى.
- جاڭبىرلى كۇنى قارا ءتۇستى بولادى.
- سۋلى بولادى، ىلعالدى بولادى.
تاربيەشى: ءيا، بالالار، ىلعالدى توپىراق جۇمساق بولادى ەكەن. ال ءنارلى بولۋى ءۇشىن توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعى قاجەت. ول ءۇشىن ەڭبەك قۇرالدارى ارقىلى جەردى اۋدارىپ، وعان قۇنارلى قيلانعان توپىراق سالىپ، سۋمەن قاندىرىپ توپىراقتى باپتاپ الامىز. ءبىراق، بالالار، ەڭبەك قۇرالدارىن پايدالانعاندا ساق بولۋىمىز كەرەك. ويتكەنى قۇرالداردىڭ باسى تەمىردەن جاسالىنعان. دەنەمىزگە ءتيىپ كەتۋى مۇمكىن. مىسالى، كۇرەكتىڭ ۇشى ۇشكىر، تىرمانىڭ دا ۇشى ۇشكىر. ەندەشە، بالالار، ءبىز وسى ەڭبەك قۇرالدارى ارقىلى ءبولىنىپ ەڭبەك ەتسە قايتەدى؟
وسى كەزدە كۇرەك، كەتپەن، تىرما كەلەدى.
تاربيەشى:
- بالالار، بىزگە ءبىر شۋ ەستىلەتىن سياقتى.
ۇشەۋى داۋلاسىپ كەلەدى.
- مەن كۇشتىمىن.
- مەن ادامزاتقا كەرەكپىن.
- جوق مەن كەرەكپىن ادامعا.
تاربيەشى: نەمەنەگە داۋلاسىپ كەلەسىڭدەر؟
كۇرەك: مەن ادام بالاسىنا قاجەتپىن. جەردى مەن ارقىلى قازىپ، ەگىن ەگەدى. مەن بولماسام ەڭبەك قىزبايدى. مەن ناعىز ەڭبەك قۇرالىمىن. مەن بولماسام، جەر قازىلماس، كەن تابىلماس ەدى.
سوندا تىرما تۇرىپ:
- جوق، قاتەلەسەسىڭدەر، مەن بولماسام، جەرگە جالعىز كۇرەكتىڭ ءالى كەلمەيدى. توپىراقتى مايدالاپ، قۇنارىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىن مەن عانامىن. سوندىقتان مەن كەرەكپىن ادامعا.
تاربيەشى: جوق، بوسقا داۋلاسپاڭدار! ءبارىڭ دە ادامزاتقا كەرەكسىڭدەر! ءبىر - بىرلەرىڭدى تولىقتىرساڭدار عانا شىن مانىندەگى ناعىز ەڭبەك قۇرالىنا اينالاسىڭدار بۇعان كوز جەتكىزگىلەرىڭ كەلسە بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ قوناعى بولىڭىزدار.
ۇشەۋى: جارايدى، كورسەك كورەيىك.
وسى كەزدە باعبانشى كەلەدى:
سالەمەتسىزدەر مە؟
- سالەم بەردىك.
- مەن وسى جەردىڭ باعبانىمىن. مەن سەندەردىڭ ەڭبەك ەتۋگە دايىندالىپ جاتقاندارىڭدى باقىلاپ كەلەمىن. «ەڭبەك ءتۇبى –– بەرەكە» دەگەن بىرىگىپ ەڭبەك ەتسەڭدەر عانا جەڭىسكە جەتەسىڭدەر. جەردى قالاي كۇتىپ باپتاۋىن مەنەن سۇراڭدار. مەن سەندەرگە جەمىس
تاربيەشى:
- باعبان اتا! ءسىز دە كوپتى كورگەن كورەگەندىگىڭىزبەن بالالارعا قالاي ەگۋىن كورسەتىپ بەرە الاسىز با؟
- ارينە، مەن بولماسام جەر دە جەتىمسىرەپ قالادى. «ەڭبەكسىز ءىس بىتپەيدى» دەگەن ءبارى دە ەڭبەك ارقىلى ونەدى.
اقداۋلەت: باعبان اتا! ءبىز دە ەڭبەك تۋرالى ماقال بىلەمىز.
1 – ب: «ەڭبەك – ءبارىن دە جەڭبەك»
2 – ب: «ەڭبەكتىڭ نانى ءتاتتى، جالقاۋدىڭ جانى ءتاتتى»
3 – ب: «ەڭبەك ءتۇبى - زەينەت»
4 – ب: «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»
5 – ب: «ەڭبەك ەتپەگەن ءىشىپ جەمەيدى»
باعبان:
- بارەكەلدى!
تاربيەشى: ەندەشە باعبان اتاعا كومەكشى بولىپ كوشەت وتىرعىزۋعا كىمدەر بارعىسى كەلەدى؟ ال قالعانىمىز گۇل ەگەمىز، جۋا نەمەسە پياز ەگەمىز. كەلىسەسىڭدەر مە؟
- مەن جۋا ەگەمىن.
- مەن گۇل ەگەمىن.
- مەن اعاش وتىرعىزامىن.
تاربيەشى: كوردىڭدەر مە، ەڭبەك قۇرالدارى! سەندەرسىز ادامدار جەردى باپتاپ كۇتە الماس ەدى. ولاي بولسا ەڭبەك قۇرالدارىمەن دوس بولىپ ەڭبەك القابىنان كوڭىلدى ءان ايتىپ قايتساق.
ءان: «ەڭبەكشىلەر».
You Might Also Like
