InfoHub Logo

التىن ساندىق - ادەبي مۋزىكالىق ويىن
ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك
بالالاردىڭ كوكتەم تۋرالى ءبىلىمىن پىسىقتاپ، تياناقتاۋ. كوكتەم مەزگىلىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن سەزىندىرۋ. بالالاردى تابيعات تىلسىمىمەن بايلانىستىرىپ، سويلەۋ شەبەرلىگىن شىڭداۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق
بالالاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، كوركەمدىك ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىعىن دامىتۋ. مۋزىكالىق تانىمىن قالىپتاستىرۋ. اۋەندى تىڭداي وتىرىپ، سەزىنە بىلۋگە ۇيرەتۋ. زەيىنىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك
تابيعاتتى ايالاۋعا، ونى قورعاۋعا، سۇيە بىلۋگە تاربيەلەۋ. ادەمىلىككە، اسەمدىككە تاربيەلەۋ. ەستەتيكالىق تالعامىن كوتەرۋ. اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى، سونىڭ ىشىندە جۇمباق، ماقالدى ۇيرەنىپ، ونى ويىنعا پايدالانا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: ءان ساباعى، اينالامەن تانىسۋ، كوركەم ادەبيەت، ماتەماتيكا.
ءادىس - ءتاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، كوركەم ءسوز، سۇراق - جاۋاپ، تاڭعاجايىپ ءسات، ويىن، باعالاۋ.
كورنەكىلىگى: گۇلدەر، قۇستار، ساندىق، التىن قاقپا، كۇمىس قاقپا، كۇن، وزەن، سۋ، سىيلىقتار.
الدىن - الا جۇرگىزىلەتىن جۇمىس: سەرۋەن كەزىندە كوكتەمنىڭ العاشقى بەلگىلەرىمەن تانىستىرىپ ءوتتىم. 8 ناۋرىز مەرەكەسىنە «كوكتەم – انا، قىزدار - گۇل» دەپ كوكتەمدى اناعا، قىزداردى گۇلگە تەڭەپ سەزىندىردىم.

1. ورتادا گۇل بەينەسىندە قىزدار ۇيىقتاپ جاتىر.
تاربيەشى: – بالالار، مىنا گۇلدەر نەگە جابىرقاۋ، كوڭىلسىز تۇر؟ بۇل جاس گۇلدەر جايقالىپ، كوركەيۋ ءۇشىن نە قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
بالالار: «كۇننىڭ كوزى»، - دەيدى.

2. كۇن كەلەدى (انمەن):
جينالعان بارشا جاماعات،
ەتەيىن بارعا قاناعات.
الەمگە ورتاق كۇنمىن مەن،
الىڭدار مەنەن ۇلاعات.
توگەمىن التىن نۇرىمدى،
ريزا ەتىپ قالا، دالامدى.
ەشنارسە مەنسىز وسپەيدى،
بار الەم مەنى دوس دەيدى.
سوندىقتان بارشا ادامزات
كۇندى انگە قوس دەيدى.

3. بالالار حورمەن:
سونبە ەشقاشان كۇنىمىز!
تىلەيدى مۇنى جەرىمىز.
تىلەيدى مۇنى ەلىمىز،
تىلەيمىز مۇنى ءبارىمىز.

4. تاربيەشى:
- بالالار، گۇلدەر كىشكەنە بوي الىپ تىكەيگەن سياقتى.
- ەندى گۇلدەردىڭ بيىك بولىپ، ءارى قاراي وركەنىن جايۋ ءۇشىن تاعى دا نە قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
- تازا اۋا، سۋ قاجەت.
- ءيا، بالالار، ادەمى گۇلدەردىڭ بوي الىپ ءوسۋى ءۇشىن كۇن نۇرىمەن بىرگە تازا اۋا، وعان ءنار بەرەتىن سۋ قاجەت ەكەن.
بەكزات: - ەندەشە، ءبارىمىز گۇلدەرگە كومەكتەسەيىك.
تاربيەشى: - جارايدى، «كوكتى جۇلما، كوكتەي سولارسىڭ» - دەگەن. تابيعاتتى قورعاۋىمىز كەرەك.
وسى كەزدە مۋزىكامەن اينالا بيلەپ بالالار گۇلدەرگە سۋ قۇيادى.

5. وسى كەزدە گۇلدەردىڭ ءبارى تۇرىپ جايقالىپ، ىرعالىپ بىلاي دەيدى:
1 - گۇل: پەريزات
مەن – جەردىڭ كوركى سانالعان تابيعاتتىڭ ءبىر مۇشەسىمىن
2 - گۇل: اقنۇر
جايقالىپ، جايناپ وسكەن گۇلدى ادامزات جاقسى كورەدى.
3 - گۇل: ارداق
ويتكەنى ءبارىمىز حوش ءيىس بەرەمىز
4 - گۇل: جانسايا
گۇلدەردى قۋانىش تويلاردا، مەرەكەلەردە سىي رەتىندە ۇسىنادى.
5 - گۇل: گاۋھار
گۇلدەر ءار ءتۇرلى بولۋىمەن تابيعاتقا اسەم كورىك بەرەدى.
بارلىق قىزدار:
ءبارىمىز قوسىلىپ ادامزاتقا باقىت سىيلايمىز.

6. تاربيەشى:
- ءيا، بالالار، بايقاعان بولارسىڭدار. كوكتەم كەلىپ، اينالا ءبىر ەرەكشە كۇيگە ەنىپ جاتىر. كۇن نۇرىن توگىپ، ونىڭ ساۋلەسىن بويىنا دارىتقان تابيعات جاڭارىپ، جاسارۋدا. ەندەشە، جاقسى ءبىر كوڭىل كۇيمەن اينالاعا كوز سالىپ، ادەمى ءان ايتساق (ولەڭنىڭ ءبىر قاتارى، قايىرماسى).
كەلدى كوكتەم دالاعا
كەلدى سۇلۋ شاعالا
اسپانداعى اق قۇستار
ايدىن كولدى ارالا
ا - ا - ا
نۇرلى كوكتەم
ا - ا - ا
ءسۇيدى بەتتەن
گۇل كوكتەمدى قارسى الىپ
بي بيلەيمىز ءان سالىپ.

7. وسى كەزدە كوكتەم – انا كىرەدى:
مەنىڭ كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرىم!
مەن كوكتەم – انامىن
تابيعاتتان ءنار الدىم
جەردىڭ كوكى سانالدىم.
اينالاعا ەركەلەي
نازدانا مەن قارايمىن.
مەنىڭ كىشكەنتاي بالالارىم، سەندەر مەنىڭ ءبىر بولشەگىمسىڭدەر. سايراعان قۇس تا، جۇگىرگەن اڭ دا، سىبدىرلاعان ءشوپ تە، سىلدىرلاپ اققان سۋ دا، جەر ءتاڭىرىسى – ادام دا مەنىڭ ۇرپاعىم.
مىنە، جىل مەزگىلى – كوكتەم كەلدى. دۇنيە - الەم جاسارىپ، جاڭارىپ تىرشىلىك وياندى. مەنىڭ كىشكەنتاي بالالارىم، سەندەردىڭ بويلارىڭا كۇن نۇرىمەن جىلىلىق تاراتامىن.

8. وسى كەزدە ءبىر بالا:
- قايىرىمدى كوكتەم – انا! ءسىز دە ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىزعا كەلىپ، قۋانىش، جىلىلىق سىيلاپ جاتىرسىز. بىزدەر دە سىزگە ۇلكەن تىلەك، جىلى لەبىز بىلدىرسەك.
1 - بالا: داۋلەت
مەن كوكتەم – انا قۇشاعى كەڭ، پەيىلى مول بولسىن دەيمىن
2 - بالا: بەكزات
كۇنىمىز ءارقاشان شۋاقتى بولسىن دەيمىن
3 - بالا: مۇرات
مەن جەر بەتىندەگى ادامدار امان بولسىن دەيمىن
4 - بالا: ماقسات
گۇلدەرىمىز سولماي، جايقالىپ وسە بەرسىن دەيمىن
5 - بالا: ءتاجىم
مەن جەرىمىزدىڭ ءونىمى مول بولسا دەيمىن
6 - بالا: گاۋھار
مەن تابيعاتىمىزدىڭ جايناپ، كوركەيە بەرۋىن تىلەيمىن.
كوكتەم – انا:
- تىلەكتەرىڭ قابىل بولسىن! ال، بالالار، مەنىڭ ادەمى گۇلدەرىمنىڭ حوش ءيىسىن سەزىنگىلەرىڭ كەلە مە؟
- ارينە سەزىنگىمىز كەلەدى.
تاربيەشى:
- ەندەشە بالالار ءبارىمىز كوكتەم – انانىڭ گۇلدەرىنە تورتەۋدەن – بەسەۋدەن
كوبەلەك بولىپ ۇشىپ قونايىقشى.
كوكتەم – انا:
- مەنىڭ كىشكەنتاي بالالارىم، مەن دە سەندەردىڭ بويلارىڭنان جاقسى قاسيەتتەردى، بالاباقشا ۇيىنەن العان بىلىمدەرىڭدى كورگىم، بىلگىم كەلەدى.
تاربيەشى: - ارينە، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ قوناعى ءوزىڭىزسىز. ءبىزدىڭ بالالاردىڭ بويىنان ءبارىن دە تابۋعا بولادى، شەشەندىك تە، تاپقىرلىق تا، انشىلىك تە. ولاي بولسا، بۇگىنگى مەرەكەمىزگە التىن كۇننىڭ ساۋلەسىنەن جارالعان التىن ساندىق اشىلماقشى. بىزگە قۋانىش سىيلايتىن، ءبىلىمىمىز بەن بىلىكتىلىگىمىزدى پاش ەتەتىن عاجايىپ «التىن ساندىق» ويىنىنان بالالاردىڭ ءىلىم - ءبىلىمى مەن ونەرىن كورە الاسىز.
ول ءۇشىن ادەمى گۇلدەردەن گۇل تەرىپ، گۇل شوعىن قۇرايىقشى. كىمگە قانداي گۇلدەر ۇنايدى. (بالالار گۇلدەن ءبىر - بىردەن ءۇزىپ الادى).
بالالار 2-گە ءبولىنىپ، 2 گۇل شوعىن قۇرايدى. ەندى بالالار، قولىمىزداعى گۇلدەردىڭ اتى قالاي اتالادى؟
بالالار: - «قىزعالداق، سارعالداق» - دەپ جاۋاپ بەرەدى.
- ولاي بولسا سەندەر قىزعالداق گۇل شوعى، سەندەر سارعالداق گۇل شوعىسىڭدار.
- بالالار، بىزگە كوكتەم - انا كەلىپ، جەر بەتىن تۇرلەندىرىپ، قۇستار دا اندەرىن سالىپ، گۇلدەر دە جايقالىپ، تابيعاتىمىز ەرەكشە ءبىر كۇيگە ەنىپ وتىر. قالاي ويلايسىزدار مىنا گۇلدەر نەسىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇر؟
بالالار: گۇلدەرگە كوبەلەكتەر قونىپ، شىرىنىمەن قورەكتەنىپ جاتىر. ءار گۇلگە ءار ءتۇرلى كوبەلەكتەر قونىپ تۇر.
تاربيەشى:
- ءيا، بالالار، بۇگىنگى التىن ساندىقتىڭ قۇپياسىن وسى ەرەكشە گۇلدەر ارقىلى تابۋعا بولادى ەكەن. بۇعان سەندەر ءوز بىلىمدەرىڭمەن جەتەسىڭدەر. التىن ساندىق وڭايلىقپەن اشىلمايدى. كەدەرگىسى بار قاقپالاردان ءوتۋ كەرەك. ول قاقپانى ەپتىلەر مەن كۇشتىلەر، بىلىمدىلەر مەن ونەرلىلەر عانا اشا الادى. ەندەشە، ءبىزدىڭ العاشقى سۇراعىمىز گۇلدەرگە بايلانىستى. العاشقى كەزەكتى گۇلدەردى ءبىرىنشى تەرگەن «قىزعالداق» گۇل شوعىنىڭ بالالارى تاڭداسا. (2 - سۇراقتان تاڭدايدى.)
سارى گۇلدەگى ءبىر كوبەلەكتى تاڭدايمىن.
تاربيەشى: - بۇل گۇلدىڭ سىرتىندا جۇمباق جاسىرىلعان.
جۇپارى اڭقىپ دالانىڭ،
ءيىسى مۇرىن جارادى
جىلى سامال سوعادى
بۇل قاي كەزدە بولادى؟
بالالار: «كوكتەمدە»- دەيدى.
تاربيەشى: - تاعى دا قاي گۇلدى تاڭدايسىڭدار؟
بالالار: قىزىل گۇلدەگى ءۇش كوبەلەكتى تاڭدايمىن.
بۇل سۇراق اۋەن ارقىلى بەرىلەدى.
ءاننىڭ اتى، ءسوزى جانە ولەڭى كىمدىكى؟
بالالار: ءاننىڭ اتى «كوكتەم»
ءسوزى: ساتىبەكوۆتىكى
ولەڭى: قۋاتبايەۆتىكى
كەلەسى كەزەكتى «سارعالداق» گۇل شوعىنىڭ بالالارى تاڭداسا
بالالار: كوك تۇستەگى ءتورت كوبەلەكتى تاڭدايمىن.
- بۇل سۇراق: كوكتەم كايلارىن اتا
بالالار: «ناۋرىز، ءساۋىر، مامىر» - دەپ جاۋاپ بەرەدى.
تاربيەشى: - تاعى دا قاي گۇلدى تاڭدايسىڭدار؟
- جاسىل گۇلدەگى ەكى كوبەلەكتى تاڭدايمىن
- گۇلگە بايلانىستى قانداي قىزداردىڭ ەسىمىن بىلەسىڭدەر؟
(راۋشان، رايحان، بالاۋسا، بايشەشەك، قالامپىر، ماساتى، روزا، قىزعالداق)
- بالالار، سەندەر سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرگەن سوڭ، كۇمىس قاقپا اشىلدى ەندى ار جاعىندا التىن قاقپا تۇر. بۇل التىن قاقپا سۇراعىن قويۋعا كوڭىلى كوكتەم، پەيىلى كەڭ، اسىل اپالارىمىز كەلىپ وتىر ەكەن. ولار دا جاي كەلمەگەن سەكىلدى. ولاي بولسا، اپالارىمىز بىزگە قانداي سىيمەن كەلدى ەكەن.
1. قۇرمەتتى «قىزعالداق» گۇل شوعىنىڭ بالالارى، سەندەرگە قويار سۇراعىم: قانداي اعاش تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟ (قاراعاي، قارا تال، جيدە، قايىڭ، ەمەن...)
2. قۇرمەتتى «سارعالداق» گۇل شوعىنىڭ بالالارى، سەندەرگە مىناداي سۇراعىم بار. تۋعان جەر تۋرالى قانداي ماقال بىلەسىڭدەر؟
«جەرى بايدىڭ - ەلى باي».
جەر - ادامنىڭ بەسىگى.
تۋعان جەردەي جەر بولماس
تۋعان ەلدەي ەل بولماس.
جەر - انا
ەل – بالا.
باتامەنەن ەل كوگەرەر
جاڭبىرمەنەن جەر كوگەرەر.
3. قۇرمەتتتى «قىزعالداق» گۇل شوعىنىڭ بالالارى! تابيعاتتىڭ 4 قۇدىرەتىن اتا؟
قايىرىمدى قارا جەر،
ءمولدىر تازا سۋ،
شۇعىلالى التىن كۇن،
مەيىرىمدى اسپان اتا.
4. قۇرمەتتى «سارعالداق» گۇل شوعىنىڭ بالالارى، سەندەرگە قويار سۇراعىم: كوكتەم تۋرالى قانداي تاقپاق بىلەسىڭدەر؟
قار ەرىدى، سۋ اقتى،
كۇندەر تۋدى شۋاقتى.
بايتاق دالا كەلبەتى،
تۇكتى كىلەم سياقتى.

كوككە بوياپ ءوڭىردى،
كوكتەم كەلدى كوڭىلدى.
باۋ - باقشادا سايراعان،
قۇستار ءانى توگىلدى.

توسىرقاما جىل قۇسى،
قونا كەت ۇشپاي جوعارى.
كۇتكەنبىز قاشان كەلەر دەپ،
كوكتەمنىڭ ءساندى قوناعى.
سۇراققا جاۋاپ بەرگەن سوڭ، التىن قاقپا اشىلادى.
- بالالار، التىن قاقپا اشىلدى. ونىڭ ار جاعىندا كوزدىڭ جاۋىن الىپ، التىن ساندىق تا قاشان اشىلار ەكەنمىن دەپ كوز تارتادى. وسى التىن ساندىق سۇراعىن بۇگىنگى ءبىزدىڭ قوناعىمىز كوكتەم – انا بەرسە دەيمىن. بۇل سۇراق كۇردەلى بولۋى مۇمكىن. دۇرىس جاۋاپ بەرىلسە، التىن ساندىق تا سەندەردىكى، سىيلىعى دا سەندەردىكى.
«قىزعالدىق» گۇل شوعىنا
ءبىر زات بار دۇنيەدە قۇشاعى كەڭ،
ادامزات، جان - جانۋار اراسىندا
ماڭگىلىك ءوسىپ - ءونىپ ءومىر سۇرگەن. (جەر)
«سارعالداق» گۇل شوعىنا
گۇلدەرگە بايلانىستى جۇمباق ايتايىن.
ەجەلدەن حالىق بۇل گۇلدى
جالقاۋلارعا قيمايدى.
قورعايتىن ەلدى، ۇلگىلى
باتىرلارعا سىيلايدى.

بالالار: «قالامپىر گ ۇلى» دەپ جاۋاپ بەرەدى.
التىن ساندىق اشىلىپ، ىشىندەگى سىيلىقتار بالالارعا بەرىلەدى.
كوكتەم – انا:
- ال، بالالارىم، مەنىڭ قۇشاعىم كەڭ. ويتكەنى قۇشاعىما ءبارى سىيىپ كەتەدى. بۇگىنگى سەندەردىڭ ايتقان ءان - جىرلارىڭدى تىڭداپ ءبىر جاساپ قالدىم. بويىما ەرەكشە كۇش دارىعانداي. جەر بەتىندە تەك اسەم اۋەن اۋەلەسىن، سابيلەر تىنىش ۇيىقتاسىن. كوكتەم سايىن ەرەكشە ءبىر جاسارىپ، جايناپ وسى مەزگىلدى اسىعا كۇتەمىن، دوستارىم!
- ال، مەن سەندەرگە ءوز جۇرەگىمدى ۇسىنعىم كەلەدى. ول جۇرەك ماعىناسى جاقسىلىقتى مەڭزەيتىن ىستىق لەبىزدەر مەن گۇلگە ورانعان جاقسى نيەتتەردى قابىل الىڭىزدار. (تابيعي ماتەريالدان جاسالىنعان سىيلىقتار تاراتىلادى).
بالالار: سىزگە كوپ راقمەت، كوكتەم – انا!
تاربيەشى: ولاي بولسا، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىز اسەم ءاننىڭ الديىمەن تەربەلسىن.
بەينە سوناۋ قۇس ءانى
ارمان بيىك ۇشادى.
كۇندەي ىستىق قاشاندا،
بالاباقشا قۇشاعى.
ق / سى

قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى.
ايتەكە بي كەنتى، №7 «بالدىرعان» بالاباقشاسى
تاربيەشىسى ۋمەرتايەۆا ميرا