InfoHub Logo

ارتىق سالماقتان قۇتىلۋدى ارماندايسىز با؟ ەندەشە ءوزىڭىزدى اشتىقپەن ولتىرۋگە اسىقپاڭىز. ءبىز ديەتالاردىڭ قانداي ءقاۋپى بار جانە ولاردان نە ءۇشىن باس تارتۋ قاجەت ەكەنىن ايتىپ بەرەمىز.
 
ديەتالار ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ اجىراماس ءبىر بولىگى رەتىندە بەرىك ورىن العان: ديەتانى شوۋ-بيزنەس جۇلدىزدارى، سپورتشىلار، ساياساتكەرلەر جانە قاراپايىم ادامدار ۇستاۋدا. جىل سايىن ارىقتاۋدىڭ جاڭا جۇيەلەرى، كەيدە ءتىپتى ەكسترەمالدى جانە ەكزوتيكالىق تاسىلدەرى پايدا بولادى.

كەيدە تاماقتانۋداعى شەكتەۋلەر شىن مانىندە سالماق تاستاۋعا كومەكتەسەدى. ءبىراق ونىڭ اعزا مەن پسيحيكاعا ۇلكەن سوققى بولاتىنىن ءبارى دە بىلە بەرمەيتىنى راس. ديەتالاردىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەنىن جانە ولاردان نەگە باس تارتۋ كەرەك ەكەنىن وسى ماقالادان بىلە الاسىز.

ديەتا — بۇل ءوز اعزاڭا قارسى سوعىسۋ  

بۇل سوعىستا ءسىز جەڭىمپاز بولىپ شىعۋىڭىز مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، اعزاعا سىرت كەلبەتىنىڭ سىمباتتىلىعى اسا ماڭىزدى ەمەس. ول ءۇشىن ەڭ باستىسى — ءتىرى قالۋ. ءبىز ديەتاعا وتىرعاندا، ياعني از كالوريا تۇتىنۋدى باستاعاندا اعزامىزدا قانداي ۇدەرىس جۇرەدى؟ اعزا مۇنى اشتىقتان ءولۋ ءقاۋپى تۋىندادى دەپ قابىلدايدى، سوندىقتان ءوزىن-وزى قورعاۋ رەجيمىن ىسكە قوسادى.

بىرىنشىدەن، ول كالوريانى ۇنەمدەپ جۇمساۋ ءۇشىن مەتابوليزمدى باياۋلاتادى. ماي ەرىتەتىن جانە ماي شىعاراتىن فەرمەنتتەر ازىراق وندىرىلەدى، ال تابەتكە جاۋاپ بەرەتىن گورموندار ءتىپتى «اقىلىنان ايىرىلا باستايدى» دەۋگە بولادى. مىنە، سول سەبەپتەن ديەتا ۇستاعان ادامنىڭ جۇيكەسى بۇزىلىپ، شامادان تىس تاماق جەي باستايدى، ياعني اشتىقتىڭ قايتالانۋىنان قاۋىپتەنگەن اعزا كوبىرەك ماي جيناۋعا اسىعادى. عالىمدار مۇنى ورنى قايتا تولاتىن ارتىق تاماقتانۋ دەپ اتايدى.

ەكىنشىدەن، ءسىز سونداي ەرلىكپەن سوڭىنا دەيىن تىرىسىپ، ارتىق كيلوگراممدى تاستاعانىڭىزبەن، كوپ ۇزاماي تاستاعان سالماعىڭىز دەنەڭىزگە ارتىعىمەن قايتا ورالادى. 

بۇل قالاي بولعانى؟ تاڭداناتىن ەشتەڭە جوق! ءسىز بۇرىنعى تاماقتانۋ راسيونىڭىزعا قايتىپ ورالعانىڭىزبەن، اعزاڭىز اشتىقتان ءولىم ءقاۋپى ءتونىپ تۇرماعانىن ءالى دە تۇسىنبەگەن. سوندىقتان زات الماسۋ بۇرىنعىشا باياۋ رەجيمدە جۇمىس ىستەۋدە. ناتيجەسىندە ءسىز ديەتاعا دەيىنگى كەزگە قاراعاندا جىلدام جانە وڭاي سالماق جيناي باستايسىز. ەڭ دۇرىسى — ۇنەمى تۇتىنىلاتىن كالوريا مولشەرىن باقىلاۋدا ۇستاڭىز، بۇل البەتتە  قيىن. سەبەبى ءسال بوساڭسىعانىڭىزدى بايقاعان اعزاڭىز، بىردەن ءوز دەگەنىن جاساۋعا دايىن تۇرادى.

ديەتا دەنساۋلىقتى بۇزادى

ديەتا — دۇرىس تاماقتانۋدىڭ ءسينونيمى ەمەس. سەبەبى، ديەتاعا اعزاعا قاجەتتى ۆيتاميندەر مەن ميكروەلەمەنتتەردىڭ جەتىسپەۋى اسا ماڭىزدى ەمەس، كەز-كەلگەن ديەتانىڭ باستى ماقساتى — سالماق تاستاۋ. اسىرەسە اعزا كالسييدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن زارداپ شەگەدى، سەبەبى ديەتا كەزىندە كوبىنەسە مايلى ءسۇت ونىمدەرىن تۇتىنۋعا بولمايدى، ال مايسىزداندىرىلعان كالسيي سىڭىرىلمەيدى. سونداي-اق، ەتتىڭ شەكتەۋلى قولدانىلۋىنا بايلانىستى اعزادا تەمىر جەتىسپەۋشىلىگى پايدا بولادى، بۇل ءوز كەزەگىندە دەنساۋلىققا كەرى اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. ناتيجەسىندە السىزدىكتى، بوزارۋدى، تەرى، تىرناق جانە شاش ساۋلىعىنداعى قيىندىقتارى تۋدىراتىن انەميا داميدى.

كوپتەگەن ديەتالار ءتىپتى عىلىمي تۇرعىدا تەكسەرىلمەگەن. ادامدار دايىندىقسىز، الدىن الا تەكسەرۋسىز جانە قارسى كورسەتىمدەردى انىقتاپ الماستان اشىعۋدى ءجيى قولعا الادى. ناتيجەسىندە ادام جوعالتقان كيلوگراممنىڭ ورنىنا گاستريت، جارا، ءوت پەن بۇيرەك تاستارى، اللەرگيا  سياقتى سوزىلمالى اۋرۋلارعا شالدىعىپ جاتادى.

كەيبىر ديەتالار اشىعۋ مەن فيزيكالىق جۇكتەمەلەردى ۇشتاستىرۋدى ۇسىنادى. ال بۇل وتە ءقاۋىپتى: اعزا السىرەگەن، ال جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ءۇشىن كوپ ەنەرگيا قاجەت. ناتيجەسىندە ىشكى مۇشەلەردىڭ: قان تامىرلارىنىڭ، جۇرەكتىڭ، بۇيرەكتىڭ، باۋىردىڭ  جۇمىسى بۇزىلادى.

ارىقتاۋدىڭ كوپتەگەن جۇيەلەرى كومىرسۋدى باستى جاۋ رەتىندە قارايدى. الايدا كومىرسۋلار اعزامىزدىڭ باستى ەنەرگيا كوزى بولىپ تابىلادى: ولاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى اعزانىڭ السىرەۋىنە، سىلبىرتتىققا، يممۋنيتەتتىڭ تومەندەۋىنە جانە ءتۇرلى اۋرۋلارعا اكەپ سوعادى.

اقۋىزدى ديەتالار جايلى دا ايتا كەتەيىك. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى زياندى تۇزدارمەن جانە كونسەرۆانتتارمەن قانىققان شۇجىقتار مەن شۇجىقشلاردان اقۋىز الۋدى ۇسىنادى. سونىمەن قاتار، اقۋىزدى تاعامداردى قارقىندى تۇتىنۋ بۇيرەك جۇمىسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ياعني، بۇل جاعايدا دۇرىس تاماقتانۋ تۋرالى ايتۋ ابەستىك بولار.

تاماقتانۋ ۋاقىتىنىڭ اراسىن ۇزاق ەتۋدى ۇسىناتىن ديەتالار بار. اعزا ۇزاق ۋاقىت ارالىعىندا از مولشەردەگى تاعامعا قاناعات ەتىپ ۇيرەنەدى دە، ناتيجەسىندە از مولشەردە تاماقتى تالاپ ەتەدى. بۇنداي ديەتالار ادامدى انورەكسياعا جانە باسقا دا تاعامدىق بۇزىلىستارعا ءبىر ادىم جاقىنداتا  تۇسەرى انىق.

ديەتالار اقىل-وي قىزمەتىن تومەندەتەدى

ماسلوۋدىڭ ايگىلى پيراميداسىن ەسكە تۇسىرەيىكشى. وندا باستاپقى قاجەتتىلىك قانداي ەدى؟ دۇرىس، فيزيولوگيالىق. ديەتاعا وتىرعاندا، اعزادا ەنەرگيانىڭ جەتىسپەۋشىلگى پايدا بولادى. ال اعزا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەسۋ رەجيمىندە جۇمىس ىستەيتىندىكتەن، ەڭ الدىمەن زياتكەرلىككە ەمەس، ومىرلىك ماڭىزدىسىنا، ياعني، فيزيولوگيالىق پروسەستەردى قولداۋعا ەنەرگيانى جۇمسايدى. مىنە، ءدال سوندىقتان اشتىعۋدى ۇستانعان ادامدار لوگيكامەن، جادىمەن جانە زەيىنمەن بولعان قيىندىقتاردى باستان وتكەرە باستايدى. ەگەر ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىز اقپاراتتى وڭدەۋگە، دەرەكتەردى تالداۋعا جانە باسقا دا كۇردەلى ويلاۋ پروسەستەرىنە بايلانىستى بولسا، ديەتادا وتىرۋعا سىزگە كەڭەس بەرمەيمىز.

ديەتا پسيحولوگيالىق پروبلەمالارعا اكەلەدى

بارلىق ديەتالار تاعامدى تەك قۋات كوزى رەتىندە قاراستىرادى. اقۋىزدار، مايلار، كومىرسۋلار، امينقىشقىلدار جيىنتىعى جايلى: بۇنى الىپ تاستاۋ قاجەت، ال مىنانى قوسۋ، ال بۇل جايلى ءتىپتى ۇمىتۋ كەرەك دەپ جاتامىز. بۇل رەتتە تاماقتانۋدىڭ ەموسيالىق قۇرامى مۇلدەم ەسكەرىلمەيدى. ال ءبىز روبوت ەمەس، ادامبىز: ءبىز ءۇشىن تاماق — بۇل راحات كوزى، قارىم-قاتىناس، ءوزىن-وزى كورسەتۋ ءتاسىلى جانە ت.ب. سۇيىكتى تاعامدى راسيوننان الىپ تاستاپ، اعزانى وعان قاجەتتى ەندورفيندەردەن ايىرامىز. ال قۋانىش گورموندارىنىڭ ۇزاق جەتىسپەۋشىلىگى كۇيزەلىسكە جانە دەپرەسسياعا اكەلەتىنىن ءتىپتى ەسكەرە بەرمەيمىز.

سونىمەن قاتار، كەز كەلگەن ديەتا «ءوزىن-وزى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىز ارىقتاۋعا ماقسات قويامىز. ءبىراق بۇل وڭايلىقپەن جۇزەگە اسپايتىن نەمەسە ءتىپتى ورىندالمايتىن ماقساتتار بولىپ جاتادى. اشۋ ۇستىندە شىداماي، جەۋگە بولمايدى دەگەن نارسەلەردى جەپ قويامىز، ال ودان كەيىن ءوزىمىزدى كىنالى سەزىنەمىز. سوندىقتان ءوزىمىزدى جەگىدەي جەپ، ءوزىمىزدى سىيلاۋدى توقتاتامىز. اۋىر جاعدايلاردا بۇل تاماقتانۋ ءتارتىبىنىڭ بۇزىلىستارىنا: انورەكسيا، بۋليميا، تابەتتىڭ پسيحوگەندى جوعالۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. اسىرەسە وندايعا ايەلدەر بەيىم، ويتكەنى ولاردىڭ ديسمورفوفوبياعا (ءوز كەلبەتىن نەگاتيۆتى قابىلداۋ) بەيىمدىلىگى جوعارى.

ديەتالار اعزانىڭ قاجەتتىلىگىن ەلەمەۋگە ۇيرەتەدى

ءبىزدىڭ اعزامىز قاشان دا وزىنە نە قاجەت ەكەنىن بىلەدى، ءتىپتى ول تۋرالى بىزگە ايتادى. ول تاماقتانعىسى كەلگەندە، ءبىز اشتىقتى سەزىنەمىز. ەگەر وعان قانداي دا ءبىر دارۋمەندەر مەن ميكروەلەمەنتتەر قاجەت بولسا، ءبىز بەلگىلى ءبىر ءونىمدى جەۋگە نيەت بىلدىرەمىز. اعزانى ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. ءدال  ءقازىر نە قالايتىنىڭىزدى سەزىپ كورىڭىزشى: شىرىندى ستەيك، قىتىرلاق سالات، بالىق، الدە، ءتاتتى توقاش قالايسىز با؟

ال ديەتالارمەن ءبارى كەرىسىنشە. ولار بىزگە قالايتىن نارسەنى ەمەس، "قاجەت" دەگەندى ۇيعارادى. تاماقتىڭ مولشەرى مەن ۋاقىتى دا قاتاڭ رەگلامەنتتەلگەن.

ناتيجەسىندە اعزا ەت قالايدى، ال ءبىز وعان مايسىزداندىرىلعان سۇزبە بەرەمىز، ويتكەنى "ول سەمىرتپەيدى". التىدان كەيىن قارنىمىز اشادى، ءبىراق اسقازاندى ءبىر ستاقان سۋمەن الدايمىز. اعزانىڭ قاجەتتىلىكتەرىن ماڭگى ەلەمەۋگە بولمايدى — سەبەبى ول مۇنى كەشىرمەيدى جانە ەرتە مە، كەش پە، قانداي دا ءبىر اۋرۋمەن "كەگىن قايتارادى".

ديەتالار سەبەپپەن ەمەس، سيمپتوممەن كۇرەسەدى

ءبىز ارتىق سالماقتى جاۋ كورىپ، ونى ساتسىزدىكتەردىڭ باستى سەبەبى دەپ قابىلداۋعا ۇيرەنگەنبىز. ءتىپتى ولاي ەمەس! پسيحولوگتار ارتىق كيلوگرامدار ادامعا بەيسانادا جاتقان جاعىمسىز ەموسيالاردان (دوستارىن جوعالتۋدان، ءوزىن تارتىمدى كورسەتۋدەن، ەسەيۋدەن جانە ت.ب)  قورعانۋعا كومەكتەسەدى دەپ سەنەدى. بۇل جاعدايدا ارىقتاۋعا باعىتتالعان بارلىق تالپىنىستار بەكەر بولماق. سەبەبى، سالماق بىزگە بەلگىلى ءبىر پايدا بەرىپ تۇرعاندا ونىمەن كۇرەسۋدىڭ ءمانى جوعالادى. نە ىستەۋ كەرەك؟ جاقسى پسيحولوگقا جۇگىنۋ قاجەت، سونداي-اق ءوزىنىڭ ىشكى ۋايىمدارىن ءجىتى ءتۇسىنىپ العان ءجون. ارتىق سالماق ءسىزدى قيىندىقتاردان قۇتقارۋىن توقتاتقاننان كەيىن، اعزا ەشقانداي ديەتالارسىز-اق سىمباتتى قالىپقا كەلەدى.

ديەتا — تاپتاۋرىندارعا دەگەن قۇرمەت

ادامدى باسقارۋ وڭاي — وعان اسا جاقسى ەمەس ەكەنىن جەتكىزسەڭ بولعانى. ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى، ەگەر جارناما بولماسا ءبىز ارىقتاۋ كەرەك ەكەنىن مۇلدەم بىلمەيتىن ەدىك قوي. ءبىراق ءبىز اقپاراتتار عاسىرىندا ءومىر سۇرەمىز. تەلەديدار مەن جارنامالىق باننەرلەر بىزگە ۇنەمى ءمىنسىز ەمەستىگىمىزدى، ءىش تەگىس، بوكسە تارتىلعان، بۇلشىق ەتىمىز سىمباتتى بولۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ تۇرادى. سىمباتتىلىق تابىستىلىققا تەڭەستىرىلەدى. ال بۇنىڭ ءبىر عانا ماقساتى بار: ارىقتاۋعا ارنالعان زاتتاردى وتكىزۋ، فيتنەس-كلۋبتاردىڭ جانە ديەتولوگتاردىڭ قىزمەتتەرىن ساتۋ.

ناتيجەسى ءبىز بىرەۋ بەلگىلەگەن ستاندارتقا ساي بولماعانى ءۇشىن ءوز دەنەمىزدەن كوڭىلىمىز قالادى، ونى ءمىنسىز بولمادى دەپ كىنا ارتىپ، اشتىقپەن قينايمىز. مۇنداي ءتاسىل ءوز اعزامىزبەن قارىم-قاتىناستى بۇزىپ، سوڭى الاپات سترەسسكە ۇلاسۋى ابدەن مۇمكىن.

ونىڭ ورنىنا ءوز دەنەڭىزدى سول بولمىسىمەن جاقسى كورىڭىز، ءارى جاۋ ەمەس، وداقتاس، دوس ساناۋعا تىرىسىڭىز. وعان قامقورلىق جاساپ، زورلىق-زومبىلىقسىز-اق ءمىنسىز بولۋعا كومەكتەسىڭىز: ديەتانىڭ ورنىنا دۇرىس تاماقتانۋدى، تۇراقتى فيزيكالىق بەلسەندىلىكتى جانە تولىققاندى ۇيقىنى تاڭداڭىز. سەنىڭىز، دەنەڭىز سىزگە ريزا بولادى جانە قانداي دا ءبىر قۇرباندىقسىز سىمباتتى بولا تۇسەدى.

---