دينا نۇرپەيىسوۆاعا 160 جىل!
كۇي سارقىت الىپتى ەلگە قورعان بولعان،
اتا-بابا ونەرىن الىپ قىلعان!
اڭىز انا،كۇي انا التىن پىراق
قوس ىشەكتە مىڭ عاسىردى توعىستىرعان!
بويىمىزدى جىلىتاتىندا،جادىراتاتىندا قاسيەتتى قارا دومبىرامىز ەمەسپە شىركىن؟! كوكتەمنەن كوڭىل قالسا دا،كۇيدەن كوڭىل قالماۋى شەكسىز!وسى ءبىر كيەلى دومبىرامىزدان قۇلاق قۇرىشىن قاندىرار قانشا ءۇن شىقتى.قانشاما كۇيشى،جىرشىلارىمىز سول ۇنمەن اسقاقتاتا قازاقتى الەمگە تانىتتى!سول ءبىر كۇي اڭىزىنىڭ نازىك جاندىسى كۇي اناسى-دينا نۇرپەيىسوۆاعا مىنەكەي 160 جىل تولىپ وتىرعان جايى بار.دينا اپامىزدىڭ كۇيلەرى ادام بويىنداعى بار ىزگىلىككە ۇشتاسقان ەدى.
دينا كەنجە قىزى نۇرپەيىسوۆا- 1861 ج. باتىس قازاقستان وبلىسى، جاڭاقالا اۋدانىندا تۋعان. قازاق حالقىنىڭ كۇيشى-كومپوزيتورى، قازاق مادەنيەتىنىڭكورنەكتى قايراتكەرى. مالشىلىقتى كاسىپ ەتكەن اكەسى دومبىرانىڭ قۇلاعىندا ويناعان بولسا، اناسى ءجانيحا جانە ەكى ۇلكەن اپكەلەرى ءاندى تامىلجىتا ايتاتىن شەبەر انشىلەر بولعان دەسەدى.دينانىڭ كىشكەنتايىنان بويىنداعى دارىندىلىعى ەرەكشە كوزگە تۇسكەن.ونىڭ ونەرلى وتباسىنان شىققانى دا دالەل بولا الادى.دينا انامىز-تولەڭگىت رۋىنان شىققان.ول جاستايىندا داۋلەتكەرەي،ءمۇسىرالى،الىكەي اتتى كۇيشىلەردىڭ كوزىنە ىلىگىپ «دومبىراشى قىز»بولىپ تانىلعان.سولاي كەلە ونىڭ بۇل اتىن ەسىتىپ ايگىلى قۇرمانعازى ارنايى ىزدەپ كەلگەن. ول دينانىڭ دومبىرا تارتىسىنا ءسۇيسىنىپ، بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ، باتاسىن بەرگەن.سودان كەيىن قۇرمانعازى دينانى تالاي دودالاردىڭ اراسىنا ءتۇسىرىپ،ونىڭ وسى ءبىر كۇيشىلىك قابىلەتىن دامىتا تۇسەدى.ارينە بار ويى دينانىڭ-بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋىندا ەدى.دينا 19 جاسىنا دەيىن،ياعني تۇرمىسقا شىققانىنشا قۇرمانعىزىنىڭ باۋلۋىندا بولىپ،ونىڭ شاكىرتى بولادى.
سونىمەن دينا 1880 جىلى بەرىش ىشىندەگى بەسقاسقا رۋىنان شىققان تۇرمان ۇلى قاناس دەگەن جىگىتكە تۇرمىسقا شىعادى. قاناس پەن دينادان نۇرپەيىس اتتى ءبىر ۇل تۋعان. الايدا، العاشقى پەرزەنتى دۇنيەگە كەلگەن سوڭ قاناس كوپ كەشىكپەي قايتىس بولادى. دينا اتا سالتىمەن قايىن ءىنىسى شاپەككە قوسىلادى. كۇيەۋىنىڭ اتىن اتامايتىن ءداستۇر بويىنشا دينا كۇيەۋى شاپەكتى «جاپەك» دەپ اتايتىن بولعان. كەيبىر دەرەكتەردە «جاپەك» دەپ جازىلۋى سودان. دينانىڭ العاشقى كۇيەۋىنەن كورگەن پەرزەنتى نۇرپەيىس 14 جاسىندا قايتىس بولادى.
كەيىن ەل ىشىندە ساناق پا، سايلاۋ ما، ايتەۋىر ءبىر ءتىزىم الۋ اتاي الماعان دينا فاميلياسىنىڭ ورنىنا قايتىس بولعان تۇڭعىشى نۇرپەيىستىڭ ەسىمىن اتاعان. مىنە، دينانىڭ نۇرپەيىس كەلىنى اتانۋىنىڭ سىرى وسىندا. جاپەك پەن دينا باقىتتى عۇمىر كەشىپ، بەرەكەلى جانۇيا قۇرعان.
دينانىڭ كۇيلەرى دە وتباسىلى بولعان سوڭ عانا كورىنىس تاۋىپ،جاندانا تۇسكەن. ۇزاتىلاردا اكەسىنىڭ ەنشىڭ دەپ مىنگىزگەن قاراقاسقا اتىنا ارناپ شىعارعان «قاراقاسقا» ات» كۇيى، ءوزى ءپىر تۇتاتىن كۇيشىلەرى داۋلەتكەرەي مەن تۇركەشكە ەلىكتەپ شىعارعان «بۇلبۇل»، «جىگەر»، «بايجۇما» سياقتى كۇيلەرى، اقىلدى دا ايبارلى، سۇلۋ دا سىرباز ابىسىنان ارنالعان «كەربەز» كۇيى، ۇلكەن ۇلى جۇرىمباي 1916 جىلعى «يۋن جارلىعى» بويىنشا اسكەرگە شاقىرىلعاندا تارتقان «ون التىنشى جىل» كۇيى، قادىرلەس زامانداستارىنا سۇيسىنۋدەن تۋعان «قوسالقا» كۇيى، بالداي ءتاتتى، باۋىر ەتىندەي جاقىن بالاسى قوڭىرعا ارناعان «اسەم قوڭىر» كۇيى، مىنە، بۇلار دينانىڭ وزىندىك قولتاڭباسىن ايقىن تانىتاتىن ءبىرتۋار كۇيلەر. بۇل كۇيلەرى ارقىلى دينا قازاق كۇيلەرىنىڭ ءورىسىن ۇزارتىپ، ورەسىن بيىكتەتۋمەن بىرگە، ءوزى دە ۇلى كۇيشىلەرمەن تەرەزەسىن تەڭەستىردى.وسىلايشا ونىڭ كۇيلەرى دانالىقتىڭ باستاۋى ەدى. ول 1939 جىلى ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلوداقتىق ۇلتتىق اسپاپتا ورىنداۋشىلار بايقاۋىندا ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى. 2000 قاتىسۋشى اراسىنان تاڭدالىپ الىنعان 9 ۇزدىك ونەرپازدىڭ ءبىرى بولدى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعان تۇستا ول مايدانداعى ۇلىن زارىعا كۇتكەن ساعىنىشىن «انا بۇيرىعى» اتتى شىعارماسىنا ارقاۋ ەتتى.
1944 جىلى 83 جاستاعى دينا تاشكەنتتە وتكەن ورتا ازيا رەسپۋبليكالارى مۋزىكاسىنىڭ 3ء-شى ونكۇندىگىندە ونەر كورسەتتى. سول جىلى ول (قازاق ءسسر-ىنىڭ حالىق ءارتىسى» اتاعىن يەمدەندى. ال، 1945 جىلى سوعىستىڭ اياقتالۋىنا وراي «جەڭىس» كۇيىن جارىققا شىعاردى.
سوعىستان كەيىن دينا سوعىستا كوز جۇمعان ۇلى جۇرىنبايدان قالعان اقجان، بالجان جانە گۇلجان اتتى نەمەرە قىزدارىن ءوز قامقورلىعىنا الدى. سوڭعى كونسەرت دينا نۇرپەيىسوۆا حالىق الدىنا سوڭعى رەت 1952 جىلى 91 جاسىندا شىقتى. 1955 جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا ۇلى كۇيشى دۇنيە سالدى. ونىڭ جاسى سول كەزدە 94-تە بولاتىن. دينا كەنجە قىزى الماتى قالاسىنىڭ ورتالىق زيراتىندا جەرلەنگەن.
مىنە سودان بەرى قانشاما جىلدار وتكەنى حالىققا ايان.دينانىڭ 160 جىلدىعىنا وراي ونلاين-كونسەرت وتكىزىلدى.وعان ارناپ بيىك مۇنارا ورناتىلدى.اڭىز انامىزدىڭ ارتىنان قانشاما نازىك جاندىلارىمىز دوداعا ءتۇسىپ،كۇيشىلىك ونەرلەرىن قازىردە سىناپ جالعاستىرىپ كەلە جاتىر.قازىرگى تاڭدا ديناعا ارناپ كىتاپ كورمەسى جارىق كورگەن.
تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز ءقازىر بۇرىنعىداي ەمەس،دامىعان زامان مادەنيەتى مەن ونەرىندە شەگى جوق دارا ەلگە اينالدى.بۇرىنعى كۇيشىلەرىمىزدىڭ قوعامدىق كوزقاراستارى،اينالاداعى ءتۇرلى جاعدايلارعا سونىڭ ىشىندە ايەل تەڭسىزدىگىنە دە باسا نازار اۋدارعان.دينا انامىزدا وسىنى ايتىپ كەتكەن.ءقازىر ونىڭ ءىزىن باسىپ قازاقتىڭ ونەرلى قىزدارى ءىزىن باسۋدا.اقىن بولعانىمەن ارينە اينۇر تۇرسىنبايەۆا،سارا توقتامىسوۆا جانە دە ناعىز كۇيشىلىك ونەر جۇلدىزى ايگۇل ۇلكەنبايەۆا،انار مۇزداحانوۆا سىندى اپا-اپكەلەرىمىز جەتەرلىك.مىنە ولاردىڭ ونەرلەرى دينا اپامىزدىڭ ءىزىن جالعاستىرعان ناعىز التىن ءىز دەسەكتە جاڭىلماسىمىز حاق!
ويىمدى تۇيىندەي كەلە كۇيشىلىك ول ادام جانىنىڭ التىن باستاۋى ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.كۇيدىڭ،جىردىڭ قازاق رۋحىن كوتەرۋىدە قانشاما تاريح دەسەڭشى!كۇي انامىز دينانىڭ 160 جىلدىعىندا ءبىراز ەستەلىكتەرمەن بولىستىك دەپ بىلەمىن.ءوزىم كۇيشى بولماسامدا،كەلەشەكتە ونى دا ۇيرەنۋ ويىمدا بار.ول دا قىز بالاعا ارتىق ەتپەيدى دەپ ەسەپتەيمىن.سونىمەن اڭىز انا دينانىڭ ءىزىن جالعاستىرار ارۋلار كوپ بولعاي!
جەتەكشىسى: قوزىباقوۆا ف.ا.ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح جانە ارحەولوگيا،ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى
دايىنداعان:باداۋ سابينا اسىلبەك قىزى،ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى.
You Might Also Like
-
ءاليحان بوكەيحانوۆ- ۇلتتىق بولمىسى ەرەكشە، ءور مىنەزدى، الاشتىڭ ارداگەرى. ءاليحان بوكeيحانوۆتىڭ ازاماتتىق بولمىسى مەن ۇلتتىق يدەياعا سۋارىلعان الىپ ويلارى اقيقاتقا اينالىپ، اتىلىپ كەتكەنگە دەيىنگى عيبر...
-
قازىرگى تاڭدا، الەم قارقىندى تۇردە وزگەرىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاندا قازىرگى تاڭدا ۇلت ناسيحاتىن، ۇلت مادەنيەتىن، قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋ جانە ساقتاۋ ماقساتىندا “رۋحاني جاڭعىرۋ&rdqu...
