InfoHub Logo

بيىل اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولىپ وتىر. ول 1931 جىلى الماتى وبلىسىنداعى نارىنقول (قازىرگى رايىمبەك) اۋدانىنىڭ قاراساز اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اتا-اناسىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى -- مۇحامەدقالي ەكەن. ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانعان اكەسى سۇلەيمەن 1941 جىلى كالينينگراد مايدانىندا قازا تابادى. مۇقاعالي  ءوزىنىڭ ءۇش ىنىسىمەن بىرگە اناسى ناعيمان  مەن اجەسى تيىننىڭ تاربيەسىن كورىپ وسەدى. بالالىق شاعى سۇراپىل سوعىس جىلدارىمەن قاتار وتكەندىكتەن، ول تاعدىردىڭ اششى ءدامىن ەرتە تاتادى. كەيىننەن اقىن ءوزىنىڭ بۇل كەزەڭى جايلى «ادام  ءومىرىنىڭ باقىتى -- بالالىق شاعى. بالالىق شاق باقىتسىزدىقپەن وتسە، ساناسى بار پەندەنىڭ بۇكىل عۇمىرىنا اقاۋ تۇسكەنى...»، -- دەپ جازادى (كۇندەلىك، 9 ءساۋىر 1973 جىل).  

1948 جىلى اۋدان ورتالىعىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتى ويداعىداي ءبىتىرىپ شىعادى. ءسويتىپ  الماتىداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ءابۋ ناسىر ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ) فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا  تۇسەدى. وكىنىشكە وراي اتالمىش جوعارى وقۋ ورنىن جانە كەيىننەن شەت تىلدەر ينستيتۋتىن دا ءتامامداي المايدى. قاراسازعا قايتا ورالىپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ حاتشىسى، باستاۋىش مەكتەپتە ورىس ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى، سەگىزجىلدىق مەكتەپتە ءمۇعالىم، اۋداندىق گازەتتە ادەبي قىزمەتكەر، جاۋاپتى حاتشى، شالكودە اۋىلىندا قىزىل وتاۋ مەڭگەرۋشىسى، كومسومول قىزمەتكەرى بولىپ ىستەيدى. الماتى مەن اۋىلدىڭ اراسىن جالعاپ،  قازاق راديوسىندا ديكتورلىقتىڭ ءدامىن دە تاتىپ كورەدى. «قىرمان باسىندا»، «قويشى بالا -- اكىتاي» اتتى تىرناقالدى  ولەڭدەرى سول كەزەڭدە اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» («ءحانتاڭىرى») گازەتىندە جاريالانادى. ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىندا  «ءىنىمنىڭ ويى»، «شەبەر» دەپ اتالاتىن ولەڭدەرى «جاستىق جىرى» ۇجىمدىق جيناعىنا ەنەدى. 1954 جىلى ءبىر توپ ولەڭدەرى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» («جۇلدىز») جۋرنالىندا جارييالانعان. مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تالانتىن العاش باعالاعان اقىن ءابدىلدا تاجىبايەۆ بولاتىن. ول 1960 جىلى 18 ناۋرىزدا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە اق تىلەككە تولى ءالعىسوز جازىپ، اقىننىڭ ءبىر شوعىر   ولەڭدەرىن وقىرماندار نازارىنا ۇسىنعان. سوندا  «وزىڭنەن دە جىگەرلىلەۋ، وتتىلاۋ جاس جەتكىنشەك جەتكەندە ماقتانباسقا بولا ما؟!» -- دەپ ايرىقشا تامسانعان  ەكەن. الماتىعا تۇپكىلىكتى كوشىپ كەلگەننەن كەيىن «سوسياليستىك قازاقستان» («ەگەمەن قازاقستان»، 1962-1963 جىلدار) گازەتى مەن  «مادەنيەت جانە تۇرمىس» («پاراسات»، 1963-1965) جانە «جۇلدىز» (1965-1972)  جۋرنالدارىندا ادەبي قىزمەتكەر، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا (1972-1973) پوەزيا سەكسياسىنىڭ ادەبي كەڭەسشىسى  قىزمەتىن اتقارادى. 39 جاسىندا  قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشەلىككە قابىلدانعان.  ماسكەۋدەگى ماكسيم  گوركيي (الەكسەي ماكسيموۆيچ پەشكوۆ) اتىنداعى بۇكىلوداقتىق ادەبيەت ينستيتۋتىندا وقىعانىمەن،  ونى  دا اياقتاي المايدى.  بۇل جايلى اقىن ءوزىنىڭ كۇندەلىكتەرىندە بىلاي دەپ جازادى: «سونىمەن، قوش بول ماسكەۋ... شىن ۋايىم، شىن قايعى وسىلاي بولادى ەكەن-اۋ» (15 قاراشا 1973 جىل). «... ۇيرەنىپ قالعان ۇيامداي ماسكەۋدى بارام قيا الماي. ميلليونداردىڭ ىشىنە ءبىر باسىم مەنىڭ سىيا الماي. ەڭسەمدى ءبىر ءسات جيا الماي، نە بەتىمدى ايتتىم، الماتىم، نە دەيمىن ساعان ۇيالماي؟.. تاڭعى شاق، اياز سورىپ تۇر. سوعىپ تۇر بوران، سوعىپ تۇر. اق قۇسىم،  مەنى امان-ساۋ، الماتىممەنەن جولىقتىر» (18 قاراشا 1973 جىل). «جۇمىسسىز جۇرگەنىمە جاڭا جىلدا ءبىر جىل تولادى. ءقايتىپ، قالاي جان باعىپ جۇرگەنىمە تاڭدانامىن» (7 جەلتوقسان 1973 جىل). «ۇنەمى ماسكەۋدە تۇرىپ، سوندا تىرلىك ەتكەندەي ماسكەۋ نەگە  وي-تۇسىمنەن شىقپايدى؟! الماتىعا، ادامدارعا دەگەن  ءبىرتۇرلى جاتىرقاۋ بار. كاك ني گوۆوري، موسكۆا -- ەست موسكۆا، تام  ۆسە پوپروششە. تاك موجنو  كوە-كومۋ ناۋچيتسيا ي موجنو دوبيتسيا كوە- چەگو.  باستان وتكەن اياۋلى ءبىر داۋرەن سياقتى. ءبىر نارسەدەن  ارماندا قالعان،  سول جەردە ءبىر اسىلىمدى ۇمىت  قالدىرعاندايمىن. ءومىر بولسا تۇرا تۇرسىن، دوستى سول حالىقتىڭ اراسىنان ىزدەۋ كەرەك ەكەن» (18 جەلتوقسان  1973 جىل). ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم  -- حالقىم مەنىڭ، سوعان بەرەم  ويىمنىڭ التىن كەنىن... -- دەپ تەبىرەنگەن اقىننىڭ «اق قايىڭ ءانى»، «ارۋ-انا»، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، «چيلي -- شۋاعىم مەنىڭ»، «شەكارادا»، «ءومىرداستان»، «ارمان»، «شولپان»، «دوسىما حات»، «التاي-اتىراۋ»، «وتانىم، ساعان ايتام»، «رايىمبەك! رايىمبەك!»، «قاشقىن»، «جەر ۇستىنەن رەپورتاج»، «موسارت. جان ازاسى»، تاعى باسقا پوەما-تولعاۋلارى بار. بالالارعا ارنالعان ولەڭدەرى مەن ءان ماتىندەرىن قوسپاعاندا  بارلىعى  971 ولەڭ  مەن 14 پوەما جازعان ەكەن. سونىڭ ىشىندە جاداعاي پۋبليسيستيكاعا تولىسى -- 49 ولەڭ، ولەڭ تۋرالى جازىلعان ولەڭدەرى -- 36، تىكەلەي ارناۋ ولەڭدەرى --15، اقىننىڭ  ءوز بەتىن، ءوز قولتاڭباسىن كورسەتەتىن نەگىزگى ولەڭدەرى -- 51، ال قالعان 820-دەي ولەڭى تابيعات، قوعام، ادامگەرشىلىك، دوستىق، جولداستىق، سۇيىسپەنشىلىك، تاعىسىن تاعىلار  تۋرالى جالپىلاما تۇردەگى  دۇنيەلەر. مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ  ءبىرقاتار  ولەڭدەرى اسەم اۋەزدى انگە اينالعان.  وعان  نۇرعيسا تىلەندييەۆ، دانەش راقىشيەۆ، ءشامشى قالداياقوۆ، ءىليا جاقانوۆ، التىنبەك قورازبايەۆ، تىنىشباي راحيموۆ،  مۇحامەدجان رۇستەموۆ، تولەگەن مۇحامەدجانوۆ، ابيىربەك تىنالييەۆ، بەيبىت ورال ۇلى، تابىل دوسىموۆ، تاعى باسقا سازگەرلەر ءان جازعان. اقىن قاي تاقىرىپتا جازسا دا جالعان سەزىم، جىلتىراق سوزگە اۋەس بولماعان.

شىعارماشىلىعى  تۋراسىندا  700-گە  جۋىق  ەڭبەك (ماقالا، ەستەلىك، ەسسە، ولەڭ، پوەما، رومان، تاعى باسقالار) جازىلعان.سوڭعى كەزدەرى   اقيىق  اقىننىڭ مەرەيتويلارى مەن تۋعان كۇنىنە ارنالعان يگى  شارالار  ءجيى وتكىزىلىپ ءجۇر. تاۋلاردىڭ  الىستاعان سايىن اسقاقتاي، بيىكتەي بەرەرى   انىق. ەلدىڭ ەركەسى  بوپ سانالاتىن اقىندار دا سول ىسپەتتەس. وزدەرىنەن كەيىنگى ۇرپاقتارىنا باعا جەتپەس   رۋحاني قازىنا قالدىرىپ،  ماڭگىلىك مۋزاعا اينالعان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ  ەرەن  ەسىمى مەن  مول عيبرات،  تاۋسىلماس  تالىم-تاربيە الارلىق تۋىندىلارى قازاق  حالقىمەن بىرگە  ماڭگى جاساي بەرمەك. جالپى قالامگەرلەر جايلى تولعانعاندا سۇيىكتى جازۋشىمىز مارحابات بايعۇتتىڭ: «كىتاپتان الىستاعان حالىقتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر، كەلەشەگى كۇڭگىرت»، – دەپ قاتتى الاڭدايتىنى ەرىكسىز ويعا ورالادى. ارداقتى  اعامىز قاداپ ايتقانداي،  ءبىز، بۇگىنگى ستۋدەنت،  بولاشاق تۋعان   ءتىلىمىزدىڭ  ماماندارى ءتول ادەبيەتىمىزدىڭ التىن قازىناسىنان  جالىقپاي سۋسىنداۋدى – ءوزىمىزدىڭ  باستى ماقساتىمىز دەپ سانايمىز.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
جەتەكشىسى: ف.قوزىباقوۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح جانە ارحەولوگيا، ەتنولوگيچ فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ تاريحشىسى
دايىنداعان: بايمولدايەۆا مادينا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى

---