ەكولوگيالىق قۇقىق جانە ەكولوگيالىق مادەنيەت
قازاقستاندا قازىرگى ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ، ەكولوگيالىق قۇقىق جانە ەكولوگيالىق مادەنيەت ماسەلەلەرى اسا وزەكتى بولىپ تۇر. ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق اقۋالى قانداي ەكەنىڭ كوپشىلىگى بىلە بەرمەيدى! قازىرگى تاڭدا قازاقستان الەمدىك ەكولوگيا رەيتينگىندە 133 ەلدىڭ ىشىندە 70ء-ىنشى ورىندا تۇر.
ولسە ولەر تابيعات ،ادام ولمەس ،
ول ءبىراق قايتىپ كەلىپ ،ويناپ-كۇلمەس.
«مەنى» مەن «مەنىكىنىڭ» ايرىلعانىن
«ءولدى» دەپ ات قويىپتى وڭكەي بىلمەس.
كوپ ادام دۇنيەگە بوي الدىرعان ،
بوي الدىرىپ ، اياعىن كوپ شالدىرعان.
ءولدى دەۋگە سىيا ما ، ويلاڭدارشى ،
ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان؟
كىم جۇرەر تىرشىلىككە كوڭىل بەرمەي ،
باقي قويماس ءفانيدىڭ ءمىنىن كورمەي.
اباي قۇنانباي ۇلى
اقىن بۇل ولەنىڭدە كوڭىلىن مۇڭ باسىپ ، قايعى شەككەن كەزەڭىندەگى ءومىر مەن ءولىم ، تابيعات پەن ادام حاقىنداعى ويلى تولعانىستارىنان ەلەس بەرەدى.
ەكولوگيا-كەلەشەكتىڭ ەڭ ماڭىزدى عىلىمدارىنىڭ بىرى-دەگەن ويدى الەم عالىمدارىنىڭ كوپشىلىگى بارعان سايىن مويىنداي تۇسۋدە.
ەكولوگيا-تىرى تابيعاتتىڭ ءبىر بىرىمەن جانە قورشاعان ورتامەن بايلانىسىن زەرتتەيتىن عىلىم.
و ، تابيعات!
حاۋاناداي كارى انام!
ورمانىڭا وزگە كوزبەن قاراعام:
ءزاۋلىم-زاۋلىم پەرزەنتتەرىڭ بولماسا ،
ورتا بويلى ۇلدارىڭنىڭ ءبارى امان.
مەنىڭ ءوزىم زوردان ەمەس ، بوردانمىن ،
زور بوپ تۋسام ، مەن دە ساعان قورعانمىن.
قادىر مىرزا ءالي
ەكولوگيا — 200 جىلدىق تاريحى بار جاس عىلىم. 1866 جىلى ەكولوگيا تەرمينىن عىلىمعا ەنگىزگەن نەمىس بيولوگى گەككەل ەرنست. گەككەلدىڭ انىقتاماسى بويىنشا : «ەكولوگيا دەپ ،ءبىز تابيعات ەكونوميكاسىنا قاتىستى بارلىق بىلىمدەردى-جانۋاردىڭ ونى قورشاعان ورگانيكالىق جانە بەيورگانيكالىق ورتامەن ،اسىرەسە ونىڭ وزىمەن تىكەلەي نەمەسە جاناما قاتىسىمىن جانۋارلارمەن جانە وسىمدىكتەرمەن ءوزارا ىنتىماقتاستىق نەمەسە قوستاستىق ارەكەتتەرىنىڭ بار جيىنتىعىن زەرتتەۋدى تۇسىنەمىز». ە. گەككەلدىڭ ەكولوگيا عىلىمىنا بەرگەن انىقتاماسىنا كەيىننەن كوپتەگەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلە وتىرىپ ءوزىنىڭ زەرتتەۋ اياسىن ، مازمۇنى مەن ماقسات- مىندەتتەرىن كەڭەيتە ءتۇستى. العاشقىدا تەك ءتىرى ورگانيزمدەرگە قاتىستى باعىت العان ەكولوگيا عىلىمى ءقازىر ءوزىنىڭ زەرتتەۋ اۋماعىن دامىتا وتىرىپ ادامزات ، قوعام ، تابيعات ورتاسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى جانە بيوسفەرا شەگىندەگى عالامدىق وزگەرىستەردى ادامنىڭ ىس-ارەكەتىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ زەرتتەيتىن كەشەندى عىلىمعا اينالادى. كونە گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «ەكولوگيا» ءسوزى «ءۇي» نەمەسە «مۇلىك» دەگەن ماعىنا بەرەدى. ەكولوگتار ، ەكولوگيا عىلىمىنىڭ قازىرگى زامانعى مازمۇنىنىڭ كۇردەلى ءارى اۋقىمدى ەكەنىن ايتۋدا.
ەكولوگيالىق قۇقىق- اينالاداعى تابيعي ورتانى قورعاۋعا بايلانىستى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيتىن قۇقىقتىق ەرەجەلەردىڭ جيىنتىعىن زەرتتەيتىن وقۋ ءپانى نەمەسە عىلىم سالاسى.
تابيعات بايلىعى – ورتاق بايلىق ، اتا-بابالاردان كەيىنگى ۇرپاققا مۇرا بولىپ قالادى. ەكولوگيالىق قۇقىقتىڭ ءمانى :ادام ،قوعام ،تابيعات اراسىنداعى گورمونيالىق بايلانىستى جانە تازا قورشاعان تابيعاتتى ، كەلەشەك ۇرپاققا قالدىرۋ.
ادام مەن تابيعاتتىڭ ۇندەستىگى ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ نەگىزىن قۇرايدى. ەكولوگيالىق مادەنيەت— جالپى دۇنيە-جۇزىلىك مادەنيەتتىڭ دامۋىنىڭ ءبىر كەزەڭى جانە قۇرامداس ءبولىمى ،ەكولوگيالىق پروبلەمالاردىڭ وزەكتى ماڭىزدىلىعىن بارشانىڭ تەرەڭىنەن كامىل ۇعىنۋشىلىعىمەن سيپاتتالادى. ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ بۇل ماڭىزدى قۇرامداس بولىمدەرى ءوزارا تىعىز بايلانىستى ، سوندىقتان ادامنىڭ اتموسفەرا اۋاسىنا ، تابيعي سۋلارعا ، جەردىڭ توپىراق جامىلعىسىنا ، وسىمدىكتەر مەن جانۋارلارعا قاتىستى شارۋاشىلىق جانە تۇرمىستىق قارەكەتىنىڭ سانيتاريالىق- ەكولوگيالىق تۇرعىدان ماقساتقا ساي بولۋىن تالاپ ەتەدى.
تابيعاتتان قول ءۇزۋ دە ءبىر-قايعى.
كۇيبەن تىرلىك قىزىعىڭدى ۇرلايدى ،
بانكەتتەگى ءحرۋستالدىڭ سىڭعىرى
جاپىراقتىڭ سىبدىرىنا تۇرمايدى.
جىرعا قۇمار كومەكەيىم سىرنايلى
گازدى سۋدى ىشسەم بولدى قۇرعايدى.
شوكولادتىڭ ەڭ ءتاۋىرى
توعايدان
تەرىپ جەگەن ءبىر جيدەككە تۇرمايدى.
ون فلاكون ءاتىرىڭىز
ءبىر ۋىس
كوك جۋاساننىڭ جۇپارىنا تۇرمايدى!
جاسىل ەل-جاستار تىرەگى
قازاقستان-جاس مەملەكەت. «جاسىل ەل»-ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان ەكونوميكالىق ،الەۋمەتتىك جانە ساياسي جەدەل جاڭارۋ جولىندا» جولداۋى نەگىزىندە 2005 جىلدان باستاپ جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقان كەشەندى باعدارلاما. بۇل باعدارلاما ارقىلى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەي وتىرىپ ،ءوز ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن تۋعىزدى. جاسىل ەل باعدارلاماسى تەك قانا تابيعاتتى قورعاۋ ،ەكولوگيانى ساقتاۋ عانا ەمەس ،جاستاردى ەڭبەككە باۋلۋ. . باعدارلاما اياسىندا كوپتەگەن جاستار ۇلەس قوستى. جاسىل-ەل وتريادتتارى الاڭدار مەن ساياباقتاردا ،جول بويىنا كوشەت اعاشتارىن وتىرعىزۋمەن اينالىسادى.
You Might Also Like
-
ابىلاي حان بولىپ تۇرعاندا بىرنەشە باتىرلارىمەن جولعا شىعىپتى. سونىڭ ىشىندە ابىلايمەن تەتەلەس ورازدىڭ نەمەرەسى ساپاق بىرگە شىعىپتى (ورازدان — قوجاگەلدى، قوجاگەلدىدەن — ساپاق).
-
كوللەدج ستۋدەنتتەرىنە ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كۋرستان باستاپ دۋالدى ءبىلىم باعدارلاماسىمەن وقۋعا رۇقسات ەتىلەدى.
