جانىبەك باتىردىڭ ءتۇسىن ابىلايدىڭ جورۋى (ءى نۇسقا)

سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 كۇن بۇرىن)

11 مام. 2023 00:00
334

جانىبەك باتىردىڭ ءتۇسىن ابىلايدىڭ جورۋى (ءى نۇسقا)

ابىلاي حان قاراقالماق قاتىسىبانعا قول جيىپ، شەرۋ تارتىپ بارعاندا، قالماقتىڭ حانى ابىلايعا كىسى سالدى دەيدى:

— ابىلاي مەن ەكەۋمىزدىڭ تالاسىمىز ءدىن ەمەس، دۇنيە عوي. دۇنيە ءۇشىن جۇرتىمىزدى قىرىلىستىرمايىق! مەن جەكپە-جەككە وزىمە قاراعان قالماقتان ءبىر سىرتتان تاۋىپ شىعارايىن، ابىلاي دا وزىنە قاراعان قازاقتان (ەلىنەن) «وسى سىرتتان-اۋ!» دەگەن بىرەۋىن تاڭداپ شىعارسىن. مەنىڭ كىسىم ابىلايدىڭ شىعارعان كىسىسىن كۇشى اسىپ، ءولتىرىپ كەتسە، مالدان، جاننان ابىلاي بەزىپ شىقسىن، ءبىز ولجا قىلايىق. ابىلايدىڭ كىسىسى مەنىڭ كىسىمدى كۇشى اسىپ، ءولتىرىپ كەتسە، مالدان، جاننان قول جۋىپ، ەكى قولدى توبەگە قويىپ، ءبىز شىعالىق، ابىلاي ولجا قىلسىن. ۋاعدا وسى بولسىن! — دەپ.

ابىلاي حان:

— جارايدى، بولسا بولسىن، — دەپتى.

قالماقتىڭ بۇرىننان بەلگىلى ءبىر سىرتتانى بار ەكەن، جولبارىستى قۇيرىعىنان ۇستاپ الىپ لاقتىرادى ەكەن جانە جەرگە ءبىر-اق قويىپ ولتىرەتۇعىن كۇشى بار ەكەن. ابىلايدا ءويتىپ سىنالعان بەلگىلى سىرتتان جوق ەكەن. ءوزىنىڭ سىناۋى بويىنشا، شاقشاق نەمەرەسى جانىبەكتى شىعارماق بولدى دەيدى. جانىبەكتىڭ تۋعان شەشەسى ەسىم حان ولتىرەتۇعىن تۇرسىن حاننىڭ قىزى ەكەن. تاشكەنتتى شاپقاندا شاقشاق باتىر ەسىم حاننىڭ باتىرىنىڭ باسى ەكەن. تۇرسىن حاننىڭ ءبىر قىزىن ەسىم حان بالاسى جاڭگىر حانعا ولجالاپ الىپ بەرگەندە، ءبىر قىزىن شاقشاق باتىر بالاسى قوشقار باتىرعا ولجالاپ الىپ بەرىپ، جانىبەك سونان تۋىپ، سوندا جانىبەكتىڭ شەشەسى ابىلايعا ايتىپ تاپسىرىپ قوسقان ەكەن:

— اتتىڭ سىرتتانى جاۋھارلىسىن ءۇش جىل ىزدەتىپ، زورعا تاپتىم. اعاشتىڭ سىرتتانى جاۋھارلاسىن ءۇش جىل تاراپ زورعا تاپتىم. ادام سىرتتانىن مىرزا قۇداي ءبىر كۇن توسەكتە جاتقان تۇسىمدە بەردى. وسى جولى الىپ بارىپ، نەنىڭ سىرتتا- نى بولسا دا، ءبىر ايقاستىر! — دەپ.

— ەرتەڭ قالماقتىڭ سىرتتانىنا سەن شىعاسىڭ! — دەپ وعان ايتىپ قويدى دەيدى.

سول تۇندە جاتىپ جانىبەك ءبىر ءتۇس كورىپ، تۇسىنەن شوشىپ ويانىپ، ءتۇن ىشىندە قوسىن جىعىپ، ەلىنە قايتپاقشى بولىپ، «حانعا ايتىپ كەتەيىن» دەپ جەتىپ كەلسە، جانىبەكتىڭ تۇسىنەن قورقىپ ويانعانىن حان دا تۇسىندە كورىپ: «ماعان كەلمەي كەتپەس-اۋ!» دەپ باسىن كوتەرىپ، توسىپ وتىر ەكەن. تاڭ جاڭا ساۋلە بەرىپ، ونداعى-مۇنداعى كورىنەرلىك مەزگىل ەكەن:

— باتىر، جاي ەرتە كەلدىڭ بە؟ اسىپ-ۇسىگىپ ءبىر نارسەدەن قىستالىپ ءجۇرسىڭ بە، نەمەنە؟ — دەيدى.

— تاقسىر، ءبىر جامان ءتۇس كوردىم. سول تۇسىمنەن قورىققاننان: «وسى جولى ءولىپ كەتسەم، تۇقىمسىز كەتەرمىن» دەپ قايتۋعا ىڭعايلانىپ، سىزگە ءبىلدىرىپ كەتەيىن دەپ جۇرەگىم اۋ- زىما تىعىلىپ، ارەڭ كەلدىم، — دەيدى.

حان سوندا اتشىسىن «شىيەش» دەيدى ەكەن:

— شىيەش! ميراقور! — دەپ شاقىردى، اتشىسى:

— الديار، تاقسىر! — دەپ جەتىپ كەلدى.

— ۋا، مەنىڭ قارت بوگەنباي بەرگەن نارقىزىل جيرەن اتىمدى ەسىكتىڭ الدىنا الىپ كەل! — دەيدى.

حاندى ونان باسقا ات كوتەرىپ جۇرە المايدى ەكەن. ميراقورى اتتى ەسىكتىڭ الدىنا الىپ كەلگەندە، جانىبەككە:

— جاي قولىڭدى! — دەيدى.

جانىبەك قولىن جايىپ، ۇشىپ تۇرا كەلگەندە:

— «جاقسى تۇسكە دە ساداقا، جامان تۇسكە دە ساداقا» — دەپ ەدى. ا، قۇداي، وسىنىڭ ءتۇسىن مەن نەگە جورىسام، سەن سوعان قابىل قىل! — دەپ جيرەن اتتى ءتۇس ساداقاسى دەپ ايتىپ، جالما-جان سويدىرىپ، تالاتىپ جىبەردى.

— ايت، باتىر، ەندى ءتۇسىڭدى، — دەيدى.

— ءتۇسىمدى ايتسام، تاقسىر، قالماقتان جەكپە-جەككە پالەنشە دەگەن جايساڭى شىقتى دا، بۇل جاقتان مەن شىقتىم. ەكەۋمىز شارتپا-شۇرت بولىپ قالعاندا، مەنى ول نايزامەن شانشىپ ءتۇسىردى. كەۋدەمە اتشا ءمىنىپ، تاماعىمنان كەسۋگە ىڭعايلانعاندا «ەندى باۋىزداپ تاستايدى-اۋ!» دەپ كەۋدەمە كوز سالسام، قاراسام وڭ ەمشەگىمدى ءبىر ايداھار جىلان ەمىپ جاتىر ەكەن، سول ەمشەگىمدى ءبىر ايداھار جىلان ەمىپ جاتىر ەكەن. شوشىپ ويانا كەلسەم، ءتۇسىم ەكەن. كورگەن ءتۇسىم — وسى، — دەيدى.

— ءتۇسىڭ ءتۇس-اق ەكەن. مۇنان جاقسى ءتۇس بولا ما؟ تۇسىڭدە سەنى ول شانشىپ تۇسىرگەن بولسا، وڭىڭدە ونى سەن شانشىپ تۇسىرەدى ەكەنسىڭ. تۇسىڭدە سەنىڭ كەۋدەڭە ول ءمىنىپ جۇرگەن بولسا، وڭىڭدە ونىڭ كەۋدەسىڭە سەن اتشا مىنەدى ەكەنسىڭ. تۇسىڭدە سەنىڭ تاماعىڭا ول قىلىش دايارلاعان بولسا، وڭىڭدە ونىڭ تاماعىنا سەن قىلىش دايارلايدى ەكەنسىڭ. وڭ ەمشەگىڭدى ەمىپ جاتقان ايداھار جىلان وزىڭنەن تۋىپ، ۇستىڭە بالا ويناقتايدى ەكەن، ءوزى اسقان ايداھار ەر بولادى ەكەن، باتىر اتانادى ەكەن. سول ەمشەگىڭنەن ايداھار ەمىپ جاتسا، وزىڭنەن ءبىر قىز تۋىپ، ونان تۋعان جيەن و دا ايداھارداي اقىرىپ تۋادى ەكەن. ۇلدان تۋعان ۇرپاعىڭ، قىزدان تۋعان جيەنىڭ تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستاي تۋادى ەكەن. وسىنشا وسىپ-ونەيىن دەپ تۇرسىڭ. سەن قالاي ولەسىڭ، بار، جەكپە-جەككە كىرە بەر! ءجۇسىپ پايعامباردىڭ ءتۇسى بولسىن دا، جاقىپ پايعامباردىڭ جورۋى بولسىن! — دەيدى.
حان ءتۇسىن قولمەن قويعانداي جورىعان سوڭ، ءبىر جاعىنان اتىن سويىپ تاراتىپ جاتقان سوڭ، جانىبەكتىڭ قورقىنىشى قاشىپ كەتتى، جۇرەگى تاسىپ كەتتى، قايرات-قۋاتى بۇرىنعى- سىنان دا باسىم بولىپ اسىپ كەتتى. سول جەردەن اتىن الدىرىپ ءمىنىپ:

— جەكپە-جەك! جەكپە-جەك! — دەپ ايعايلاپ شىعا شاپتى دەيدى.

قالماقتىڭ جايساڭى قۇتى قاشىپ، اياعىن تالتىرەكتەپ باسىپ، نايزاسىن قالاي تولعارىن بىلمەي، وزىنەن-وزى قالبالاقتاپ، ساسىپ، ايقاسىپ قالعان قارساڭدا جانىبەك باتىر شانشىپ ءتۇسىرىپ، ۇستىنە اتتاي ءمىنىپ، تاماعىنان قىلىشتى تيگىزەر تيگىزبەستە شالقاسىنان جاتقان قالماق:

— توقتا، — دەيدى، — تۇندە سەن دە كورىپ ەدىڭ، مەن دە كورىپ ەدىم. سەنى مەن الىپ ەدىم-اۋ، تابانىمنىڭ استىنا سالىپ ەدىم- اۋ! سەنىڭ ءتۇس جورۋشىڭ جاقسى جورىعاندىقتان، مەنىڭ ءتۇس جورۋشىم رەتىن تاۋىپ ايتا الماعاننان الىپ كەتتىڭ-اۋ! — دەيدى.

سوندا جانىبەك باسىن كەسۋگە قيمادى، قولىنان ۇستاپ جە- تەكتەپ، ابىلاي حانعا الىپ كەلدى. ءوزى وسكەن-ونگەن جان ەكەن، ون ءبىر اۋىل ەكەن. سول ون ءبىر اۋىلعا تيمەي، وزگە قالماقتى تۇتتاي جالاڭاش توناپ الىپ، ولجا قىلىپ قايتىپتى دەيدى. جان بولسا، وسىنداي بولسىن!