كريز پاتشا (مەكتەپ ساحناسىنا ارنالعان كورىنىس)
كريز پاتشا
(كورىنىس)
ساحناعا اۆتور ءسوزىن وقيتىن وقۋشى شىعىپ، شۋماقتاردى وقي باستايدى. وسى كەزدە وزگە قاتىسۋشىلار شىعىپ كريزدى جان جاعىنان جەلپىپ، نايزا ۇستاعان ەكى جىگىت ءبىرى الدىنان، ءبىرى ارتىنان قورعاشتاي كۇزەتىپ، ساحناعا شىعادى. كريز تاققا وتىرادى. ەكى جەلپۋشى مەن كۇزەتشىلەر ەكى جاعىندا تۇرادى. جەلپىگىشتەردىڭ قولدارىندا ۇلكەن تاياققا بايلانعان جەلپيتىن ۆەەرلەر بولادى. سونىمەن پاتشانى ەكى جاقتان (ءسال الىس تۇرىپ) باياۋ جەلپيدى.
اۆتور ءسوزى:
باياعى اتاقتى ايسا تۋماي تۇرىپ،
كريز دەگەن حان بولعان داۋرەن ءسۇرىپ.
وكتەمدىكپەن زورايتقان پاتشالىعىن،
ماڭداعى ناشار ەلدىڭ ءبارىن قىرىپ.
بايلىعى، سالتاناتى جاننان اسقان،
ەشكىمنىڭ وبالىنا قاراماستان.
ونان ارتىق ادام جوق، ءوز ويىندا،
اسپانداعى كۇنمەنەن ءور تالاسقان.
وسى كەزدە ساحناعا ءۋازىر شىعىپ، حان الدىندا باسىن ءيىپ، قولىن قۋسىرىپ بىلاي دەيدى. ءۋازىر:
- ۋا امىرشىلەردىڭ ءامىرشىسى، پاتشالاردىڭ پاتشاسى! وتكەندە وزىڭىزگە ايتقان رۋم شاھارىنداعى دانىشپان سالون، ءبىزدىڭ ەلگە كەلىپتى. ەگەر كەڭەسۋگە ءىلتيپات بىلدىرسەڭىز، الدىڭىزعا الدىرايىن؟!
كريز:
- ممم، سولاي دە! ولاي بولسا شاقىر. جاقسىنى - كورمەككە، ءدامدىنى - جەمەككە دەگەن! ول مەنى كورسىن، مەن ونى كورەيىن! الدىرت!
ءۋازىر:
- قۇپ بولادى ءامىرشىم! دەرەۋ الدىرامىن! (ءۋازىر شىعىپ كەتەدى. وسى كەزدە بيشىلەر بيلەپ، ساربازدار قىلىشتاسىپ، بالۋاندار كۇرەسىپ، ساحنانى شوۋ قىلىپ جىبەرۋ كەرەك. كريز ءارقايسىنا ءبىر قاراپ، رازى بولىپ، قاسىندا تۇرعان ساندىقتان كىشىرەك دوربالارعا سالىنعان التىنداردى الىپ، ونەر كورسەتكەن ونەرپازدارعا لاقتىرا باستايدى. بيشىلەر بيلەپ ءجۇرىپ دوربالاردى قاعىپ الادى. بالۋاندار ءبىر-بىرىن يتەرىپ، تالاسىپ ءجۇرىپ ءوز التىندارىن الادى. قىلىشتاسقان ساربازدار دا جەرگە تۇسكەن دوربالارعا قىلىشتارىن سەرمەي، تالاسا جەتىپ، اركىم ءوز دورباسىن جەردەن ءىلىپ الادى. اۋەن اياقتالعاندا ونەرپازدار ساحنادان كەتەدى. ال ءۋازىر سالوندى ەرتىپ قايتا كەلەدى. سالون قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، پاتشاعا تاعزىم ەتەدى.)
كريز:
- كەل سالون، عالىم دەيدى سەنى وسى جۇرت؟
دانىشپان دەيدى ەلگە ايتقان ۇگىت.
جەر ءجۇزىن ارالادىڭ، كوپتى كوردىڭ،
مەنەن سۇلۋ جان بار ما، ايتشى جىگىت؟!
سالون:
- حان يەم، سەنەن ارتىق تالاي جان بار،
ماسەلەن: اتەش، توتى، حايۋاندار.
قانشا ادەمى كيىنىپ قورازدانساڭ،
سونان ارتىق بولمايسىڭ، مۇنىمدى اڭعار!
كريز: (ىشىنەن اشۋلانىپ: «ەستى» - دەپ كىم ايتىپ ءجۇر مىنا ەسالاڭدى دەپ، داۋىستاپ ويلانادى. سوسىن..)
- قازىنا، اسكەر، داۋلەتتى تۇگەل كوردىڭ؟
ايتشى ءوزىڭ، ماعان قانداي باعا بەردىڭ؟
دۇنيەدە كوردىڭ بە مەندەي باقتى،
باقىتى اسقان، ابىرويلى، كەمەڭگەردى؟
سالون:
- كوردىم حان يەم، اتنادا ءبىر كەدەي بار،
نە قىلساڭ دا بولمايسىڭ سەن وعان پار.
تازا، ەڭبەكشىل، ازعا دا قاناعاتشىل،
حالقىنا قياناتسىز قىزمەت قىلار.
كريز قاتتى ىزا بوپ:
- كەدەيدى باقتى دەۋدىڭ قيسىنى جوق،
باسىندا نە باعى جوق، نە تاعى جوق.
قۋارعان سورلى جاقسى بولا ما ەكەن؟
ونان مەنىڭ ەمەس پە تاماعىم توق!
سالون:
- ول كەدەي بولسا-داعى بالالارىن،
وقىتىپ، زور عىلىمدى قىلدى ءبارىن.
تازا، ەڭبەكشىل كەدەيدەن ارتىق ەمەس،
ماقتان ءۇشىن مال جيىپ تويعان قارىن.
ەي، كريز، سەنەن مەنىڭ ويىم بولەك،
بۇل دۇنيە شىر اينالعان ءبىر دوڭگەلەك.
ءولىمنىڭ ساعاتىنا كىرمەي تۇرىپ،
ەش ادام «مەن – باقىتتىمىن» دەمەۋ كەرەك!
كريز:
- «ەستى» دەپ ەلەگەنىم بوسقا كەتتى،
بەيشارا، التىن قۇنىن بىلسەڭ ەتتى؟!
قىزمەتشى...
شىعارىپ سال التىن بەرىپ،
شاقىرما مۇنان كەيىن بۇل تەكسىزدى!
اۆتور:
- سالوندى قويا بەردى ءوز جايىنا،
ءوزىنىڭ كونبەگەن سوڭ ىڭعايىنا.
ازدان سوڭ ونىڭ ءسوزىن ۇمىتىپ كەتتى،
باسىندا باتسا-داعى شىمبايىنا...
كريزدىڭ ءبىر بالاسى اسقان مىقتى،
ءبىر كۇنى كيىك اۋلاي اڭعا شىقتى.
قولىنداعى مىلتىعى قاپى ءتيىپ،
قازا جەتىپ ءوز وعى ءوزىن جىقتى.
سول كەزدە پارسى حانى اتاقتى كەر،
جاننان بەتى قايتپاعان شىن قايراتتى ەر.
كريزدىڭ استاناسىن شابامىن دەپ،
قامادى «نە سوعىس» دەپ، «نە الىم بەر!»
نامىس قىپ سوعىسقاندا اسكەر سايلاپ،
وق جاۋدى ەكى جاقتان ناجاعايلاپ.
كەر جەڭىپ، تالقان قىلىپ ءۇي قازىناسىن،
كريزدىڭ ءوزىن ۇستاپ الدى بايلاپ.
(اۆتور وسى شۋماقتاردى وقىپ جاتقاندا، ساحنادا ابىر-سابىر باستالادى. وزگە اسكەرلەر كەلىپ، پاتشانىڭ كۇزەتشىلەرى مەن جەلپيتىن قىزمەتشىلەرى، ۋازىرلەرى قاشىپ كەتەدى. ەڭ سوڭىنان ساحناعا تاكاپپارلانا شىققان كەر، ماساتتانا كۇلىپ تۇرادى. كريز بايعۇس قالىپقا ءتۇسىپ، ءبۇرىسىپ، نە ىستەرىن بىلمەي قالادى.)
كەر:
- جەندەتتەر، كوزىن قۇرتىڭدار مىنا ماقتانشاق، داڭعوي، اينالاداعى ەلگە تىنىشتىق بەرمەيتىن قانىشەر پاتشاسىماقتىڭ! دۇنيەگە كوزى تويماي، سالىقپەن حالىقتى ءبىر قاناپ، سوعىسپەن ەكى قاناپ، ابدەن بايىعان دۇنيەقوڭىز كريزدىڭ اتى - ماڭگىگە ءوشسىن!
كريز:
- سالون، دانىشپان كەمەڭگەرىم، قايداسىڭ؟ (وكىنىشپەن ايقاي سالا جىلاپ، ەسەڭگىرەپ وتىرا كەتەدى. سوسىن جىلامسىراپ وتىرىپ):
قوش بوپ تۇر، قايران سالون، كەلمەدىڭ عوي!
سوزىڭە بۇرىن ىندىن بەرمەدىم عوي،
دانىشپان، قاسيەتتى جان ەكەنسىڭ،
امان بول! ەندى مەنىڭ ولگەنىم عوي!
كەر تاڭدانا قاراپ:
- الگىدە ايتقان ءسوزىڭنىڭ جايىن ۇقپادىم ەي-بەيشارا! سالون شالدى نە سەبەپتى شاقىردىڭ؟ ونىمەن نەندەي بايلانىسىڭ بار؟ ايت جىلدام؟
كريز:
- ەەە، سورلى باسىم. كوپ جىل الدىن سالون عۇلامانى الدىما شاقىرىپ، سۇلۋلىعىم مەن باق-داۋلەتىمە ابدەن ماقتانعانىم بار-دى. ءبىراق ول مۇنىڭ ەشبىرىنە قىزىقپاي، ءبىلىم-عىلىمدى ارتىق ساناپ، ۇلىن اڭشىلىققا، ويىن-تويعا ەمەس، وقۋعا قىزىقتىرىپ تاربيەلەگەن اتناداعى ءبىر كەدەيدى مەنەن حايىرلى دەپ ەدى. سول راس بولىپ شىقتى! مەنىڭ ءۇمىت كۇتكەن ۇلىم قايدا؟ ءوزى اتقان وعى وزىنە قايتا ءتيىپ، اڭشىلىقتا مەرت بولدى. بايلىعىم قايدا؟ باسقىنشىعا جەم بولدى، تالاۋعا ءتۇستى. اسكەرىم قايدا؟ قانى سۋداي اعىپ، مەنىڭ كۇنامنىڭ كەسىرىنەن، بارلىعى شەيىت بولدى. ال، مەن شە؟ قۇداي الدىنا قاي جاقسى امالىممەن اتتانىپ بارامىن؟ تىم بولماسا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ءبىر جاقسىلىق جاساماپپىن! از-ماز جومارتتىعىمنىڭ ءوزىن، ماقتان ءۇشىن، ريا ءۇشىن عانا جاساپپىن! و الدامشى دۇنيە؟! راسىمەن دە وسىلاي اياقتالعانىڭ با؟! مەن شىنىمەن دە بەيشارامىن! مەن بەيشارامىن! (كريز ەسى اۋىسقان كىسىشە، وزىمەن ءوزى سويلەسىپ، وكىنىپ، ەكى قولىمەن ماڭدايىن ۇستاپ وتىرىپ قالادى. كەر كريزدى اياپ، ويلانىپ تۇرىپ قالادى. كريزگە جاقىنداعان جەندەتتەرگە قولىمەن «كەتىڭدەر» دەگەن يشارا بىلدىرەدى. جەندەتتەر شىعىپ كەتەدى. وسى كەزدە اۆتوردىڭ ءسوزى كەتەدى.)
اۆتور:
تىڭداپ بولىپ كەر ءتۇستى تەرەڭ ويعا،
ۇقساعان ولىك جاتىر قىرعان قويعا.
«ءبۇتىن الەم ءبىز ءۇشىن جارالىپ پا؟
بۇل لايىق ەمەس ەكەن، — دەدى، — بويعا».
كەر:
- كەش مەنى، كەشىرە الساڭ پاتشا كريز،
دوس بولايىق، قالاساڭ، ەندى ەكەۋمىز.
شىعىنىڭدى تولەيىن، بار سانىن ايت،
بۇيىرىپتى جاماندىققا قۇل ءناپسىمىز!
كريز:
- كەشىردىم.. كەشىرەم عوي. قايدا بارام؟!
ار ەمەس، پەندە بوپپىن پايدا ويلاعان.
بۇدان بىلاي حالىققا كومەك بەرەم،
جاردەمدەسەم كەلگەنشە ءال مەن شامام!
مىنەكي! ناپسىگە ەرىپ ەلدى جەگەن،
زارلايدى قارعىس ايتىپ ءوزىن سوزبەن.
مەن ءولى ەكەم، ەسىمىم ۇمىتىلدى،
سالون بولسا ساقتالدى اتى ولمەستەن.
اۆتور:
اتى قالدى دەپ سالوندى ماقتامايمىن،
مەن ماقتاندى ارتقىعا ساقتامايمىن.
«ءولى تۇگىل، تىرىگە ماقتان – تەرىس»،
ونى ءتۇزۋ دەگەندى جاقتامايمىن.
سالوننىڭ ءوزى ولسە دە، ءسوزى دۇرىس،
جاستاردى سونى ۇعۋعا قاقپالايمىن.
ادامنىڭ زور كەسەلى وسى ماقتان،
بۇل قۇرعىردان ەشكىمدى اقتامايمىن!
دەپ جازىپتى شاكارىم عۇلامامىز،
بۇل ولەڭنەن نە پايدا ۇعا الامىز؟
ادال جولمەن مال تابۋ – كۇنا ەمەس،
عۇلامانى بەكەرگە سىناماڭىز!
كريزدەي وسى كۇنى كوپ ادامدار،
ارام جولمەن مال جيىپ، حالىقتى الدار.
بايلىق ادال جولمەنەن كەلسە قۇتتى –
اقىرەتكە دە تاۋسىلماس پايداسى بار!
ءار قازاق ادال جولمەن دۇنيە جيىپ،
ساداقانى كوپ بەرسە، ەلگە قيىپ.
بولماس ەدى مۇقتاجدار ەلىمىزدە،
وركەندەۋشى ەك، بايۋشى ەك، اللا ءسۇيىپ!
سوندىقتان ساباق الىپ وسى ولەڭنەن،
ماقتاندى دوعارايىق جەك كورىلگەن.
وقىساق تا، نە قىزمەت قىلساق تاعى،
اتقارايىق اق-ادال نيەتپەنەن...!!!
You Might Also Like
-
ابىلاي حان قاراقالماق قاتىسىبانعا قول جيىپ، شەرۋ تارتىپ بارعاندا، قالماقتىڭ حانى ابىلايعا كىسى سالدى دەيدى:
-
ابىلاي حان قاراقالماق قاتىسىبانعا قول جيىپ، شەرۋ تارتىپ بارعاندا، ابىلايعا كىسى سالدى دەيدى:
