InfoHub Logo

I

بۇل ايتىس وتكەن ءداۋىردىڭ اقىندارىنىڭ اقىندىق ءتۇرىن كورسەتەدى. جانە سول ءداۋىر ادامدارىنىڭ تولىق ساناسىنىڭ قانداي ەكەنىن كورسەتەدى. تىرشىلىكتىڭ، تۇرمىستىڭ وزگەرۋىمەن اقىنداردىڭ اقىندىق ءتۇرى دە وزگەرەدى. قۇلىق-ساناسى دا وزگەرەدى.

بۇل ەكى اقىن ءارقايسىسى ءوز ەلىن ماقتاپ، ءبىرىنىڭ ەلىن ءبىرى جاماندايدى. جامانداۋى دا، ماقتاۋى دا وزدەرىنىڭ زاماندارىنا، داۋىرلەرىنە ۇيلەسەدى. قازىرگى ءداۋىردىڭ ەل اقىندارى وسىلارشا ايتىسسا، جامانداپ، ماقتايتىن زاتتارى باسقاشا بولادى.

ول ءداۋىردىڭ اقىندارىنىڭ، ماسەلەن، وسى ايتىسقان قۇلمامبەت پەن مايكوتتىڭ ماقتان قىلعان نارسەلەرىنىڭ كەيبىرەۋلەرىن قازىرگى ەل اقىندارى ماقتان قىلماۋى مۇمكىن. ماسەلەن: «جارتى مەككە دەۋشى ەدى جەرىمدى، ازىرەت سۇلتان بەلىمدى، ءۇش پايعامبار تۋعان جەر، كىندىك كىرىن جۋعان جەر» دەپ ماقتانۋدى، اۋىلدىڭ قازىرگى وقىماعان اقىندارىنىڭ ءوزى ماقتانشىلىق قىلمايدى جانە ول ءداۋىردىڭ اقىندارى جاماندايتىن زاتتاردىڭ كەيبىرەۋلەرىن قازىرگى ەل اقىندارى جامانداماۋى مۇمكىن. ماسەلەن، وسى ايتىستاعى: «ەگىن سالاسىڭ، قىزدارىڭ مالدىڭ بوعىن جينايدى...» دەپ جامانداعان ءتارىزدى ولەڭدەردى قازىرگى اۋىلدىڭ وقىماعان، شالا وقىعان نادان اقىندارىنىڭ ءوزى ايتپايدى. بۇل تىرشىلىكتىڭ، تاريحتىڭ زاڭى. وتكەن داۋىرلەردە قۇلمامبەت پەن مايكوت شىققان جەرلەردەن قازىردە شىققان اقىندار بار.

ماسەلەن: تاما — مۇسايەۆ بايتىلەۋ ۇلى، ۇيسىك قاراقوجا، تاما — ميزانباي.

بۇلار دا تاپ سول قۇلمامبەت پەن مايكوتتىڭ شىققان اۋداندارىنان وسى ۇستىمىزدەگى داۋىردە شىققان اقىندار. جانە بۇلاردىڭ دا تاپ سول قۇلمامبەت پەن مايكوت ءتارىزدى قازىرگى ءبىرىنىڭ ەلىن ءبىرى جامانداپ، ءارقايسىسى ءوز ەلدەرىن ماقتاپ ايتىسقاندارى بار. بۇلاردىڭ ايتىسقاندارى دا ءقازىر مەنىڭ قولىمدا.

ەكى ءداۋىردىڭ اقىندارىنىڭ ءبىر ەل، ءبىر جەر تۋرالى وزدى-وزدەرىنىڭ ايتىسقاندارىن سالىستىرىپ قاراعاندا — جوعارعى مەنىڭ ايتقانىمدى دالەلدەيدى.

ءبىز دە ونى جۇرتتىڭ الدىنا تارتامىز.

قۇلمامبەت، مايكوت اقىنداردىڭ ايتىسقانى

قۇلمامبەت
...توقتاتشى، مايكوت، ءسوزىڭدى،
ويايىن سەنىڭ كوزىڭدى.
مەن دە ايتايىن كەمىڭدى،
باسايىن سەنىڭ دەمىڭدى،
جامانداما ەلىمدى،
نەگە ماقتاي بەرەسىڭ،
اقىماق شىركىن، ەلىڭدى.
مەن دە بارىپ كورگەمىن،
قاراتاۋ دەگەن جەرىندى.
قاراتاۋدىڭ قازاعى
ارىلماعان ازابى،
ەرتەمەنەن تۇرىسقان،
شالعىنمەن بەلىن بۋىسقان،
جاۋىرىنى قۇرىسقان،
شەكە تامىرى تىرىسقان.
بيدايىعىن ەگىن دەپ،
ورىپ الىپ تەگىن دەپ،
قالدىرماي ماساق تەردىك دەپ،
بالالاردىڭ ىرزىعىن
وت باسىنان بەردىڭ دەپ،
جاۋىرىنى قۇرىسقان.
اسپانداعى تورعايمەن،
كەسەك اتىپ ۇرىسقان.
ءبىر-بىر اتىن جەلدىكتەپ،
ءوزى كەلگەن قاتىننان
«كوكبورى سۇراي كەلدىك» دەپ،
ول كوكبورىنى بەرمەسە،
— قازامىز جەتىپ ولدىك، — دەپ،
— انا اۋىلعا باردىق، — دەپ،
جۇكتى قاتىن بار ۇيدەن،
جاڭا ءبىر سەركەش الدىق دەپ،
ول سەركەشتى اپ قاشىپ،
مىنا اۋىلعا اكەپ سالدىق» — دەگى،
كوكبورىنى ءسويتىپ الادى،
اۋدارىلا شابادى،
كوك شاپاننىڭ ەتەگى
اتتىڭ ساۋىرىن جابادى.
اتى ۇشقىرى كوكبورىنى اپ،
شابانى ارتتا قالادى.
ولار دا قۋىپ جەتپەك بوپ،
اتىنا قامشى سالادى.
قىزىن كۇداي ۇرعانى، -
قاتىنشا شاشىن بۇرعانى.
ەرتەمەنەن دەدەكتەپ،
تىشقان مالدىڭ كوتىنە
ەتەگىن توسىپ تۇرعانى،
قاتىنىڭ قۇداي ۇرعانى،
زەرە مەنەن سىرعانى —
قىزدارىنشا تاعام دەپ
قۇلاق مۇرنىن جىرعانى.
ەركەگىن قۇداي ۇرعانى،
بۇزىقتىق ىلعي قىلعانى،
بوزاعا تويىپ ماس بولسا،
كوڭىلى سوندا تىنعانى.
كوزىنىڭ الدى ىرىندەپ،
ادامنىڭ ءتۇسى جوق،
ايتاسىڭ جالعان «ءپىرىم» دەپ،
قۇدايمەن، پىرمەن ءىسىن جوق.
تامىنىڭ ارتىن شومەيتكەن،
نان مەن ەتىن كوبەيتكەن.
قاسا كەدەي بولماسا،
ەلىڭنىڭ بايى نەگە ويتكەن؟
ادامىڭنىڭ ءتۇسى جوق.
قۇدايعا جاعار ءىسى جوق.
قوزى جاۋىرىن، قۋراي بۇت،
الىسا كەتسە كۇشى جوق.
قاتىنى سەمىز، ەرى ارىق.
ءومىرى وتەر شەر جارىپ.
نەسىن مۇنىڭ ماقتايسىڭ،
قۋارعان توپىراق جەرى ارىق
كوكەكتەن باسقا قۇسى جوق.
كوكبەكتەن باسقا ءشوبى جوق،
قىمىز ءىشىپ ۋىزداي
تولىقسىپ جاتقان كىسى جوق.
مايكوت:
قۇلان اياق قۇلمامبەت!
توبەڭنەن ۇرسىن قۇدىرەت،
كوكتەن ۇرسىن ازىرەت.
جامانداما ەلىمدى —
مەن دە ايتايىن كەمىندى.
جارتى مەككە دەيدى ەكەن.
ازىرەت سۇلتان جەرىمدى.
مەككەلىگىن ايتايىن:
ءۇش پايعامبار تۋىلعان.
كىندىك قانى جۋىلعان.
قۇرۋلى تۇرعان قازانى،
ايتۋلى تۇرعان ازانى.
سەكسەن سەگىز مىق شاديار،
توقسان توعىز مىڭ ماشايىق،
ءجۇز جيىرما مىڭ پايعامبار —
وتان قىلعان جەر ەدى.
قۇلان اياق، قۇلمامبەت!
البان دا سۋان ەكى اتاڭ،
قاي جەردە قالعان مازارى؟
اسا، تالاس — ەكى وزەن
ات باۋىرىنان ساز بولعان،
ۇيرەك ۇشىپ، قاز قونعان،
بالدىرعاندى جەگەندە،
بالانىڭ كوڭىلى ءماز بولعان.
ەي، انت ۇرعان قۇلمامبەت،
اقىلىن نەدەن از بولعان!
قاراتاۋدى سۇراساڭ –
الماسى بار اياقتاي،
جۋاسى بار تاياقتاي،
بالدىرعانى بىلەكتەي،
ورىگى بار جۇرەكتەي.
ءبارىڭدى دە باقپاي ما، —
ءبىر قىرمانىم جۇدەتپەي؟
جاۋ جۇمىرى قۇمانداي،
جەسە، كوڭىل تىنعانداي، —
اتالى جەردى جامانداپ —
نەدەن دە بولدىڭ قۋ ماڭداي؟!

II

«جاڭا مەكتەپ» جۋرنالىنىڭ 4ء-شى نومەرىندە مايكوت اقىن مەن قۇلمامبەت اقىننىڭ ايتىسقانىن جازىپ ەدىك، بۇل ەكى اقىن وتكەن ءداۋىردىڭ اقىندارى ەدى. ايتىسقاندا ەكەۋى: ءبىرىنىڭ ەلىن ءبىرى جامانداعان، ءارقايسىسى ءوز ەلىن ماقتاعان. وسى كۇندە دە ەل اراسىندا اقىنداردىڭ ايتىسى بار. ماسەلەن، سول مايكوت اقىن مەن قۇلمامبەتتەردىڭ ەلدەرىنىڭ قازىرگى اقىندارى دا ايتىسىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ دا ءارقايسىسى ءوز ەلدەرىن ماقتايدى. بۇل ەكى ءداۋىردىڭ اقىندارىنىڭ ايتىستارىن سالىستىرىپ قاراساڭىز، سوزدەرىندە ەداۋىر ايىرما بار.

تۇرمىس توقتاۋسىز قوزعالىپ، وزگەرە بەرمەك. تۇرمىسپەن بىرگە ادامنىڭ دا قۇلقى، سالت-ساناسى وزگەرە بەرمەك. ءبىر ەل، ءبىر جەر تۋرالى ەكى ءداۋىردىڭ اقىندارىنىڭ ايتىسقاندارىن سالىستىرىپ قاراساڭىز، سول تۇرمىستىڭ وزگەرۋىمەن بىرگە ادامنىڭ قۇلىق، سالت-ساناسىنىڭ وزگەرگەنىن ايقىن كورەسىز. مىنە، قۇلمامبەت پەن مايكوت اقىنداردىڭ كەيىنگى ىنىلەرى مۇسايەۆ اقىن مەن قاراقوجا اقىننىڭ ايتىسقاندارىن وقۋشىنىڭ الدىنا تارتتىم.

ءۇيسىن قاراقوجا اقىننىڭ ارعىنعا، تاماعا ءتيىپ ايتقان ولەڭى

حات جازدىم كىشى ءجۇزدىڭ جورعاسىنا،
ءتىلى ەپتى، قولى جۇيرىك مولداسىنا،
حالقىنا ىعلامناما قىپ بەرسەڭىز —
قاعازدىڭ كوزىندى سان فورماسىنا.
ءبىر جەردە وتىراسىڭ جيىرما ۇيدەن،
كون شوقاي، شولاق قىلىپ كيىم كيگەن.
قايتپايسىڭ امان-ەسەن ەندىگى جىل
جەرىڭە مەكەن قىلىپ بيىل كەلگەن.
تۇز تاسىپ، كۇز كەلگەن سوڭ تۇيە ءتىزىپ،
بەينەتقور ەل ەكەنسىڭ تيىن كورى ەڭ.
ءتورت ادام ءبىر سەركەشكە جان بەرەدى.
قويمايسىڭ مال تابىلسا، قيىن جەر دەپ.
سەنبەيسىڭ جار بەرمەسە، اۋىز سوزگە،
شىعا ما مۇنداي ورنەك سيىمدى ەلدەن.
تۇيەگە مىنەسىزدەر كىرە بەرىپ،
ورىسشا نوقى دەيسىڭ تۇرە كەلىپ؛
كوزتۇرتكى كورىنگەنگە بولىپسىزدار،
باعىتسىز ءوز بەتىمەن جۇرە بەرىپ.
قالادى ۇيدە جەسىر قاتىندارىڭ،
بۇلىنەر استىق ىزدەپ جاقىندارىڭ،
كوكپارعا زات شابامىن اتىم تەرلەپ،
ات ارىق، ايتىپ پا ەدىڭ جىلقى بەر دەپ،
ءار ءۇيدىڭ ءبىر-بىر ارعىن مالايى بار،
قولىم بوس كوكپارىمدى قىلام ەرمەك.
بوزبالا، قىز جيىرما-وتىز كوكپار شاپقان
باسىنان اتامىزدان قالعان ورنەك.
كوكپارى ءالى شەرى ونىڭ ەدى،
قاي پەندە كوكپار شاپپاي قويىپ ەدى.
قاراتاۋ قاشاننان-اق اتا ءپىرىڭ،
شۇبىرعان اش-ارىعىڭ تويىپ ەدى.
شەركەشتەي جۇتتان قالعان قوتىر ارعىن،
كەتتى مە قاعىسۋعا ويىڭ ەندى،
ارعىندى ءبىز ايتامىز جاۋىنگەر دەپ،
دالاعا — ءۇيسىن قورقاق، اۋىلعا — ەر دەپ،
ەبى بار مال تاباتىن ءىنى ەكەنسىڭ،
سوندا دا بارعان جوقپىز ساۋىن بەر دەپ.
ارقانىڭ سارى قىمىز، ەتىن تاستاپ،
مۇندا كەپ قىلدىڭىزدار قاۋىندى ەرمەك.
جىعىلعان كۇلەدى دەگەن سۇرىنگەنگە،
بەزەسىڭ ۇرلىق دەسە پىرىڭنەن دە.
ارعىنىم، باتىرلىعىڭ قايدا كەتتى،
ساباڭىز جىڭعىلدى الىپ ىلىنگەندە.
كولەڭدەر ادام ءولىپ اس بەرگەندە،
نان سالىپ، مالىن سويىپ، باس بەرگەنگە.
كەز كەلىپ توق ۋاقىتتا كۇلكى قىپسىڭ،
جەۋشى ەدىڭ ءار نارسەنى اش كەلگەندە.
قوناقپەن ءمىن تاعىپسىڭ بوتقاسىنا-اي،
كوڭىلىن وسى سوزبەن توقتاسىن-اي،
ارقادان قوناق ىزدەپ «مەركە» كەتىپ،
اپتى ايسىز كورمەۋشى ەدىڭ وت باسىن-اي،
سونداعى ىزدەگەنىڭ تارى قوناق،
ساندالىپ ءجۇرۋشى ەدىڭ coعان بولا-اق.
وزىڭە كەلەر ءسوزدى ويلامايسىڭ،
كىشى ءجۇز باسىنان-اق ءىسىڭ ولاق.
ارپانى كەزىپ ءجۇرىپ تارى الۋشى ەڭ؛
تۇزىڭدى ەكى بەرىپ جارى الۋشى ەڭ؛
قايناتقان قوناق كەزە ءبىر ءۇي كورسەڭ،
قارعاداي قىزىل كورگەن ۋادە الۋشى ەڭ.
قاسپاعىمەن تۇرادى قازاندارىڭ،
سۇعادى قولىن جۋماي ادامدارىڭ.
قاقپاق جوق، قازانىندا ەسىك اشىق،
سورپانىڭ يت ىشەدى قالعاندارىڭ.
بەر دەيسىڭ ەرتەڭىنە سورپانى الىپ،
ىشەسىڭ تورتەۋ ارا ورتاعا الىپ.
قىپ-قىزىل جۇن-جۇرقامەن تولتىراسىڭ،
يت ءىشىپ قالسا-داعى ورتالانىپ.
قىل تۇگىل جىبەرەسىڭ ءجۇندى جۇتىپ،
اياقتى اش ىشپەيسىڭ تازا تۇتىپ.
جالعاننىڭ كۇپىرلىكپەن سوزىنە ەرىپ،
شاريعات قاقتىڭ ءىسىن كەتپە ۇمىتىپ،
جاستىقتان كوگەرەسىڭ باستارىڭدى،
ورىسشا جالبىراتىپ شاشتارىڭدى.
ايىرماي ادال مەنەن ارام استى،
بەكەرشە وتكىزبەڭىز جاستارىڭدى.
ءۇش ءجۇزدىڭ قاتار جاتقان بالاسىمىز،
بىرىككەن ارىلعان جوق الاسىمىز.
ارعىننىڭ اقۋالىنان ءسوز جازالىق.
دانالار سىنعا سالىپ، قاراساڭىز.
ات قويدى ۇلى ءجۇز دەپ ءبىزدىڭ جۇرتقا،
ورتا ءجۇز كۇنشىعىستا، جاتىر سىرتتا،
بالاسى كىشى ءجۇزدىڭ الىپ جۇگىن،
كەم ەمەس قاتارىنان مال بايلىققا.
ەل ەدىك الىپ جەگى جەتى بولىس،
شۋ قىستان، ارقا جايلاپ، الدىڭ قونىس.
كەشەگى نيكولايدىڭ زامانىندا،
بۇل ەلگە قاتىناۋشى ەڭ ەمىس-ەمىس.
قامشىڭ قالسا جىلقى الدىڭ بارىمتاعا،
ادىرالىق كوپ بولادى وسىنداي ءىس.
بارىمتاسى ءبىر جىلقىنىڭ مىڭعا باردى،
نايمانمەن جۇگى دە جوق ءبىتىم تىنىس.

ارقالىق ارعىن ىشىندەگى تاما مۇسايەۆ اقىننىڭ ايتقانى

ءۇيسىننىڭ اقىنىنا جازدىم حاتتى،
جالعاننان جازعان ءسوزىن جامان باتتى.
جالعانشىلىق تابيعات شالا-پايا
جالامەنەن جاپسىردىڭ جامان اتتى.
ەگەردە شىن ءسوزدى جازعان بولساڭ،
بولار ەد تىڭداعانعا ءسوزىڭ ءتاتتى.
شىن ايتقاندا شەنىمە كەلمەس ەدىڭ،
وتىرىك جالا ءسوزىڭ قالجىراتتى.
تاپساڭ ءسوزدىڭ نەگىزىن جازبايسىڭ با؟
بالاداي وسىنىڭ نە، بۇتتى-شاتتى.
وشاقتى ۇلى ءجۇزبىن دەمەي-اق قوي.
ايتپاساڭ قارا تاۋدا كوپ دۋلاتتى.
ارعىننىڭ اقساقالى دۋلاتتان كەپ،
جايىنان شەجىرەنىڭ ءسوز سۇراپتى.
«بىرنەمە بىرنەمەدەن» دەپ ايتىپتى
وشاقتى ءۇي ىشىمەن ەكى تاپتى»
كوپ جەردە ات تا بولعان، اس تا بولعان،
ءابيىر اقشا وتاۋىن، تاما جاپتى.
ارعىننىڭ اس بەرەسىن رەسىم قىلىپ،
بۇل كۇندە تالاي ءۇيسىن ۇلگى اپتى.
توپشىڭدى ءبىر قاققاننان قيراتار ەم،
كوڭىل الاڭ بولىپ ءجۇرمىن ەكى جاقتى.
ادەپپەن بايقاپ ءسوزدى ءبىر ايتپايسىڭ.
بالاداي ۇرسامىن با سەن اقىماقتى،
بالاسىڭ ءوزىڭ دە ۋاق، ءسوزىڭ دە ۋاق
ادەگى نادان ءسوزدى ۋاق قىلماق:
وتىرىك شاعىپ-شاعىپ ءسوز ايتاسىڭ،
وسىنشا جەتىسەسىڭ نەدەن تىم-اق.
شىبىنداي جەلگە قاراپ ەلىردىڭ بە؟
اشەيىن بوپ تۇرعانعا ءبىر كۇن شۋاق،
ارعىندار تورتەۋ ارا سورپا ىشەد دەپ،
بىرەۋىنەن بىرەۋى قارىز سۇراپ.
وسى ادەت تاپ سەندەردە بولعان ادەت،
ازىراق ويلانسايشى ءۇيسىن شىراق.
ءمانىسىن ءتورت قاسىقتىڭ تاراتايىن،
سىرتتاعى سىنشىلارىم، سالشى قۇلاق.
كوزگە ءتۇرتىپ، كوزىنە كورسەتەيىن،
كەتسە دە اشۋلاڭدىم اسپان قۇلاپ.
ىلگەرى ول اقمولا قالاسى ەدى،
ەلى ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز بالاسى ەدى.
مىڭ-مىڭنان جىلقى ايداعان، جال شايناعان،
جۇمىسى سەن كورمەگەن تاماشا ەدى.
ءدام جەمەگەن ەت پەنەن مايدان باسقا،
سۋسىنىنا قىمىز بەن شايدان باسقا؛
بايلارعا قوناق كەلىپ قونار بولسا،
قۇلىن مەنەن سويماعان تايدان باسقا.
سولاردىڭ الدى وتىزدان سويۋشى ەدى،
تۇزداماي، كوپتىگىنەن قويۋشى ەدى،
مايادا بىرەن-ساران ءۇيسىن بارسا،
قۇلىڭدى قوي ورنىنا سويۋشى ەدى.
كوجە مەن قارنىن سوزعان كەڭ بۇيەندەر،
ءبىر تاباق ەت جەگەن سوڭ قويۋشى ەدى.
كوكەيىن كوجە تەسكەن كەيبىرەۋى،
ءبىر اسام ماي جەي الماي قويۋشى ەدى.
ارعىننىڭ وسى قىلعان ىرىلىگى،
تالاستا ءۇيسىن كەزىن ويۋشى ەدى.
ورتا ءجۇز ءبىز قوڭسىلاس ەلدە جاتقان،
ەتىنە نان سالماۋشى ەد ءتاڭىر اتقان.
كوڭسىلاس بولعاننان سوڭ ۇيسىندەرمەن،
تاما دا نان مەن ەتىن قامىرلاتقان.
ەتىن جەپ بولعاننان سوڭ ءبىر توستاعان،
سورپانى اۋىز تيگەن ءبىر ءۇيلى جان؛
ەگەردە وسىلارىم بەكەر بولسا،
سۇراڭىز ۇلى جۇزدە قاريادان.
ۇشتەن ارتىق ۇرتتاماس ارام استاي،
قارىن سوزۋ كوڭىلگە جاراماستاي.
سىزدەردەي ءبىر اياعىن ىشپەۋشى ەدى،
تاماققا بۇدان بىلاي قاراماستاي.
سۇراشى ءبىزدىڭ ەلدى كورىنگەننەن،
سەن بايعۇس بىلمەگەن سوڭ ارالاسپاي.
تامالار تورتەۋ ارا سورپا ىشەد دەپ
وتىرىك ايتىپ قالاي قارا باستى-اي.
قاسىقپەن ءىشۋ دە ادەت بىزدەردە جوق،
ءسوزىنىڭ ءبارى جاتىر شامالاسپاي.
سەن دەپسىڭ شارا الدىندا تورتەۋ ارا،
سورپا ما، يا كوجە مە قاسىق دارا.
ارعىندار ءون مەن تۇستەي تۇسىنبەي ءجۇر،
بوزادان سالقىن جوق پا؟ ەي، بەيشارا.
سىزدەردەن تورتەۋ ارا ۇيرەنگەن بە؟
بولماسا، بىردە جارىم قوڭسى تاما،
بارعانعا سونداي سۇمدىق ۇيرەتتىڭ-اۋ،
تاعدىردىڭ جازۋىنا بار ما شارا.
اقيقات بۇل جازعانىم ءسوزدىڭ شىنى،
اشتىقتان كەتكەنىندە ادام سۇرى.
ءبىر قازان سۋ ىشەدى توبىقتاي ەت،
ازىراق بۇزىلىپتى سۋدىڭ ءتۇرى.
سورپا دەپ ەكى اياقتان ىشكەن ءۇيسىن
كورىپ ەم ۋاللا-ىعلام، جىلان جىلى،
ەسىڭنەن كەتپەي سونى ايتقانسىڭ عوي،
بولماسا ماستىعىڭنىڭ بۇ دا ءبىرى.
ارعىندار ەتتى ازعانتاي اساد دەپسىڭ،
ءسوزىڭنىڭ ءبارى پوراس قۇردان قۇرى،
شىن جازسا ولەڭ دە ۇلگى بولار،
وتكازات قورا قوجا جازعان جىرى.
ايتىپسىڭ مەكەنىڭ مەن جەرىڭ جوق دەپ،
ەتەكسىز كيىمى ۇزىن ەلىڭ جوق دەپ،
تۇلكىباي قۇراعالى-اق جولدارىندا،
شوشايتقان سەكسەۋىلمەن كورىڭ جوق دەپ.
ارقانىڭ سەن كورمەگەن سازدارى بار،
قاڭقىلداپ ۇيرەك وتكەن قازدارى بار.
توڭاتىن سۋىق تا ەمەس، ىستىق تا ەمەس،
ءجانناتتىڭ ساياسىنداي جازدارى بار.
كۇمبەز قىپ نەشە جەردەن ايشىق قىلعان،
ءار تاپتىڭ قورىم قىلعان مازارى بار.
قاڭعىرىپ سونداي جاندى ءبىر كورەتىن.
ءارۋاققا ءتىلى تيگەن جازالىلار.
كوشەمەن بىزدەردە جوق، جولدا قالعان،
شۋدا ءولىپ مازار بولعان قازالىلار.
وسى دا جەڭىلەتىن جەرىڭ ەدى،
قايدا ءولىپ، قايدا قالماس aجaلدىلap.
شۋىم دا ارتىق ارقاسىز «تالاسىڭنان»،
ءسوزىڭ قوي! كوتىڭدى قىس تاماسىنعان
كورپەڭدى اياعىڭا شاقتاپ كوسىل،
پايدا ىلىنبەس قۇر بەكەر تالاسىڭنان.
ىستەسەك «شۋ» تالاستان كەم بولمايدى،
شۋمەنەن ەشبىر جەرىڭ تەڭ بولمايدى،
جاز بويى كۇنگە كۇيىپ، تورعاي قۋىپ،
وتىز پۇت بيداي الساڭ ۇنەم بولمايدى.

ءۇيسىن قاراقوجا

تەنتەكتى كوپ سۇيەيدى ادامدارىڭ.
سونان سوڭ كوتەرىلدى ناداندارىڭ
ءبىرىڭدى ءبىرىڭ كەلىپ شاۋىپ الدىڭ،
ولاردىڭ ويلاماستان وبالدارىن.
ەگىن سالىپ، ەتىن جەپ جاتۋىنا.
پانالى سۋى بار جەر تابا المادىڭ.
اقىرى ءاربىر جەرگە تەز-تەز بولىپ
ءارقايسىڭ ءار تۋىسقاندى ساعالادىڭ،
كوشىپ كەپ ارالاستىڭ ارامىزعا،
قارىنى كەسىرىنەن نانعا تويماي،
جەتكىزدىڭ قانشا زاپال بالامىزعا.
ارعىندار ساسكە بولماي ويانبايدى.
ىشەدى سۋدان كەيىن جاساپ شايدى.
كەسەسى كىسى باسى جەتپەي قالسا،
باسقاعا جان-جاعىندا بۇرىلمايدى.
تۇرادى سورپا كورسە ىشكىسى كەپ،
ناجىستەن جيرەنبەيدى قۇسقىسى كەپ؛
بايلاۋلى ءبىر اۋىلدا ات كورىنسە،
كەلەدى جەلە انداپ تۇسكىسى كەپ.
كەلە سالا تۇسەدى كىدىرمەيدى.
ەنتەلەڭدەپ كەلەدى جۇگىرمەيدى.
ەكەۋ ارا ءبىر اياق سورپا بەرسە،
مەن ىشەيىن ساعان دا بەرەر دەيدى.
بارۋعا جاقىن جەردە بازارى جوق،
مەشىت پەن ايتىلۋلى ازانى جوق.
قايدا بولسا قالادى سول ارادا،
بەلگىلى ءبىزدىڭ جۇرتتاي مازارى جوق.
ايتايىن ۇلى جۇزدەن كەم جەرىندى،
دىنگە سۇست، شاريعاتقا كەم جەرىندى،
يمان ايتىپ كومبەيسىڭ جانازالاپ،
وسقىرىپ قوراساننان ولگەنىڭدى.

TAMA مۇسايەۆ

كەلەمىز مال سەمىرتىپ ارقا جايلاپ،
قىلامىز ءبىر اي قىزمەت اتان سايلاپ.
كوپىردەن ولاي-بىلاي وتكەن كەزدە
تۇراسىڭ سوقسا ەكەن دەپ يا قۇدايلاپ.
ءبىز دە وزىندەي شارشايتىن ادام ەك دەپ،
شارىگە بارساڭ جەكەلەر الا كەت دەپ.
ءبىر قاپ تارى، بىرەر قاپ قوناعىم بار
تۇيەڭە قۇداي ءۇشىن سالا كەت دەپ.
ءبارىمىز قازاق دەگەن سالتىمىز بار،
ساناساق التى ميلليون حالقىمىز بار.
ءار جەردە وبلىسقا بولىنگەندە،
اسپاننان جەردەي بولەك پارقىمىز بار.
ورىنبور، ومبى، سەمەي ءار ورىندا
قازاقتىڭ شىن نەگىزى ءبىز پورىمدا.
ءسوز، تاماق، كيىم، ادەت، مىنەز، قۇلىق،
وتىرىس، تۇرىس، ءالىم ءدىن جولىندا.
ۇكىمەت دەپ ايتادى قازاق حالقى،
جالپاق تىلمەن سويلە دەپ ءبارىڭ جالپى،
ءارقايسىڭ ءوز تىلىندە سويلەسىڭدەر،
كەتپەسىن وزبەك، نوعاي بولىپ قالپى.
كىشى ءجۇز، الشىن تاما اتام ەدى.
نۇرا، ەسىل، سارىسۋ وتان ەدى.
قىس بولسا شۋدى قىستاپ، ارقا جايلاپ،
ەجەلدەن اتا قونىس مەكەن ەدى.
كەشەگى ابىلايدىڭ زامانىندا
ءبىر شەتى ءۇيسىن تاراپ جاتار ەدى.
بىلەسىڭ وزدەرىڭ دە ەجەلدەن-اق
ون ەسە قىسى سىزدەن قاتاڭ ەدى،
مۋاپىق اۋاسىنا كيىم كيمەك،
كىتاپتا وسى سوزدە ماقال ەدى.
كەن قونىش، كيىز بايپاق، تۇلكى تىماق
كيمەسە ۇسىنۋگە شاتاق ەدى.
ەگەردە بۇل كيىممەن ءۇيسىن بارسا،
ءبىر جەردە بوعىمەنەن قاتار ەدى.
عايرى ءدىن ماعري ماعريفاتلى حالىقتار كوپ،
ارامزا ناداندىقتا جەر مەنەن كوك.
بۇلاردىڭ ءبارىن بولجار ادام بولساڭ،
ايتپاس ەڭ سەن كيىمدى سەن سولاي دەپ.
ۇلكەن-اق جۇدەتەتىن ءمىندى ايتىپسىڭ،
ونىمەن قويماي تاعى ءمىندى ايتىپسىڭ.
قۇشىر، قىراش، زەكەت دەپ الداپ الار،
تام سالعان مەشىت قىلىپ جىندى ايتىپسىڭ.
تالاستا مولدالار كوپ الداپ جۇرگەن
تاڭىرگە جازىپ جانىن جالداپ جۇرگەن.
مەشىتكە زەكەت قىراش بەرىڭدەر دەپ،
حايىزداپ ارامىراق مولدا aپ جۇرگەن.
سىنشىلار بۇعان قۇلاق سالىپ تىڭدار،
سوعىم دەگەن ءبىر ادەت حالىقتىڭ بار.
اركىمدەر وزدەرىنىڭ بارىن سويسا،
بىرەۋىنەن بىرەۋى ارىق شىعار.
سەندەي كوپ قوناق كوجە سەنە تۇعىن،
قاتىقسىز اق ىشۋگە كونەتۇعىن.
قاتىقسىز كوپ ىشەم دەپ كەيبىرەۋى
كوكتەمدە كوزى ىرىڭدەپ ولەتۇعىن.
مىقتاعانى سوعىمعا سويامىن دەپ
كارى ەشكىگە قاۋىندى بەرەتۇعىن.
حابارلانباي قالسىن دەپ انا اۋىلدار،
باۋىزداۋ قانىن جەرگە كومەتۇعىن.
بىرەۋىڭ وتىرىك دەپ ايتىڭدارشى
كوز جوق پا؟ ءبىز بۇلاردى كورەتۇعىن.

1926 جىل

---