ەلەكتروستاتيكانىڭ نەگىزگى زاڭى - كۋلون زاڭى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەلەكتروستاتيكانىڭ نەگىزگى زاڭى - كۋلون زاڭى
پايدالاندى كوپ عالىمدار،
فيزيكانىڭ زاڭدارىن.
سول زاڭدارمەن تانىدىق،
تابيعاتتىڭ سىرلارىن.
ساباقتىڭ ماقساتى: ەلەكتروماگنيتتىك ءوزارا اسەرلەسۋدى سان جاعىنان سيپاتتايتىن زاڭدى وقىپ ۇيرەنۋ، ەلەكتر زاريادى بىرلىگىن تاعايىنداۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: 1) زاريادتالعان بولشەكتەردىڭ ءوزارا اسەرلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
2) كۋلون زاڭىنىڭ فورمۋلالارىن پايدالانا وتىرىپ ەسەپتەر شىعارا ءبىلۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
3) تازا جازۋعا، ىسكەرلىككە، ىزدەنىمپازدىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالار، سۋرەتتەر، كەستە
ساباقتىڭ ءتۇر: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
كلاسس وقۋشىلارىنىڭ كوڭىل - كۇيىنە نازار اۋدارۋ.
ساباقتا جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ وتىرعىزۋ
ءىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
1) ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ( ءار توپقا سۇراقتار بەرۋ)
( جەكە، توپپەن دايىندالىپ جاۋاپتار بەرۋ)
1.«ەلەكتر»، «ەلەكتر زاريادى» دەگەن نە؟
2. ەلەكتر زاريادىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار جانە دەنەلەردىڭ زاريادتالعانىن قانداي قۇرال ارقىلى بىلەمىز؟
3. كۇندەلىكتى ومىردە بايقاعان جاعدايلارعا بايلانىستى دەنەلەردىڭ ەلەكترلەنۋىنە مىسالدار كەلتىرىڭدەر.
4. دەنەلەردى قانداي ادىستەرمەن ەلەكترلەۋگە بولادى، زاريادىڭ ساقتالۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
ءىىى. ماعىنانى تانۋ.
ا) جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ
1. تۇجىرىمداماسى: ەلەكتروستاتيكانىڭ نەگىزگى زاڭىن 1785 ج. تاجىريبە جۇزىندە اينالمالى تارازىنىڭ كومەگىمەن فرانسۋز فيزيگى ش. كۋلون تاعايىندادى
2. تاجىريبە: كۋلون اينالمالى تارازىنى پايدالانىپ قوزعالمايتىن ەكى كىشكەنە زاريادتالعان شاردىڭ ءبىر - بىرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋىن ەكسپەريمەنت جۇزىندە انىقتادى. مىناداي قورتىندى جاسادى.
كۋلون زاڭى: ۆاكۋۋمداعى قوزعالمايتىن ەكى نۇكتەلىك زاريادتىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشى زاريادتاردىڭ ءمودۋلىنىڭ كوبەيتىندىسىنە تۋرا پروپورسيونال جانە ولاردىڭ اراقاشىقتىقتارىنىڭ كۆادراتىنا كەرى پروپورسيونال
بۇل كۇش وسى زاريادتاردى قوساتىن ءتۇزۋدىڭ بويمەن باعىتتالعان.
3. تاۋەلدىلىك:
- كۋلون كۇشى
- پروپورسيونالدىق كوەففيسيەنت.
4. زارياد بىرلىگى: حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندە (si) زارياد بىرلىگى نەگىزگى ەمەس، تۋىندى بىرلىك، سوندىقتان، ول ءۇشىن ەتالون ەنگىزىلمەيدى.
Si جۇيەسىندە زارياد بىرلىگى كۋلوندى توك كۇشى ارقىلى تاعايىندايدى.
1 كۋلون (كل) = توك كۇشى 1 ا بولعان وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسىنان 1س وتكىزەتىن زارياد. 1 كۋلون زارياد - وتە ۇلكەن شاما. ءبىر - بىرىنەن 1 كم. قاشىقتىقتا ورنالاسقان ءارقايسىسى 1 كۋلون ەكى نۇكتەلىك زاريادتىڭ ءوزارا اسەر كۇشى جەر شارىنىڭ ماسساسى 1 ت. جۇكتى تارتاتىن كۇشىنەن از - اق كەم.
1 كل زارياد وتە ۇلكەن شاما.
كل جەر شارىنىڭ 1 ت جۇكتى تارتاتىن كۇشىنەن كەم ەمەس.
5. باسقا جاعدايلاردا بەرىلۋى.
- ەلەكتر تۇراقتىسى
- (گرەك ءارىپى «ەپسيلون»)
- ديەلەكتر وتىمدىلىك ورتاعا بايلانىستى.
ورتانىڭ ديەلەكترلىك وتكىزگىشتىگى – بۇل زاتتىڭ ەلەكترلىك جانە زاريادتاردىڭ بەرىلگەن ورتاداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشى ۆاكۋۋمداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشىنەن نەشە ەسە از بولاتىنىن كورسەتەتىن فيزيكالىق شاما.
6. باسقا زاڭعا ۇقساستىعى: 1687 ج بۇكىل الەمدىك تارتىلىس زاڭى
7. ەرەكشەلىگى: گراۆيتاسيالىق كۇشتەن ارتىق، اسەرى كوزگە كورىنەدى.
8. قولدانۋ شەگى: ا) زاريادتالعان دەنە نۇكتەلىك بولۋ كەرەك.
ءا) مىندەتتى تۇردە قوزعالمايتىن بولۋ كەرەك.
كۋلون زاڭىنىڭ تەك نۇكتەلىك زاريادتار ءۇشىن عانا دۇرىس ەكەنىن ۇستاۋ قاجەت. شىندىعىندا، تابيعاتتا نۇكتەلىك زاريادتار بولمايدى، ءبىراق زاريادتالعان دەنەلەر اراسىنداعى قاشىقتىق ولاردىڭ ولشەمدەرىنەن كوپ ۇلكەن بولسا، وندا دەنەلەردى نۇكتەلىك دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
ءىۇ. وي - تولعانىس
1. ەسەپتەر شىعارۋ
№677 № 678
ۇبت: فيزيكا تەستىلەر جيناعى 1، 12 نۇسقا №4 جانە №7
№4. ەكى نۇكتەلىك زاريادتالعان دەنەلەردىڭ اراقاشىقتىعىن 2 ەسە ارتتىرعاندا ولاردىڭ اراسىنداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشى قانشا ەسە وزگەرەدى؟ 2 ەسە كەمىتسە شە؟
جاۋابى: كۇش 4 ەسە كەميدى.
جاۋابى: كۇش 4 ەسە ارتادى.
№7. ەگەر نۇكتەلىك زاريادتالعان دەنەنىڭ بىرەۋىنىڭ زاريادىن 3ەسە ارتتىرسا ارەكەتتەسۋ كۇشى قالاي وزگەرەدى؟، ال كەمىتسە شە؟
بەر: q=3q
ت/ك: F=؟
جاۋابى: كۇش 3 ەسە ارتادى.
جاۋابى: كۇش 3 ەسە كەميدى
2. رافت ءادىسىن پايدالانۋ
رول. ا) كۋلون زاڭى تۋرالى ماسەلە كوتەرىلسە ونى كىم جازۋى مۇمكىن.
اۋديتوريا. ءا) ولار كىمگە جازۋى مۇمكىن
فورما. ب) ول قانداي فورمادا جازىلۋى مۇمكىن
تاقىرىپ ۆ) تاقىرىپ
ءۇ. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
1) كەستە بويىنشا
2) ۆەنن دياگراماسى
كۋلون زاڭى
ۇقساستىعى
بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭى
ءۇى. باعالاۋ
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:
پايدالاندى كوپ عالىمدار،
فيزيكانىڭ زاڭدارىن.
سول زاڭدارمەن تانىدىق،
تابيعاتتىڭ سىرلارىن.
ساباقتىڭ ماقساتى: ەلەكتروماگنيتتىك ءوزارا اسەرلەسۋدى سان جاعىنان سيپاتتايتىن زاڭدى وقىپ ۇيرەنۋ، ەلەكتر زاريادى بىرلىگىن تاعايىنداۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: 1) زاريادتالعان بولشەكتەردىڭ ءوزارا اسەرلەرى تۋرالى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ.
2) كۋلون زاڭىنىڭ فورمۋلالارىن پايدالانا وتىرىپ ەسەپتەر شىعارا ءبىلۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
3) تازا جازۋعا، ىسكەرلىككە، ىزدەنىمپازدىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبالار، سۋرەتتەر، كەستە
ساباقتىڭ ءتۇر: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
كلاسس وقۋشىلارىنىڭ كوڭىل - كۇيىنە نازار اۋدارۋ.
ساباقتا جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ. وقۋشىلاردى ءۇش توپقا ءبولىپ وتىرعىزۋ
ءىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ:
1) ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ( ءار توپقا سۇراقتار بەرۋ)
( جەكە، توپپەن دايىندالىپ جاۋاپتار بەرۋ)
1.«ەلەكتر»، «ەلەكتر زاريادى» دەگەن نە؟
2. ەلەكتر زاريادىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار جانە دەنەلەردىڭ زاريادتالعانىن قانداي قۇرال ارقىلى بىلەمىز؟
3. كۇندەلىكتى ومىردە بايقاعان جاعدايلارعا بايلانىستى دەنەلەردىڭ ەلەكترلەنۋىنە مىسالدار كەلتىرىڭدەر.
4. دەنەلەردى قانداي ادىستەرمەن ەلەكترلەۋگە بولادى، زاريادىڭ ساقتالۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
ءىىى. ماعىنانى تانۋ.
ا) جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ
1. تۇجىرىمداماسى: ەلەكتروستاتيكانىڭ نەگىزگى زاڭىن 1785 ج. تاجىريبە جۇزىندە اينالمالى تارازىنىڭ كومەگىمەن فرانسۋز فيزيگى ش. كۋلون تاعايىندادى
2. تاجىريبە: كۋلون اينالمالى تارازىنى پايدالانىپ قوزعالمايتىن ەكى كىشكەنە زاريادتالعان شاردىڭ ءبىر - بىرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋىن ەكسپەريمەنت جۇزىندە انىقتادى. مىناداي قورتىندى جاسادى.
كۋلون زاڭى: ۆاكۋۋمداعى قوزعالمايتىن ەكى نۇكتەلىك زاريادتىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشى زاريادتاردىڭ ءمودۋلىنىڭ كوبەيتىندىسىنە تۋرا پروپورسيونال جانە ولاردىڭ اراقاشىقتىقتارىنىڭ كۆادراتىنا كەرى پروپورسيونال
بۇل كۇش وسى زاريادتاردى قوساتىن ءتۇزۋدىڭ بويمەن باعىتتالعان.
3. تاۋەلدىلىك:
- كۋلون كۇشى
- پروپورسيونالدىق كوەففيسيەنت.
4. زارياد بىرلىگى: حالىقارالىق بىرلىكتەر جۇيەسىندە (si) زارياد بىرلىگى نەگىزگى ەمەس، تۋىندى بىرلىك، سوندىقتان، ول ءۇشىن ەتالون ەنگىزىلمەيدى.
Si جۇيەسىندە زارياد بىرلىگى كۋلوندى توك كۇشى ارقىلى تاعايىندايدى.
1 كۋلون (كل) = توك كۇشى 1 ا بولعان وتكىزگىشتىڭ كولدەنەڭ قيماسىنان 1س وتكىزەتىن زارياد. 1 كۋلون زارياد - وتە ۇلكەن شاما. ءبىر - بىرىنەن 1 كم. قاشىقتىقتا ورنالاسقان ءارقايسىسى 1 كۋلون ەكى نۇكتەلىك زاريادتىڭ ءوزارا اسەر كۇشى جەر شارىنىڭ ماسساسى 1 ت. جۇكتى تارتاتىن كۇشىنەن از - اق كەم.
1 كل زارياد وتە ۇلكەن شاما.
كل جەر شارىنىڭ 1 ت جۇكتى تارتاتىن كۇشىنەن كەم ەمەس.
5. باسقا جاعدايلاردا بەرىلۋى.
- ەلەكتر تۇراقتىسى
- (گرەك ءارىپى «ەپسيلون»)
- ديەلەكتر وتىمدىلىك ورتاعا بايلانىستى.
ورتانىڭ ديەلەكترلىك وتكىزگىشتىگى – بۇل زاتتىڭ ەلەكترلىك جانە زاريادتاردىڭ بەرىلگەن ورتاداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشى ۆاكۋۋمداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشىنەن نەشە ەسە از بولاتىنىن كورسەتەتىن فيزيكالىق شاما.
6. باسقا زاڭعا ۇقساستىعى: 1687 ج بۇكىل الەمدىك تارتىلىس زاڭى
7. ەرەكشەلىگى: گراۆيتاسيالىق كۇشتەن ارتىق، اسەرى كوزگە كورىنەدى.
8. قولدانۋ شەگى: ا) زاريادتالعان دەنە نۇكتەلىك بولۋ كەرەك.
ءا) مىندەتتى تۇردە قوزعالمايتىن بولۋ كەرەك.
كۋلون زاڭىنىڭ تەك نۇكتەلىك زاريادتار ءۇشىن عانا دۇرىس ەكەنىن ۇستاۋ قاجەت. شىندىعىندا، تابيعاتتا نۇكتەلىك زاريادتار بولمايدى، ءبىراق زاريادتالعان دەنەلەر اراسىنداعى قاشىقتىق ولاردىڭ ولشەمدەرىنەن كوپ ۇلكەن بولسا، وندا دەنەلەردى نۇكتەلىك دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
ءىۇ. وي - تولعانىس
1. ەسەپتەر شىعارۋ
№677 № 678
ۇبت: فيزيكا تەستىلەر جيناعى 1، 12 نۇسقا №4 جانە №7
№4. ەكى نۇكتەلىك زاريادتالعان دەنەلەردىڭ اراقاشىقتىعىن 2 ەسە ارتتىرعاندا ولاردىڭ اراسىنداعى ءوزارا ارەكەتتەسۋ كۇشى قانشا ەسە وزگەرەدى؟ 2 ەسە كەمىتسە شە؟
جاۋابى: كۇش 4 ەسە كەميدى.
جاۋابى: كۇش 4 ەسە ارتادى.
№7. ەگەر نۇكتەلىك زاريادتالعان دەنەنىڭ بىرەۋىنىڭ زاريادىن 3ەسە ارتتىرسا ارەكەتتەسۋ كۇشى قالاي وزگەرەدى؟، ال كەمىتسە شە؟
بەر: q=3q
ت/ك: F=؟
جاۋابى: كۇش 3 ەسە ارتادى.
جاۋابى: كۇش 3 ەسە كەميدى
2. رافت ءادىسىن پايدالانۋ
رول. ا) كۋلون زاڭى تۋرالى ماسەلە كوتەرىلسە ونى كىم جازۋى مۇمكىن.
اۋديتوريا. ءا) ولار كىمگە جازۋى مۇمكىن
فورما. ب) ول قانداي فورمادا جازىلۋى مۇمكىن
تاقىرىپ ۆ) تاقىرىپ
ءۇ. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
1) كەستە بويىنشا
2) ۆەنن دياگراماسى
كۋلون زاڭى
ۇقساستىعى
بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭى
ءۇى. باعالاۋ
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:
You Might Also Like
-
ماقساتى: ۇمىت بولىپ بارا جاتقان حالىقتىق ءداستۇردى جاڭعىرتۋ. اجەلەرىمىزدىڭ ەكىنشى ۇرپاعى – نەمەرەلەرىنە تاربيە بەرۋ ماسەلەسى جايىندا ويلارىن ورتاعا سالۋى. وقۋشىلاردى يماندىلىققا، ىزگىلىككە، قايىرىمد...
