InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - ءتىلىم مەنىڭ!»
ماقساتى: وقۋشىلارعا ءتىلدىڭ مارتەبەسىنىڭ جوعارى ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ. ولاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتىپ، مانەرلەپ وقۋعا جەتەلەپ، ماشىقتاندىرۋ. تۋعان ءتىلدىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ، ونىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدە جاسالعان جۇمىستاردى پاش ەتۋ.
تاربيەلىك ءمانى: جاس ۇرپاقتى ءتىلىن، ءدىنىن، تۋعان جەرىن سۇيۋگە، قادىرلەۋگە، قۇرمەتتەۋگە، ءتىلدىڭ كوركەمدىگى مەن بايلىعىن ۇيرەنىپ، ونى ماقتان ەتە بىلۋگە تاربيەلەۋ. حالقىنا، تىلگە دەگەن ماحابباتىن، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتا وتىرىپ، ءبىلىمدى دە، دارىندى جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ويىننىڭ ۇرانى: قانشا جۇرت ءتىلىن ۇيرەنسەڭ، سوعۇرلىم انا ءتىلىڭ شات. ۇيرەن دە جيرەن، دەگەن بار، ونەرلى، دەيدى ءبىلۋ شارت.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، «مەملەكەتتىك ءتىل» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رامىزدەرى، ءتىل تۋرالى قاناتتى، ناقىل سوزدەر، قازاقستان كونستيتۋتسياسىنان ءۇزىندى.

ۇلاعاتتى سوزدەر:
كىمدە كىم قازىرگى ۋاقىتتا انا ءتىلىن، ءوزىنىڭ ادەبيەتىن سىيلاماسا، ونى ساۋاتتى، مادەنيەتتى ادام دەپ ساناۋعا بولمايدى.
م. اۋەزوۆ.
انا ءتىلىن ۇمىتقان ادام ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنەن دە، بولاشاعىنان دا قول ۇزەدى. عابيت مۇسىرەپوۆ

ءتىلىن بىلمەگەن – ءتۇبىن بىلمەيدى.
ع. مۇسىرەپوۆ.
... قاسيەتتى قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق دەگەندەردىڭ كومەيىنە قۇم قۇيىلسىن.
ع. مۇسىرەپوۆ
انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ - بۇكىل اتا - بابامىزدى ۇمىتۋ.
باۋىرجان مومىش ۇلى
ءتىل - قارۋى ءسوز، ءسوز قارۋى - وي. اقىلدى وي، العىر ءسوز - ادامنىڭ ەڭ جوعارعى قاسيەتى. ع. مۇستافين.
ءسوز حالىقتىڭ قىمباتتان قىمبات كەنى.
س. مۇقانوۆ.
ءتىل - اسا قادىرلەپ ۇستايتىن بايلىعىمىز.
ل. ن. تولستوي.
«قازىرگى ەڭ تازا، ەڭ باي، ەڭ تابيعي جانە بۇزىلماي، بۇرىنعى قالپىندا ساقتالىپ قالعان ءتىل بولسا، ول دا قازاق ءتىلى جانە قازاق ادەبيەتى»
ا. ساادي «قازاق ءتىلى تۇركى تىلدەرى ىشىندەگى ەڭ ءبىر تازا تىلدەردىڭ ءبىرى»
ا. جورري دە مانسي

ساباقتىڭ بارىسى:
1. كىرىسپە اڭگىمە.
ءار حالىقتىڭ ءتىلى - وزىنە ءتان قىمباتتى دا قيماس قازىناسى. سول سياقتى ءبىزدىڭ انا ءتىلىمىز دە – التىنداي اسىلىمىز، ءمولدىر مارجانىمىز، عاجايىپ گاۋھارىمىز. قازاق ادەبيەتىنىڭ زاڭعار جازۋشىسى م. اۋەزوۆ «قازاعىم ەل بولامىن دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە»دەگەن. ءتىل اسا قادىرلەپ ۇستايتىن بايلىعىمىز، قازاقتىڭ دارحاندىعىن دالاسىمەن ولشەيتىن ەلىمىز. زوو جىل بويى تاۋەلسىزدىگىن اڭساپ كەلگەن شاعىندا دا، ءتىلىن ساقتاپ قالعان. بۇعان نەگىز بولاتىن: تاريحتا اتى قالعان وتكەن عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن ءار ۇلتتىڭ عالىمدارى «قازاق ءتىلى تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر تازا تىلدەردىڭ ءبىرى» دەپ، قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى جونىندە كوپتەگەن ناقىل سوزدەر قالدىرعان. سونىمەن قاتار ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن سالعان ا. بايتۇرسىن ۇلى «اتادان ەكى ءتۇرلى بايلىق قالعان: ءبىرىنشىسى بايتاق جەر، ەكىنشىسى باي ءتىل» دەگەن. سوندىقتان وسى ءتىلدى ساقتاۋ ءار ادامنىڭ مىندەتى ەكەنىن ءبىلۋىمىز كەرەك... وتكىردىڭ ءجۇزى،
كەستەنىڭ ءبىزى
ورنەگىن سەندەي سالا الماس...- دەپ، ۇلى اقىن اباي ءسوز قۇدىرەتىن اسا جوعارى باعالاعان. ءسوزدىڭ تاربيەلىك ءمانى وتە زور. ءبىر اۋىز ءسوز ادامدى اسقاقتاتسا، ءبىر ءسوز ادامدى جاسىتادى، نەمەسە ادامدى ۇيالتىپ جاتادى، ال ءبىر سوزبەن ءوز ءىس - ارەكەتىنە سىن كوزبەن قاراۋعا ماجبۇرلەيدى. جۇرگىزۋشى: ەرلىك، ەلدىك، بىرلىك، قايرات، ب ا ق، اردىڭ، جاۋىز تاعدىر جويدى ءبارىن نە باردىڭ. التىن كۇننەن باعاسىز ءبىر بەلگى بوپ، نۇرلى جۇلدىز، بابام ءتىلى سەن قالدىڭ.

قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا انالار، وقۋشىلار، قوناقتار! بۇگىن ءتىل مەرەكەسىنە ارنالعان 4 ‘a’سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ “ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - ءتىلىم مەنىڭ”اتتى ينتەللەكتۋالدى ويىنىنا قوش كەلدىڭىزدەر! قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ “ءتىل تۋرالى زاڭى” 1989 جىلى 22 قىركۇيەكتە، جوعارعى كەڭەستىڭ سەسسياسىندا قابىلدانعان بولاتىن. بۇگىندە زاڭىمىزعا 23جىل تولىپ وتىر.
تۋعان ءتىلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى.
وسسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وشەمىن،- دەگەندەي، ءتىل - وتە ماڭىزدى قۇرال. ءتىل بولماسا، ادام ءوز ويىن بىرەۋگە جەتكىزە الماس ەدى. وتكەن تاريحىمىز، حالقىمىزدىڭ ادەت - عۇرىپتارى داستۇرلەرى، بىزگە انا ءتىلىمىز ارقىلى جەتەدى. قازاق ءتىلى وتە باي، ءارى كوركەم تىلدەردىڭ ءبىرى. ق ر - نىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قازاق ءتىلى. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ - ق ر - نىڭ ازاماتىنىڭ پارىزى.
(قاتىسۋشىلار وزدەرىڭ تانىستىرادى.) جۇرگىزۋشى: سايىسكەرلەر ءۇش توپتان تۇرادى. ءبىرىنشى توپ «العىرلار» ەكىنشى توپ «زەردەلىلەر» ءۇشىنشى توپ «بىلگىرلەر»
ادىلقازىلارمەن تانىسۋ.

جۇرگىزۋشى: بۇگىنگى سايىس بەس اسۋدان تۇرادى.
1. اسۋ - «بايگە»سايىسكەرلەر وزدەرىن تانىستىرادى.
2. اسۋ -«ءتىل - ونەر»ماقال – ماتەلدەر سايىسى
3 اسۋ -«كوكپار» ۇياشىق تاڭداۋ ۆيكتورينالىق سۇراقتار وليمپيادا جايلى.
4. اسۋ -«دودا» «ماڭعىستاۋ» سوزىنەن ءسوز تىزبەكتەرىن قۇرۋ. 5. اسۋ -«جورعا» ءتىل تۋرالى ولەڭ وقيدى.

ءى. اسۋ -«بايگە»׃سايىسكەرلەرگە ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، بايگەنى باستايمىز. باستاماس بۇرىن ويىننىڭ شارتىن مۇقيات تىڭداڭىزدار. ويىننىڭ شارتىمەن تانىستىرىپ وتەيىن. ءار توپ وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىندايدى. سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. ويىن جىلدامدىقتى، دارىندىلىقتى، ۇشقىرلىقتى تالاپ ەتەدى.
بولاشاقتىڭ جولىندا، ىزگى بولسىن ماقساتىڭ. ءبارى ءوزىڭنىڭ قولىڭدا، شىقسىن ىلعي جاقسى اتىڭ،- دەگەندەي، سايىسكەرلەرىمىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن! بۇل اسۋدا سايىسكەرلەر وزدەرىن تانىستىرادى. دۇرىس دەپ ەسەپتەگەن جاۋاپتىڭ نۇسقاسىن كورسەتەسىزدەر. ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 1و - ۇپايدان بەرىلەدى.

ءى. اسۋ - «بايگە» «العىرلار» كوركەيسە ءتىلىم جارقىراپ، اتار تاڭىم ارايلار. مارتەبەسىن كوركەيتەر، جاس ۇرپاقپىز «العىرلار» ۇرانىمىز: «ءتىل - قارۋى ءسوز، ءسوز - قارۋى وي.» «زەردەلىلەر» ءسوزدىڭ بىلگەن ءقادىرىن، ابۋباكىر كەردەرى. سول كەمەڭگەر سياقتى، ءبىز بولامىز «زەردەلى» ۇرانىمىز: «ءتىل - اسا قادىرلەپ ۇستايتىن بايلىعىمىز.»
«بىلگىرلەر» قازاقتىڭ ءتىلىن ارداقتاپ، قادىرلەپ وتكەن دۇلدۇلدەر. سولاردىڭ سالعان ىزىمەن، ءبىز كەلەمىز «بىلگىرلەر» ۇرانىمىز: «ءتىل - حالىقتىڭ قىمباتتان دا قىمبات كەنى»
جۇرگىزۋشى: ءادىلقازىلار ءوز باعالارىڭىزدى بەرىڭىزدەر.

ءىى اسۋ «ءتىل - ونەر» مۇندا ماقال - ماتەل ايتۋ. ماقالدىڭ كەلەسى جولىن جالعاستىرۋ.
1. مال وسىرسەڭ قوي ءوسىر................ ءونىمى ونىڭ كول كوسىر.
2. ازاماتتىڭ ءقادىرىن اعايىن ەمەس جات بىلەر،..... ارقاعا ەردىڭ باتقانىن يەسى ەمەس ات بىلەر
3. اعاسى اقىلدىنىڭ ءىنىسى ازبايدى،...... جەڭگەسى شەبەردىڭ تونى توزبايدى.
4. جاقسى ادامنىڭ اشۋى ءشايى ورامال كەپكەنشە،............. جامان ادامنىڭ اشۋى ابىرويى كەتكەنشە.
5. قالىڭ بولساڭ جەردەي بول، ءبارىن شىداپ كوتەرگەن......... تازا بولساڭ سۋداي بول، ءبارىن جۋىپ كەتىرگەن.
6. ءتىس قاتتى عوي، ءبىراق سىنىپ كەتەدى،.......(ءتىل جۇپ جۇمساق ۇزاق تىرلىك ەتەدى).
7. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل،..........(جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
8. ينە كوزىنەن سىنادى،.......(شەشەن سوزىنەن سىنادى).
9. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى،................(انا ءتىلى وي وسىرەدى).
10. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، (ادامنىڭ ۋى ءتىلىندى).
11. كورە - كورە كوسەم بولارسىڭ،............ (سويلەي - سويلەي شەشەن بولارسىڭ). 12. تىلدەن ارتىق................................(قازىنا جوق).

ءىىى اسۋ «كوكپار» ۇياشىق تاڭداۋ. ۆيكتورينالىق سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ. سۇراقتار.
1. م. اۋەزوۆتىڭ اتاقتى رومانى. 2. شەشەندىك ءسوز دەپ نەنى ايتامىز؟ 3. وكپەسى قارا قازانداي – تۇراقتى تىركەسىنىڭ ماعىناسى قانداي؟ (رەنىشى تاۋداي)
4. شىعىستىڭ عۇلاماسى كىم؟ ءابۋ ناسىر ءال - فارابي) 5. ورفوگرافيا دەگەن نە؟ (سوزدەردىڭ دۇرىس جازىلۋى) 6. سينتاكسيستىك تالداۋ دەگەن نە؟ (سويلەم مۇشەسىنە تالداۋ)
7. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الدى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
8. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
9. كەشەگى لوندوندا بولعان 30 - شى سپورتتىق وليمپيادادا قازاقستان ويىنشىلارى قانداي جەتىستىككە جەتتى جانە ماڭعىستاۋدان كىم قاتىستى؟
10. تۋىپ وسكەن تورعايدىڭ دالاسىندا قايران ەلى - قازاعى ساناسىندا، ءتىلى ءۇشىن جازىقسىز جاپا شەككەن ارىسىڭ كىم، ويلانباي تاباسىڭ با؟ (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
11. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
12. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا. بايتۇرسىنوۆ).

ءىV اسۋ «دودا» «ماڭعىستاۋ» سوزىنەن ءسوز قۇراستىرۋ. توپ مۇشەلەرى تاپسىرمانى ورىنداپ بولعانشا كەزەكتى انگە بەرەيىك.
ءان «انا ءتىلى» ورىندايتىن داۋرەن.

V aسۋ «جورعا» ءتىل تۋرالى ولەڭدەردى مانەرلەپ وقۋ.
جۇرگىزۋشى: انا ءتىلىڭ ارىڭ بۇل، ۇياتىڭ بوپ تۇر بەتتە. وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل.
ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە! – دەپ اقىن ق. مىرزا ءالي ايتقانداي، ءتىل مەن ءسوزدىڭ ءقادىرىن بىلەتىن جاس ۇرپاقتاردىڭ بۇگىنگى «ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - ءتىلىم مەنىڭ!» اتتى ينتەللەكتۋالدى شوۋ اياقتالدى.
ءان «انامنىڭ ءتىلى» حور. جەڭىمپازداردى انىقتاۋ ءۇشىن ءسوز ءادىلقازىلار القاسىنا بەرەمىز.
ماراپاتتاۋ ءراسىمى