ەڭبەك - ءبارىن دە جەڭبەك
ماقساتى:
«ەڭبەك» ادامگەرشىلىك قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- ەڭبەكتىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ەڭبەك ەتۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ؛
- ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ؛
كورنەكتى قۇرالدار: سيۋجەتتى سۋرەتتەر، جەمىس اعاشتارى، داپتەر وقۋلىق.
شاتتىق شەبەرى
وقۋشىلار مۇعالىممەن بىرگە شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى، سالەمدەسەدى، تىلەك ايتادى.
ءوزىندى - ءوزىڭ تانۋ بۇل – (ءوز ويلارىن ايتۋ)
ءوزىڭدى – ءوزىڭ تانۋ ارقىلى بويىمىزعا جاقسى قاسيەتتەردى جينايمىز. ءوزىڭدى – ءوزىڭ تانۋ ومىرگە باعىت بەرەدى.
رەبۋستى شەش
اڭگىمەلەسۋ
- ەڭبەك دەگەنىمىز نە؟
- ەڭبەك ەتۋ ادامعا قاجەت پە؟
- ەڭبەك ادامعا نە ءۇشىن قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
ادامعا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن نە قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
ادام ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتەر: اۋا، سۋ، تاعام، نان، كيىم، جارىق، جىلۋ، ءبىلىم، دەنساۋلىق، ءۇي، كولىك.
ەڭبەك دەگەنىمىز – ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى ءىس - ارەكەتى.
ەڭبەك ەتپەگەن ءىشىپ جەمەيدى
(حالىق ماقالى)
ساحنالاۋ
قايدان كەلدىڭ باۋىرساق؟
ءو. تۇرمانجانوۆ
داستارقاندا شاشىلىپ،
جاتتى اپپاق باۋىرساق.
باۋىرساققا قىزىعىپ،
قاراپ تۇرىپ كوزىن ساپ:
- قايدان كەلدىڭ، باۋىرساق؟
- دەپ سۇرادى قۋىرشاق.
- دۇكەننەن كەلدىم نان ساتقان،
- دەدى وعان باۋىرساق.
- دۇكەنگە كەلدىڭ قاي جاقتان؟
- ناۋبايدان كەلدىم نان جاپقان.
- ناۋبايعا كەلدىڭ قاي جاقتان؟
- ديرمەننەن كەلدىم ۇن تارتقان.
- ديىرمەنگە كەلدىڭ قاي جاقتان؟
- دالادان كەلدىم كەڭ جاتقان.
جەر – انام مەنىڭ كوسىلگەن،
ديقاندار مەنى وسىرگەن.
- نان داستارقانعا قانداي ەڭبەكپەن كەلدى ەكەن؟
اس اتاسى – نان. – ناندى قۇرمەتتەۋدەگى قانداي تىيىم سوزدەردى بىلەمىز؟
كوپ ەڭبەك ەتەتىن ادامدى
قىزىعا ەڭبەك ەتەتىن ادامدى
قانداي ادام دەيمىز؟
ەڭبەكتى سۇيەتىن جاندى
- ەڭبەكقور
ەڭبەكقور بولۋ بۇل قانداي قاسيەت؟
ەڭبەكتىڭ ادام ومىرىندەگى الاتىن ورنى زور.
ەڭبەكپەن ءومىرىڭ جارقىن. ەڭبەكشىل بولۋ ۇلكەن قاسيەت.
دايەكسوز
ەڭبەك – قۋانىش، جالقاۋلىق – ايىرىلماس ازاپ. (اباي)
- ادام، ەڭ باستىسى، ەڭبەكتەنۋگە، ءبىر ىسكە كۇش – قۋاتىن، اقىل – ويىن جۇمساۋعا ەرىنبەۋى كەرەك. ويتكەنى جالقاۋلىق، ەرىنشەكتىك ادامنىڭ ءوزىن جانە ءومىرىن توزدىرادى. ال ەرىنبەي ەڭبەك ەتسەڭ ماقساتىڭا، ارمانىڭا جەتەسىڭ. ارمانىڭ ورىندالسا، ءوزىڭدى باقىتتى سانايسىڭ.
ماتىنمەن جۇمىس
ەڭبەكسىز ءومىر – سۇرەڭسىز
مىسال اڭگىمە
ب. ءادىلوۆ.
قارا پىشاق دۇكەننەن شىعىپ، اس ۇيگە كەلگەن سوڭ تىنىم تاپپادى. نان تۋرادى، پياز ارشىدى، ايتەۋىر تاماق دايىندالىپ، اس قامدالسا، قولدان تۇسپەيتىن بولدى. ول جالقاۋ ەدى. بالا كەزىندەگى. «شالقايىپ جاتسام» دەگەن ارمانى ەسىنە ءتۇسىپ، جىلاپ تا الاتىن. ءبىر كۇنى قارا پىشاق اۋىر ەڭبەكتەن قۇتىلۋدىڭ وڭاي جولىن تاپتى. يەسىنىڭ كوزىن الا بەرىپ، ەدەننىڭ جىرىعىنا قويدى دا كەتتى. «بولدى،- دەدى ول قۋانىپ. – ەندى ەڭبەكتى جەلكەمنىڭ شۇقىرى كورسىن!... اي ءوتتى، جىل ءوتتى. قارا پىشاق ورنىنان قوزعالعان جوق. ونىڭ قايدا جاتقانىن ەشكىم بىلمەيتىن ەدى. ءبىر كۇنى:
- ءاي، تۋىسقان، - دەگەن داۋىسقا ەلەڭ ەتىپ قاراسا، ەدەننىڭ جارىعىنانجىلتىلداعان كوز سىعالاپ قاراپ تۇر ەكەن. بىردەن تانىدى، باياعى وزىمەن بىرگە جاسالعان سارى پىشاق. ءوزى وتە كوڭىلدى، ءجۇزى جارق - جۇرق ەتەدى. سۇلۋلانىپ كەتىپتى.
- تومەن سەكىر، - دەدى قارا پىشاق.- بىرگە جاتايىق. ءبىزدى ەشكىم بىلمەيدى.
- ول جەردە نە بار؟
- جاتامىز، ۇيىقتايمىز، دەمالامىز. وي، قانداي راحات!
- ال جۇمىستى كىم ىستەيدى؟
- جۇمىس ءبىزسىز دە ىستەلەدى.
- راحمەت! – دەدى سارى پىشاق.
- ەڭبەكتەن قاشقانشا، تەر توگىپ ولگەنىم ارتىق. ەڭبەكسىز ءومىر – سۇرەڭسىز. ءوزىڭ – اق جاتا بەر، راحاتىڭا باتا بەر.
قارا پىشاق، ورنىنان تۇرايىن دەپ ەدى، تۇرا المادى. ونە بويى توت باسقان. بارلىق جەرى سىنىپ بارا جاتقانداي سەزىنەدى.
*مىسال اڭگىمەدەگى قارا پىشاق قانداي ادامعا ۇقسايدى؟
*سارى پىشاقتىڭ قانداي ءىسى سەندەرگە ۇنادى؟
* «ەڭبەكسىز ءومىر – سۇرەڭسىز» دەگەندى وزدەرىڭ قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- ەڭبەك ەتكەن ادامنىڭ ءومىرى – جارىق. وي قورىتۋ.
ويىن: «ماقالدىڭ جالعاسىن تاپ»
جالقاۋدىڭ... ءتاتتى، ەڭبەكتىڭ... ءتاتتى.
ەڭبەك ەتسەڭ... مەرەكە
تويادى قارنىڭ.. بەرەكە
ەڭبەكتىڭ ءتۇبى... ەرىنبەي
كوپتىڭ ءتۇبى... تىلەنبەي
تاپسىرما: (الما اعاشتان الما جيناۋ، ەڭبەك ەتۋ.)
ەڭبەك تۇرلەرىن اتا.
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
1. سۋرەتتەرگە قاراپ، ەڭبەكتىڭ تۇرلەرىن انىقتاۋ.
2. ماماندىق يەلەرىن اتا. (سۋرەتتەرگە قاراپ تابۋ)
3. ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ قولدانۋ اياسىن تاپ.
4. سۋرەتتى قۇراپ ماقالدى تاۋىپ وقى. (پازلى)
داپتەرمەن جۇمىس:
«مەن تۇيگەن وي» ەسسە جاز.
ءۇي تاپسىرماسى:
«ەڭبەك – باقىت باستاۋى»
شاعىن اڭگىمە جازۋ
قورىتۋ: «ادامدى ادام ەتكەن – ەڭبەك»
جۇرەكتەن جۇرەككە
بولايىقشى وسىنداي
جاقسى بالا ەڭبەكشىل ------------- تازا بالا مۇنتازداي،
ەر ازامات بولادى. ------------------ سۇيسىنەدى قاراعان،
قيىندىقتى جەڭىل كىل، ------------- ۇقىپتى دەپ بۇل قانداي،
قۇشاعى گۇلگە تولادى. -------------- جاقسى كورەر بار ادام.
قايىرماسى
ەڭبەكشىل وسىنداي،
بولايىقشى، دوسىم – اي.
«ەڭبەك» ادامگەرشىلىك قۇندىلىعى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- ەڭبەكتىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ەڭبەك ەتۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ؛
- ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ؛
كورنەكتى قۇرالدار: سيۋجەتتى سۋرەتتەر، جەمىس اعاشتارى، داپتەر وقۋلىق.
شاتتىق شەبەرى
وقۋشىلار مۇعالىممەن بىرگە شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى، سالەمدەسەدى، تىلەك ايتادى.
ءوزىندى - ءوزىڭ تانۋ بۇل – (ءوز ويلارىن ايتۋ)
ءوزىڭدى – ءوزىڭ تانۋ ارقىلى بويىمىزعا جاقسى قاسيەتتەردى جينايمىز. ءوزىڭدى – ءوزىڭ تانۋ ومىرگە باعىت بەرەدى.
رەبۋستى شەش
اڭگىمەلەسۋ
- ەڭبەك دەگەنىمىز نە؟
- ەڭبەك ەتۋ ادامعا قاجەت پە؟
- ەڭبەك ادامعا نە ءۇشىن قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
ادامعا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن نە قاجەت دەپ ويلايسىڭدار؟
ادام ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتەر: اۋا، سۋ، تاعام، نان، كيىم، جارىق، جىلۋ، ءبىلىم، دەنساۋلىق، ءۇي، كولىك.
ەڭبەك دەگەنىمىز – ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قاجەتتى ءىس - ارەكەتى.
ەڭبەك ەتپەگەن ءىشىپ جەمەيدى
(حالىق ماقالى)
ساحنالاۋ
قايدان كەلدىڭ باۋىرساق؟
ءو. تۇرمانجانوۆ
داستارقاندا شاشىلىپ،
جاتتى اپپاق باۋىرساق.
باۋىرساققا قىزىعىپ،
قاراپ تۇرىپ كوزىن ساپ:
- قايدان كەلدىڭ، باۋىرساق؟
- دەپ سۇرادى قۋىرشاق.
- دۇكەننەن كەلدىم نان ساتقان،
- دەدى وعان باۋىرساق.
- دۇكەنگە كەلدىڭ قاي جاقتان؟
- ناۋبايدان كەلدىم نان جاپقان.
- ناۋبايعا كەلدىڭ قاي جاقتان؟
- ديرمەننەن كەلدىم ۇن تارتقان.
- ديىرمەنگە كەلدىڭ قاي جاقتان؟
- دالادان كەلدىم كەڭ جاتقان.
جەر – انام مەنىڭ كوسىلگەن،
ديقاندار مەنى وسىرگەن.
- نان داستارقانعا قانداي ەڭبەكپەن كەلدى ەكەن؟
اس اتاسى – نان. – ناندى قۇرمەتتەۋدەگى قانداي تىيىم سوزدەردى بىلەمىز؟
كوپ ەڭبەك ەتەتىن ادامدى
قىزىعا ەڭبەك ەتەتىن ادامدى
قانداي ادام دەيمىز؟
ەڭبەكتى سۇيەتىن جاندى
- ەڭبەكقور
ەڭبەكقور بولۋ بۇل قانداي قاسيەت؟
ەڭبەكتىڭ ادام ومىرىندەگى الاتىن ورنى زور.
ەڭبەكپەن ءومىرىڭ جارقىن. ەڭبەكشىل بولۋ ۇلكەن قاسيەت.
دايەكسوز
ەڭبەك – قۋانىش، جالقاۋلىق – ايىرىلماس ازاپ. (اباي)
- ادام، ەڭ باستىسى، ەڭبەكتەنۋگە، ءبىر ىسكە كۇش – قۋاتىن، اقىل – ويىن جۇمساۋعا ەرىنبەۋى كەرەك. ويتكەنى جالقاۋلىق، ەرىنشەكتىك ادامنىڭ ءوزىن جانە ءومىرىن توزدىرادى. ال ەرىنبەي ەڭبەك ەتسەڭ ماقساتىڭا، ارمانىڭا جەتەسىڭ. ارمانىڭ ورىندالسا، ءوزىڭدى باقىتتى سانايسىڭ.
ماتىنمەن جۇمىس
ەڭبەكسىز ءومىر – سۇرەڭسىز
مىسال اڭگىمە
ب. ءادىلوۆ.
قارا پىشاق دۇكەننەن شىعىپ، اس ۇيگە كەلگەن سوڭ تىنىم تاپپادى. نان تۋرادى، پياز ارشىدى، ايتەۋىر تاماق دايىندالىپ، اس قامدالسا، قولدان تۇسپەيتىن بولدى. ول جالقاۋ ەدى. بالا كەزىندەگى. «شالقايىپ جاتسام» دەگەن ارمانى ەسىنە ءتۇسىپ، جىلاپ تا الاتىن. ءبىر كۇنى قارا پىشاق اۋىر ەڭبەكتەن قۇتىلۋدىڭ وڭاي جولىن تاپتى. يەسىنىڭ كوزىن الا بەرىپ، ەدەننىڭ جىرىعىنا قويدى دا كەتتى. «بولدى،- دەدى ول قۋانىپ. – ەندى ەڭبەكتى جەلكەمنىڭ شۇقىرى كورسىن!... اي ءوتتى، جىل ءوتتى. قارا پىشاق ورنىنان قوزعالعان جوق. ونىڭ قايدا جاتقانىن ەشكىم بىلمەيتىن ەدى. ءبىر كۇنى:
- ءاي، تۋىسقان، - دەگەن داۋىسقا ەلەڭ ەتىپ قاراسا، ەدەننىڭ جارىعىنانجىلتىلداعان كوز سىعالاپ قاراپ تۇر ەكەن. بىردەن تانىدى، باياعى وزىمەن بىرگە جاسالعان سارى پىشاق. ءوزى وتە كوڭىلدى، ءجۇزى جارق - جۇرق ەتەدى. سۇلۋلانىپ كەتىپتى.
- تومەن سەكىر، - دەدى قارا پىشاق.- بىرگە جاتايىق. ءبىزدى ەشكىم بىلمەيدى.
- ول جەردە نە بار؟
- جاتامىز، ۇيىقتايمىز، دەمالامىز. وي، قانداي راحات!
- ال جۇمىستى كىم ىستەيدى؟
- جۇمىس ءبىزسىز دە ىستەلەدى.
- راحمەت! – دەدى سارى پىشاق.
- ەڭبەكتەن قاشقانشا، تەر توگىپ ولگەنىم ارتىق. ەڭبەكسىز ءومىر – سۇرەڭسىز. ءوزىڭ – اق جاتا بەر، راحاتىڭا باتا بەر.
قارا پىشاق، ورنىنان تۇرايىن دەپ ەدى، تۇرا المادى. ونە بويى توت باسقان. بارلىق جەرى سىنىپ بارا جاتقانداي سەزىنەدى.
*مىسال اڭگىمەدەگى قارا پىشاق قانداي ادامعا ۇقسايدى؟
*سارى پىشاقتىڭ قانداي ءىسى سەندەرگە ۇنادى؟
* «ەڭبەكسىز ءومىر – سۇرەڭسىز» دەگەندى وزدەرىڭ قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- ەڭبەك ەتكەن ادامنىڭ ءومىرى – جارىق. وي قورىتۋ.
ويىن: «ماقالدىڭ جالعاسىن تاپ»
جالقاۋدىڭ... ءتاتتى، ەڭبەكتىڭ... ءتاتتى.
ەڭبەك ەتسەڭ... مەرەكە
تويادى قارنىڭ.. بەرەكە
ەڭبەكتىڭ ءتۇبى... ەرىنبەي
كوپتىڭ ءتۇبى... تىلەنبەي
تاپسىرما: (الما اعاشتان الما جيناۋ، ەڭبەك ەتۋ.)
ەڭبەك تۇرلەرىن اتا.
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
1. سۋرەتتەرگە قاراپ، ەڭبەكتىڭ تۇرلەرىن انىقتاۋ.
2. ماماندىق يەلەرىن اتا. (سۋرەتتەرگە قاراپ تابۋ)
3. ەڭبەك قۇرالدارىنىڭ قولدانۋ اياسىن تاپ.
4. سۋرەتتى قۇراپ ماقالدى تاۋىپ وقى. (پازلى)
داپتەرمەن جۇمىس:
«مەن تۇيگەن وي» ەسسە جاز.
ءۇي تاپسىرماسى:
«ەڭبەك – باقىت باستاۋى»
شاعىن اڭگىمە جازۋ
قورىتۋ: «ادامدى ادام ەتكەن – ەڭبەك»
جۇرەكتەن جۇرەككە
بولايىقشى وسىنداي
جاقسى بالا ەڭبەكشىل ------------- تازا بالا مۇنتازداي،
ەر ازامات بولادى. ------------------ سۇيسىنەدى قاراعان،
قيىندىقتى جەڭىل كىل، ------------- ۇقىپتى دەپ بۇل قانداي،
قۇشاعى گۇلگە تولادى. -------------- جاقسى كورەر بار ادام.
قايىرماسى
ەڭبەكشىل وسىنداي،
بولايىقشى، دوسىم – اي.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ەرتەگىلەر ەلىندە. ەرتەگى وقي وتىرىپ ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ سۋرەتىن سالۋ.
