ەنەرگيا. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ جانە ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اينالۋ زاڭى
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەرمەكوۆا ايدانا
فيزيكا 9 سىنىپ
Cاباقتىڭ تاقىرىبى: ەنەرگيا. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ جانە ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اينالۋ زاڭى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەي الۋ مۇمكىندىگىن دامىتۋ، وقۋ ماتەريالىن وڭدەۋدىڭ جەكەلەنگەن تاسىلدەرى ارقىلى جۇمىس ىستەي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ەستە قالدىرۋ، شاپشاڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: عىلىمي دۇنيەتانىمىن ارتتىرۋ، العان ءبىلىمدى ومىردە پايدالانا ءبىلۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ەڭبەككە باۋلۋ، عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: فورمۋلالار، سلايدتار، سىزبالار، ت. ب
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. زىمىران قالاي قوزعالادى؟
2. رەاكتيۆتى قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟
3. رەاكتيۆتى قوزعالىسقا مىسالدار كەلتىر؟
4. رەاكتيۆتى قوزعالىس جىلدامدىعى قانداي شامالارعا بايلانىستى؟
5. عارىشتى زەرتتەۋدەگى قانداي شامالارعا بايلانىستى؟
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
مەتالل شاردىڭ جوعارىدان تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان سۋرەتى كورسەتىلەدى.
تاپسىرما: دەنەنىڭ كۇيى، جاعدايى قالاي وزگەرەدى؟
سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇكتىڭ قوزعالىسى.
III. جانا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ەنەرگيا – دەنەنىڭ كۇيىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق، سكاليارلىق شاما. ادامنىڭ كۇيى تۋرالى ايتقاندا، ونىڭ قان قىسىمى، تەمپەراتۋراسى، سياقتى، ت. ب. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت مەزەتىندەگى جالپى جاعدايىن سيپاتتايتىن مالىمەتتەر تۋرالى ءسوز ەتەمىز.
كۇي - دەنەنىڭ بەرىلگەن ۋاقىت مەزەتىندەگى جاعدايى.
مەحانيكادا دەنەنىڭ مەحانيكالىق كۇيى ءسوز بولادى. ونى كورسەتۋ ءۇشىن 2 ماسەلەگە توقتالۋىمىز كەرەك:
1. دەنەنىڭ بەرىلگەن ۋاقىت مەزەتىندەگى ورنى
2. دەنەنىڭ قالاي قوزعالاتىنىن سيپاتتاي الۋىمىز كەرەك.
ولاي بولسا، بۇل - نۇكتەنىڭ ءقايسىبىر ۋاقىت مەزەتىندەگى كوورديناتالارى مەن جىلدامدىعىن كورسەتۋ دەگەن ءسوز. بۇلار كۇي پارامەترلەرىنە جاتادى.
دەنەنىڭ نەمەسە نۇكتەنىڭ مەحانيكالىق كۇيىن سيپاتتايتىن شاما - مەحانيكالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.
مەحانيكالىق ەنەرگيا دەپ دەنەنىڭ مەحانيكالىق جۇمىس ىستەي الۋ قابىلەتىن ايتادى.
ەنەرگيانىڭ ولشەم بىرلىگى – (ە) دجوۋل(دج)
قوزعالىستاعى دەنەنىڭ ەنەرگياسى - كينەتيكالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.
دەنەلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە نەمەسە دەنە بولشەكتەرىنىڭ ءوز ارا ورنالاسۋىنا بايلانىستى ەنەرگيا - پوتەنسيالدىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.
ءبىر – بىرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسەتىن دەنەلەردىڭ ءار كينەتيكالىق، ءارى پوتەنسيالىق ەنەرگياسى بولادى. مۇنداي دەنەلەر تۇيىق جۇيە دەپ اتالادى. سوقتىعىسقان شارلاردىڭ، «ججس - جەر»، سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇكتىڭ تەربەلىسى، جوعارى لاقتىرىلعان شاردىڭ جوعارى - تومەن قوزعالۋى كەزىندەگى ەنەرگيانىڭ تۇرلەنۋىن مىسالعا قاراستىرۋعا بولادى( سۋرەت بويىنشا).
جۇيەنىڭ تولىق ەنەرگياسى تۇراقتى بولادى.
فيزيكا 9 سىنىپ
Cاباقتىڭ تاقىرىبى: ەنەرگيا. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ جانە ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اينالۋ زاڭى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىنىڭ ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەي الۋ مۇمكىندىگىن دامىتۋ، وقۋ ماتەريالىن وڭدەۋدىڭ جەكەلەنگەن تاسىلدەرى ارقىلى جۇمىس ىستەي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىق: ەستە قالدىرۋ، شاپشاڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: عىلىمي دۇنيەتانىمىن ارتتىرۋ، العان ءبىلىمدى ومىردە پايدالانا ءبىلۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە داعدىلاندىرۋ، ەڭبەككە باۋلۋ، عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: فورمۋلالار، سلايدتار، سىزبالار، ت. ب
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. زىمىران قالاي قوزعالادى؟
2. رەاكتيۆتى قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟
3. رەاكتيۆتى قوزعالىسقا مىسالدار كەلتىر؟
4. رەاكتيۆتى قوزعالىس جىلدامدىعى قانداي شامالارعا بايلانىستى؟
5. عارىشتى زەرتتەۋدەگى قانداي شامالارعا بايلانىستى؟
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
مەتالل شاردىڭ جوعارىدان تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان سۋرەتى كورسەتىلەدى.
تاپسىرما: دەنەنىڭ كۇيى، جاعدايى قالاي وزگەرەدى؟
سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇكتىڭ قوزعالىسى.
III. جانا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ەنەرگيا – دەنەنىڭ كۇيىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق، سكاليارلىق شاما. ادامنىڭ كۇيى تۋرالى ايتقاندا، ونىڭ قان قىسىمى، تەمپەراتۋراسى، سياقتى، ت. ب. بەلگىلى ءبىر ۋاقىت مەزەتىندەگى جالپى جاعدايىن سيپاتتايتىن مالىمەتتەر تۋرالى ءسوز ەتەمىز.
كۇي - دەنەنىڭ بەرىلگەن ۋاقىت مەزەتىندەگى جاعدايى.
مەحانيكادا دەنەنىڭ مەحانيكالىق كۇيى ءسوز بولادى. ونى كورسەتۋ ءۇشىن 2 ماسەلەگە توقتالۋىمىز كەرەك:
1. دەنەنىڭ بەرىلگەن ۋاقىت مەزەتىندەگى ورنى
2. دەنەنىڭ قالاي قوزعالاتىنىن سيپاتتاي الۋىمىز كەرەك.
ولاي بولسا، بۇل - نۇكتەنىڭ ءقايسىبىر ۋاقىت مەزەتىندەگى كوورديناتالارى مەن جىلدامدىعىن كورسەتۋ دەگەن ءسوز. بۇلار كۇي پارامەترلەرىنە جاتادى.
دەنەنىڭ نەمەسە نۇكتەنىڭ مەحانيكالىق كۇيىن سيپاتتايتىن شاما - مەحانيكالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.
مەحانيكالىق ەنەرگيا دەپ دەنەنىڭ مەحانيكالىق جۇمىس ىستەي الۋ قابىلەتىن ايتادى.
ەنەرگيانىڭ ولشەم بىرلىگى – (ە) دجوۋل(دج)
قوزعالىستاعى دەنەنىڭ ەنەرگياسى - كينەتيكالىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.
دەنەلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە نەمەسە دەنە بولشەكتەرىنىڭ ءوز ارا ورنالاسۋىنا بايلانىستى ەنەرگيا - پوتەنسيالدىق ەنەرگيا دەپ اتالادى.
ءبىر – بىرىمەن ءوزارا ارەكەتتەسەتىن دەنەلەردىڭ ءار كينەتيكالىق، ءارى پوتەنسيالىق ەنەرگياسى بولادى. مۇنداي دەنەلەر تۇيىق جۇيە دەپ اتالادى. سوقتىعىسقان شارلاردىڭ، «ججس - جەر»، سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇكتىڭ تەربەلىسى، جوعارى لاقتىرىلعان شاردىڭ جوعارى - تومەن قوزعالۋى كەزىندەگى ەنەرگيانىڭ تۇرلەنۋىن مىسالعا قاراستىرۋعا بولادى( سۋرەت بويىنشا).
جۇيەنىڭ تولىق ەنەرگياسى تۇراقتى بولادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
پرەسس - كونفەرەنسيا ساباعىنىڭ جوسپارى
