اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى. اباي جولى رومان – ەپوپەياسى، ەڭلىك - كەبەك جانە قاراگوز پەسالارى
پرەسس - كونفەرەنسيا ساباعىنىڭ جوسپارى
1. ارمىسىزدار، قوناقتار، ۇستازدار مەن ستۋدەنتتەر! پرەسس - كونفەرەنسيا ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! بۇگىنگى كوتەرىلگەلى، تالقىلاعالى وتىرعان تاقىرىبىمىز: «اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى». ونىڭ ىشىندە «اباي جولى» رومان – ەپوپەياسى، «ەڭلىك - كەبەك» جانە «قاراگوز» پەسالارىنا تەرەڭىرەك توقتالامىز.
2. (ۆيدەو 2: 24 مين اۋەزوۆ تۋرالى)
3. «مۇحتار اۋەزوۆ - قازاق جەرىنىڭ ۇلى جازۋشىسى، اكادەميك - عالىمى، ول ادەبيەتتىڭ ءتۇرلى جانرلارىن كەرەمەت دامىتا بىلگەن كەمەڭگەر تۇلعا. پاكىستاندىقتار اۋەزوۆتى ويشىل، عالىم، ينتەللەكتۋال رەتىندە قۇرمەت تۇتادى. ول ءوز حالقىنىڭ مۇددەلەرىن تازا دا شىنايى كورسەتە بىلگەن جان» - دەپ پاكىستاندىق قايراتكەر فاحار زامان ايتقانداي اۋەزوۆتى تانىعان، اۋەزوۆ «اباي جولى» ارقىلى قازاقتى تانىعان عالىمدار پىكىرىنە قۇلاق تۇرەيىك:
1. مەنىڭ باسقا ەلدەرگە اپاراتىن، وزگە حالىقتاردىڭ تابالدىرىعىنان اتتايتىن ەكى قاسيەتتى تۇمارىم بار. ولار – «ماناس» پەن مۇحتار اۋەزوۆ. مەنەن قازاق پەن قىرعىز، سەندەر كىمسىڭدەر دەپ سۇراعاندا، مەن «ماناس» پەن مۇحتار اۋەزوۆ تۋرالى ايتامىن. ەكەۋى دە ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ ءرامىزى، ماقتانىشى.
شىڭعىس ايتماتوۆ، قىرعىزستان
2. اۋەزوۆ – قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى، ءبىرىنشى قازاق دراماتۋرگى، تاماشا اۋدارماشى، كورنەكتى عالىم. ول قازاق ادەبيەتىنىڭ، ونەرىنىڭ، عىلىمىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى جانە قازاق حالقىن بۇكىل الەمگە پاش ەتتى. قازاق مادەنيەتى، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي، جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆ جانە ونىڭ «اباي جولى» رومانى - بىرتەكتەس ەگىز ۇعىمدار، ولار ءبىرىن - ءبىرى جالعاستىرادى.
الي ابباس چينار، تۇركيا
3.... ەگەر گەتە مەن گەينە، زەگەرس پەن برەدەل الىس قازاقستاننان ەكىنشى ادەبي وتانىن تاپسا، ال م. اۋەزوۆ «تاڭ الدىندا» رومانى ارقىلى ءبىزدىڭ جەرىمىزگە ءوزى ءۇشىن بەرىك كيىز ءۇي تىكتى.
ەريح ميۋللەر، گەرمانيا
4. اباي – قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، شاكارىم - ونىڭ باۋىرى جانە ءىزباسارى، ال مۇحتار - ابايتانۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشى. وسى ءۇش الىپ قازاق حالقىنىڭ ماقتانىشى مەن ابىرويى.
سۋ چجوۋ سيۋن، جۇڭگو
5. ەپيكالىق «اباي» رومانى، مەنىڭ پىكىرىم بويىنشا، - جيىرماسىنشى عاسىرداعى تاماشا رومانداردىڭ ءبىرى. قات - قابات بەينەلەر مەن ويلارعا تولى وسى شىعارما وقىرماندى بىزدەن الىس زاماندارعا جەتەلەيدى
لۋي اراگون، فرانسيا
3. اۋەزوۆ تۋرالى ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ اراسىنان بايانداما دايىنداعانى بار ەكەن. 12 ەا توبىنىڭ ستۋدەنتى ____________________. (سلايد 1 اۋەزوۆ تۋرالى)
مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ 1897 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى ومارحان مەن اتاسى اۋەز ساۋاتتى ادامدار بولعان. قابىلەتتى جاس مۇحتار ءسوز ونەرى داستۇرىنە باي ورتادا وسكەن. التى جاسىندا اتاسىنىڭ ۇيرەتۋىمەن ابايدىڭ ولەڭدەرىن جاتتاپ، ونى ۇلى ابايدىڭ وزىنە ايتىپ بەرگەن. ول جاقتا ۇزاتىلعان قىزعا جاساۋ رەتىندە اباي ولەڭدەرىن كوشىرىپ بەرەتىن ءداستۇر بولعان. مۇحتار اتاسى اۋەزدىڭ قولىندا ءوستى. اۋەز – شىعىس ادەبيەتىنەن حاباردار كوزى اشىق ادام. اتاسى اۋەز بەن اجەسى ءدىناسىل مۇحتاردى «قوڭىر» دەپ اتاعان. كەيىن مۇحتار مۇنى بۇركەنشىك ات ەتتى. ول لەنينگرادتا وقىپ ءبىلىم العان تۇڭعىش قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبىرى ەدى. اۋەزوۆ شىعارمالارى قامتىعان گەوگرافيالىق ايماق وتە كولەمدى. وندا قازاقتىڭ قالاسى، دالاسى، سولتۇستىگى،، وڭتۇستىگى، باتىسى، شىعىسى – تۇگەل. م. اۋەزوۆ امەريكا، ينديا، جاپونيادا بولدى. م. اۋەزوۆ قازاقتىڭ كيىز ۇيىنەن شىعىپ، حح عاسىر سيۆيليزاسيا بيىگىنە كوتەرىلدى. ول قازاقتىڭ پسيحولوگياسىن، ادەت - عۇرپىن، سالت - ساناسىن، كۇللى ءومىرىن رەسەيگە، انگلياعا، فرانسياعا، الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىنا تانىستىردى.
اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى
اۋەزوۆ قارا ءسوز شەبەرى: جيىرما جاسىندا «ەڭلىك - كەبەك» تراگەدياسىن جازعاننان كەيىن ون شاقتى جىل ىشىندە كوپتەگەن اڭگىمە، پوۆەست، پەسالارىمەن كوزگە ءتۇستى. اتاپ ايتاقاندا: «قورعانسىزدىڭ كۇنى»، «بارىمتا»، «ەسكىلىك كولەڭكەسىندە»، «كوكسەرەك»، «قىر» اڭگىمەلەرى، «جەتىم»، «قاراش - قاراش وقيعالارى»، «قارالى سۇلۋ»، «قيلى زامان» سەكىلدى پروزالىق شىعارمالارى.
اۋەزوۆ اۋدارماشى: ل. ن. تولستوي، يۋ. ۆاگنەر، د. لوندوندى اۋدارعان.
اۋەزوۆ كينو الەمىندە: «قاراش - قاراش وقيمعاسى» جانە «كوكسەرەك»
اۋەزوۆ ابايتانۋشى: «اباي تۋرالى ايشىقتى ويلار»، «اباي تۋرالى جاڭا كىتاپ»، «اباي ولەڭدەرىنىڭ تەكستولوگياسى»
اۋەزوۆ پۋبليسيست: «ادامدىق نەگىزى - ايەل» ماقالاسى، «قازاقتىڭ وزگەشە مىنەزدەرى».
اۋەزوۆ دراماتۋرگ: «اباي» ل. سوبوليەۆپەن بىرىگىپ جازعان، «ەڭلىك - كەبەك»، «قاراگوز»، «بايبىشە - توقال»ت. ب
ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان شىعارماشىلىق ىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە كۇللى الەمگە ۇلى ابايدى تانىتىپ قانا قويعان جوق، قازاق حالقى «اباي جولى» ارقىلى ءوزىن دە تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ تانىدى. «اباي جولىنسىز» قازاق ادەبيەتىن، حالقىمىزدىڭ رۋحاني - كوركەمدىك الەمىن كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس» دە حالىق جازۋشىسى ءابىش كەكىلبايەۆ باعالاعانداي، تەك قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، كوشپەلى تۇركى جۇرتىنىڭ وتكەنى تۋرالى ەڭ العاشقى كەڭ اۋقىمداعى شىعارما.
4. «اباي جولى» رومانى تۋرالى ءسوز قوزعالدى. ال سول رومان تۋرالى، رومانداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جايلى ستۋدەنتىمىز بايانداما وقيدى. 12 ەا توبىنىڭ ستۋدەنتى مۋراتوۆا گۇلايىم.
ارمىسىزدار! قازاقتى الەمگە تانىتقان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان - ەپوپەياسى – قازاقتىڭ تۇڭعىش ەپوپەياسى. 1 - كىتابى 1942، 2 - ءسى 1947، 3 - ءسى 1952، 4 - تومى 1956 ج. جارىققا شىقتى. اۋەزوۆ ءوزىنىڭ ءتورت توم «اباي جولى» ارقىلى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە، قالا بەردى – ءوز وتانداستارىنا، كەرەك دەسەڭىز ءتىپتى – قازاقتاردىڭ وزىنە قازاق دەگەننىڭ كىم ەكەنىن تانىتتى. سوندىقتان دا، «اباي جولىن» وقىعان بەنجامەن ماتيپ «قازاق نەتكەن عاجايىپ حالىق» دەپ ءوزىن - ءوزى ۇمىتا تاڭىرقاسا، كونستانتين فەدين «ءوزىنىڭ قالاي قازاق بوپ كەتكەنىن بىلمەي قالعان». سوندىقتان دا بۇگىندە ل. ن. تولستويدى وقىماي ورىستى، و. بالزاكتى وقىماي فرانسۋزدى ءبىلدىم دەۋ قانداي قيىن بولسا، اۋەزوۆتى وقىماي قازاقتى ءبىلدىم دەۋ سونداي قيىن. ال ەندى «اباي جولىنداعى» قامقا مەن قودار وقيعاسى تۋرالى مىنا ءبىر جايدى ايتقىم كەلىپ تۇر: جالعىز بالاسى قايتىس بولعان قودار اتا مەن كەلىنى قامقا ءبىر ۇيدە تۇرىپ جاتادى، ءبىرى بالاسىن، ءبىرى جارىن ازا تۇتىپ جاتقاندى، ولارعا ءارتۇرلى جالا جابىلادى. بيلەر كەڭەسىنىڭ شەشىمى بويىنشا ەكەۋىن الدىمەن تۇيەگە بايلاپ، تاس اتىپ، سوسىن دارعا اسۋعا شەشىم قابىلدايدى. جاس اباي سول وقيعادان كەيىن قاتتى اۋىرادى. الايدا تاريحي جاعىنان قاراساق، قامقا مەن قودار وقيعاسى اباي تۋماي جاتىپ بولعان. ياعني، اۋەزوۆتىڭ مۇنى كىتاپقا ەنگىزۋى، قۇنانبايدىڭ مۇنداي شەشىم قابىلداۋى حالىقتى بەيباستىقتان الشاقتاتۋ. سول كەزدەگى بيلەر زاڭى. قودار مەن قامقا ەكەۋىن حالىققا مىسال ەتە وتىرىپ، حالىقتى جامان جولدان تايدىرۋ، ال، جامان ارسىز جولعا تۇسەر ەكەن - جازاسى ءبىر عانا ازاپتى ءولىم.
4. بۇگىنگى جيىنعا بەلگىلى الاشتانۋشى، ابايتانۋشى، عالىم اعامىز تۇرسىن جۇرتباي قوناق بولىپ وتىر. قوناعىمىزعا ءسوز بەرەلىك. ابايدى تەرەڭنەن زەرتتەپ، جاستايىنان اباي ولەڭدەرىمەن سۋسىنداعان اعامىز اباي جانە «اباي جولى» جايىندا ايتىپ بەرسە.(سلايد 2 اباي پەساسى، ت. جۇرتباي، اۋەزوۆ، اباي سۋرەتتەرى)
تۇرسىن جۇرتباي: ارمىسىڭدار، بالالار! جاستار ءۇشىن جاپ - جاقسى جيىن بولىپ جاتىر. ابايدىڭ «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەگەنىندەي بىرلەسىپ مىناداي جۇمىس جاساپ، ابايدى جۇرتشىلىققا تانىتىپ جاتىر ەكەنسىڭدەر، وركەندەرىڭ وسە بەرسىن، اينالايىندار! مەن ىلعي جۇرگەن جەرىمدە ابايدىڭ مىنا ءبىر ءسوزىن ايتىپ جۇرەم، دۇرىستاپ تىڭداپ، سانالارىڭا توقىپ الىڭدار. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭدەرىندە ايتقان ءسوزى:
بۇل جاسقا كەلگەنشە جاقسى وتكىزدىك پە، جامان وتكىزدىك پە، ايتەۋىر ءبىرتالاي ءومىرىمىزدى وتكىزدىك: الىستىق، جۇلىستىق، ايتىستىق، تارتىستىق - اۋرەشىلىكتى كورە - كورە كەلدىك. ەندى جەر ورتاسى جاسقا كەلدىك: قاجىدىق، جالىقتىق؛ قىلىپ جۇرگەن ءىسىمىزدىڭ بايانسىزىن، بايلاۋسىزىن كوردىك، ءبارى قورشىلىق ەكەنىن بىلدىك. ال، ەندى قالعان ءومىرىمىزدى ءقايتىپ، نە قىلىپ وتكىزەمىز؟ سونى تابا الماي ءوزىم دە قايرانمىن.
ەل باعۋ؟ جوق، ەلگە باعىم جوق. باعۋسىز دەرتكە ۇشىرايىن دەگەن كىسى باقپاسا.
مال باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. بالالار وزدەرىنە كەرەگىنشە وزدەرى باعار.
عىلىم باعۋ؟ جوق، عىلىم باعارعا دا عىلىم ءسوزىن سويلەسەر ادام جوق. بىلگەنىڭدى كىمگە ۇيرەتەرسىڭ، بىلمەگەنىڭدى كىمنەن سۇرارسىڭ؟
سوفىلىق قىلىپ، ءدىن باعۋ؟ جوق، ول دا بولمايدى، وعان دا تىنىشتىق كەرەك.
بالالاردى باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. باعار ەدىم، قالايشا باعۋدىڭ ءمانىسىن دە بىلمەيمىن.
اقىرى ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە - كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق.
1. ارمىسىزدار، قوناقتار، ۇستازدار مەن ستۋدەنتتەر! پرەسس - كونفەرەنسيا ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! بۇگىنگى كوتەرىلگەلى، تالقىلاعالى وتىرعان تاقىرىبىمىز: «اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى». ونىڭ ىشىندە «اباي جولى» رومان – ەپوپەياسى، «ەڭلىك - كەبەك» جانە «قاراگوز» پەسالارىنا تەرەڭىرەك توقتالامىز.
2. (ۆيدەو 2: 24 مين اۋەزوۆ تۋرالى)
3. «مۇحتار اۋەزوۆ - قازاق جەرىنىڭ ۇلى جازۋشىسى، اكادەميك - عالىمى، ول ادەبيەتتىڭ ءتۇرلى جانرلارىن كەرەمەت دامىتا بىلگەن كەمەڭگەر تۇلعا. پاكىستاندىقتار اۋەزوۆتى ويشىل، عالىم، ينتەللەكتۋال رەتىندە قۇرمەت تۇتادى. ول ءوز حالقىنىڭ مۇددەلەرىن تازا دا شىنايى كورسەتە بىلگەن جان» - دەپ پاكىستاندىق قايراتكەر فاحار زامان ايتقانداي اۋەزوۆتى تانىعان، اۋەزوۆ «اباي جولى» ارقىلى قازاقتى تانىعان عالىمدار پىكىرىنە قۇلاق تۇرەيىك:
1. مەنىڭ باسقا ەلدەرگە اپاراتىن، وزگە حالىقتاردىڭ تابالدىرىعىنان اتتايتىن ەكى قاسيەتتى تۇمارىم بار. ولار – «ماناس» پەن مۇحتار اۋەزوۆ. مەنەن قازاق پەن قىرعىز، سەندەر كىمسىڭدەر دەپ سۇراعاندا، مەن «ماناس» پەن مۇحتار اۋەزوۆ تۋرالى ايتامىن. ەكەۋى دە ءبىزدىڭ حالىقتارىمىزدىڭ ءرامىزى، ماقتانىشى.
شىڭعىس ايتماتوۆ، قىرعىزستان
2. اۋەزوۆ – قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى، ءبىرىنشى قازاق دراماتۋرگى، تاماشا اۋدارماشى، كورنەكتى عالىم. ول قازاق ادەبيەتىنىڭ، ونەرىنىڭ، عىلىمىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى جانە قازاق حالقىن بۇكىل الەمگە پاش ەتتى. قازاق مادەنيەتى، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي، جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆ جانە ونىڭ «اباي جولى» رومانى - بىرتەكتەس ەگىز ۇعىمدار، ولار ءبىرىن - ءبىرى جالعاستىرادى.
الي ابباس چينار، تۇركيا
3.... ەگەر گەتە مەن گەينە، زەگەرس پەن برەدەل الىس قازاقستاننان ەكىنشى ادەبي وتانىن تاپسا، ال م. اۋەزوۆ «تاڭ الدىندا» رومانى ارقىلى ءبىزدىڭ جەرىمىزگە ءوزى ءۇشىن بەرىك كيىز ءۇي تىكتى.
ەريح ميۋللەر، گەرمانيا
4. اباي – قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، شاكارىم - ونىڭ باۋىرى جانە ءىزباسارى، ال مۇحتار - ابايتانۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشى. وسى ءۇش الىپ قازاق حالقىنىڭ ماقتانىشى مەن ابىرويى.
سۋ چجوۋ سيۋن، جۇڭگو
5. ەپيكالىق «اباي» رومانى، مەنىڭ پىكىرىم بويىنشا، - جيىرماسىنشى عاسىرداعى تاماشا رومانداردىڭ ءبىرى. قات - قابات بەينەلەر مەن ويلارعا تولى وسى شىعارما وقىرماندى بىزدەن الىس زاماندارعا جەتەلەيدى
لۋي اراگون، فرانسيا
3. اۋەزوۆ تۋرالى ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ اراسىنان بايانداما دايىنداعانى بار ەكەن. 12 ەا توبىنىڭ ستۋدەنتى ____________________. (سلايد 1 اۋەزوۆ تۋرالى)
مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ 1897 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى ومارحان مەن اتاسى اۋەز ساۋاتتى ادامدار بولعان. قابىلەتتى جاس مۇحتار ءسوز ونەرى داستۇرىنە باي ورتادا وسكەن. التى جاسىندا اتاسىنىڭ ۇيرەتۋىمەن ابايدىڭ ولەڭدەرىن جاتتاپ، ونى ۇلى ابايدىڭ وزىنە ايتىپ بەرگەن. ول جاقتا ۇزاتىلعان قىزعا جاساۋ رەتىندە اباي ولەڭدەرىن كوشىرىپ بەرەتىن ءداستۇر بولعان. مۇحتار اتاسى اۋەزدىڭ قولىندا ءوستى. اۋەز – شىعىس ادەبيەتىنەن حاباردار كوزى اشىق ادام. اتاسى اۋەز بەن اجەسى ءدىناسىل مۇحتاردى «قوڭىر» دەپ اتاعان. كەيىن مۇحتار مۇنى بۇركەنشىك ات ەتتى. ول لەنينگرادتا وقىپ ءبىلىم العان تۇڭعىش قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبىرى ەدى. اۋەزوۆ شىعارمالارى قامتىعان گەوگرافيالىق ايماق وتە كولەمدى. وندا قازاقتىڭ قالاسى، دالاسى، سولتۇستىگى،، وڭتۇستىگى، باتىسى، شىعىسى – تۇگەل. م. اۋەزوۆ امەريكا، ينديا، جاپونيادا بولدى. م. اۋەزوۆ قازاقتىڭ كيىز ۇيىنەن شىعىپ، حح عاسىر سيۆيليزاسيا بيىگىنە كوتەرىلدى. ول قازاقتىڭ پسيحولوگياسىن، ادەت - عۇرپىن، سالت - ساناسىن، كۇللى ءومىرىن رەسەيگە، انگلياعا، فرانسياعا، الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىنا تانىستىردى.
اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى
اۋەزوۆ قارا ءسوز شەبەرى: جيىرما جاسىندا «ەڭلىك - كەبەك» تراگەدياسىن جازعاننان كەيىن ون شاقتى جىل ىشىندە كوپتەگەن اڭگىمە، پوۆەست، پەسالارىمەن كوزگە ءتۇستى. اتاپ ايتاقاندا: «قورعانسىزدىڭ كۇنى»، «بارىمتا»، «ەسكىلىك كولەڭكەسىندە»، «كوكسەرەك»، «قىر» اڭگىمەلەرى، «جەتىم»، «قاراش - قاراش وقيعالارى»، «قارالى سۇلۋ»، «قيلى زامان» سەكىلدى پروزالىق شىعارمالارى.
اۋەزوۆ اۋدارماشى: ل. ن. تولستوي، يۋ. ۆاگنەر، د. لوندوندى اۋدارعان.
اۋەزوۆ كينو الەمىندە: «قاراش - قاراش وقيمعاسى» جانە «كوكسەرەك»
اۋەزوۆ ابايتانۋشى: «اباي تۋرالى ايشىقتى ويلار»، «اباي تۋرالى جاڭا كىتاپ»، «اباي ولەڭدەرىنىڭ تەكستولوگياسى»
اۋەزوۆ پۋبليسيست: «ادامدىق نەگىزى - ايەل» ماقالاسى، «قازاقتىڭ وزگەشە مىنەزدەرى».
اۋەزوۆ دراماتۋرگ: «اباي» ل. سوبوليەۆپەن بىرىگىپ جازعان، «ەڭلىك - كەبەك»، «قاراگوز»، «بايبىشە - توقال»ت. ب
ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان شىعارماشىلىق ىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە كۇللى الەمگە ۇلى ابايدى تانىتىپ قانا قويعان جوق، قازاق حالقى «اباي جولى» ارقىلى ءوزىن دە تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ تانىدى. «اباي جولىنسىز» قازاق ادەبيەتىن، حالقىمىزدىڭ رۋحاني - كوركەمدىك الەمىن كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس» دە حالىق جازۋشىسى ءابىش كەكىلبايەۆ باعالاعانداي، تەك قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، كوشپەلى تۇركى جۇرتىنىڭ وتكەنى تۋرالى ەڭ العاشقى كەڭ اۋقىمداعى شىعارما.
4. «اباي جولى» رومانى تۋرالى ءسوز قوزعالدى. ال سول رومان تۋرالى، رومانداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جايلى ستۋدەنتىمىز بايانداما وقيدى. 12 ەا توبىنىڭ ستۋدەنتى مۋراتوۆا گۇلايىم.
ارمىسىزدار! قازاقتى الەمگە تانىتقان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان - ەپوپەياسى – قازاقتىڭ تۇڭعىش ەپوپەياسى. 1 - كىتابى 1942، 2 - ءسى 1947، 3 - ءسى 1952، 4 - تومى 1956 ج. جارىققا شىقتى. اۋەزوۆ ءوزىنىڭ ءتورت توم «اباي جولى» ارقىلى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە، قالا بەردى – ءوز وتانداستارىنا، كەرەك دەسەڭىز ءتىپتى – قازاقتاردىڭ وزىنە قازاق دەگەننىڭ كىم ەكەنىن تانىتتى. سوندىقتان دا، «اباي جولىن» وقىعان بەنجامەن ماتيپ «قازاق نەتكەن عاجايىپ حالىق» دەپ ءوزىن - ءوزى ۇمىتا تاڭىرقاسا، كونستانتين فەدين «ءوزىنىڭ قالاي قازاق بوپ كەتكەنىن بىلمەي قالعان». سوندىقتان دا بۇگىندە ل. ن. تولستويدى وقىماي ورىستى، و. بالزاكتى وقىماي فرانسۋزدى ءبىلدىم دەۋ قانداي قيىن بولسا، اۋەزوۆتى وقىماي قازاقتى ءبىلدىم دەۋ سونداي قيىن. ال ەندى «اباي جولىنداعى» قامقا مەن قودار وقيعاسى تۋرالى مىنا ءبىر جايدى ايتقىم كەلىپ تۇر: جالعىز بالاسى قايتىس بولعان قودار اتا مەن كەلىنى قامقا ءبىر ۇيدە تۇرىپ جاتادى، ءبىرى بالاسىن، ءبىرى جارىن ازا تۇتىپ جاتقاندى، ولارعا ءارتۇرلى جالا جابىلادى. بيلەر كەڭەسىنىڭ شەشىمى بويىنشا ەكەۋىن الدىمەن تۇيەگە بايلاپ، تاس اتىپ، سوسىن دارعا اسۋعا شەشىم قابىلدايدى. جاس اباي سول وقيعادان كەيىن قاتتى اۋىرادى. الايدا تاريحي جاعىنان قاراساق، قامقا مەن قودار وقيعاسى اباي تۋماي جاتىپ بولعان. ياعني، اۋەزوۆتىڭ مۇنى كىتاپقا ەنگىزۋى، قۇنانبايدىڭ مۇنداي شەشىم قابىلداۋى حالىقتى بەيباستىقتان الشاقتاتۋ. سول كەزدەگى بيلەر زاڭى. قودار مەن قامقا ەكەۋىن حالىققا مىسال ەتە وتىرىپ، حالىقتى جامان جولدان تايدىرۋ، ال، جامان ارسىز جولعا تۇسەر ەكەن - جازاسى ءبىر عانا ازاپتى ءولىم.
4. بۇگىنگى جيىنعا بەلگىلى الاشتانۋشى، ابايتانۋشى، عالىم اعامىز تۇرسىن جۇرتباي قوناق بولىپ وتىر. قوناعىمىزعا ءسوز بەرەلىك. ابايدى تەرەڭنەن زەرتتەپ، جاستايىنان اباي ولەڭدەرىمەن سۋسىنداعان اعامىز اباي جانە «اباي جولى» جايىندا ايتىپ بەرسە.(سلايد 2 اباي پەساسى، ت. جۇرتباي، اۋەزوۆ، اباي سۋرەتتەرى)
تۇرسىن جۇرتباي: ارمىسىڭدار، بالالار! جاستار ءۇشىن جاپ - جاقسى جيىن بولىپ جاتىر. ابايدىڭ «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەگەنىندەي بىرلەسىپ مىناداي جۇمىس جاساپ، ابايدى جۇرتشىلىققا تانىتىپ جاتىر ەكەنسىڭدەر، وركەندەرىڭ وسە بەرسىن، اينالايىندار! مەن ىلعي جۇرگەن جەرىمدە ابايدىڭ مىنا ءبىر ءسوزىن ايتىپ جۇرەم، دۇرىستاپ تىڭداپ، سانالارىڭا توقىپ الىڭدار. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭدەرىندە ايتقان ءسوزى:
بۇل جاسقا كەلگەنشە جاقسى وتكىزدىك پە، جامان وتكىزدىك پە، ايتەۋىر ءبىرتالاي ءومىرىمىزدى وتكىزدىك: الىستىق، جۇلىستىق، ايتىستىق، تارتىستىق - اۋرەشىلىكتى كورە - كورە كەلدىك. ەندى جەر ورتاسى جاسقا كەلدىك: قاجىدىق، جالىقتىق؛ قىلىپ جۇرگەن ءىسىمىزدىڭ بايانسىزىن، بايلاۋسىزىن كوردىك، ءبارى قورشىلىق ەكەنىن بىلدىك. ال، ەندى قالعان ءومىرىمىزدى ءقايتىپ، نە قىلىپ وتكىزەمىز؟ سونى تابا الماي ءوزىم دە قايرانمىن.
ەل باعۋ؟ جوق، ەلگە باعىم جوق. باعۋسىز دەرتكە ۇشىرايىن دەگەن كىسى باقپاسا.
مال باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. بالالار وزدەرىنە كەرەگىنشە وزدەرى باعار.
عىلىم باعۋ؟ جوق، عىلىم باعارعا دا عىلىم ءسوزىن سويلەسەر ادام جوق. بىلگەنىڭدى كىمگە ۇيرەتەرسىڭ، بىلمەگەنىڭدى كىمنەن سۇرارسىڭ؟
سوفىلىق قىلىپ، ءدىن باعۋ؟ جوق، ول دا بولمايدى، وعان دا تىنىشتىق كەرەك.
بالالاردى باعۋ؟ جوق، باعا المايمىن. باعار ەدىم، قالايشا باعۋدىڭ ءمانىسىن دە بىلمەيمىن.
اقىرى ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە - كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەرمەكوۆا ايدانا
