سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 كۇن بۇرىن)
ەرىكسىز ەسالاڭ

— دوستارىم! — دەدى كوزىلدىرىكتى كىسى.— مۇنداي ماسەلەدە اسىعۋدىڭ ءجونى جوق. جان-جاقتى ويلانىپ-تولعانىپ الۋ كەرەك.

وتىرعانداردىڭ ەڭ جاسى ونى قۇپتاي كەتتى:

— ءيا، جاقسىلاپ ويلاستىرۋ كەرەك. ايتپەسە، ساۋ باسىمىزعا ساقينا تىلەپ الىپ جۇرەرمىز.

سەكپىل بەت كىسى دە پىكىرىن قىستىرا قويدى:

— قازىرگى مارگە ريزامىز با، جوق پا، اۋەلى وسىنىڭ باسىن اشىپ الساق قايتەدى؟

— ريزا ەمەسپىز!— دەدى ءبارى ءبىراۋىزدان.

— نەگە ريزا ەمەسپىز؟— دەدى سەكپىل بەت.

— ول ەسۋاس!— دەدى كوزىلدىرىكتى.

باسقالار دا سونداي پىكىردە ەكەن.

— ءيا، ءيا، ەسۋاس!

— جارىمەس! جىندى!

— تۇسىنىكتى،— دەدى سەكپىل بەت.— ماسەلەنىڭ باسى اشىلدى. تەك ەندى تاعى دا سونداي بىرەۋدى سايلاپ الىپ، تاعى دا سورلاپ جۇرمەلىك.

— مۇنىڭ الدىنداعى دا ءبىر ەسۋاس بولدى ەمەس پە،— دەپ قالدى سالپى قارىن.

— ونىڭ الدىنداعى شە؟

— ونىڭ الدىنداعىنىڭ الدىنداعى شە؟

— مەنىڭ بىلەتىنىم: وسى قىزمەتكە قويىلعانداردىڭ ءبارى دە ەسالاڭ بىرەۋلەر بوپ ءجۇر.

— ولاي بولسا،— دەدى جىلماڭ جىگىت، ەندىگى جەردە ابدەن اقىلداسىپ، بايىپپەن ارەكەت ەتۋىمىز قاجەت. اقىلدى، العىر ويلى ادامدى سايلايتىن بولايىق!

كوزىلدىرىكتى ەكى الاقانىن جايا سويلەدى:

— اناۋ الدىڭعىلاردى سايلاعاندا، ولاردىڭ ەسۋاس بولاتىندارىن ءبىز بىلدىك پە؟ اقىل-ەسى دۇرىس، ءجون-جوسىعى ءتۇزۋ ادامدار دەپ-اق سايلادىق، ال ولاردىڭ ءبارى شەتىنەن ناقۇرىس بوپ شىقتى.

كۇركىلدەپ قويىپ وتىرعان قاتپا شال دا سوزگە ارالاستى.

— و، اللا، بۇ دۇنيە نە بوپ بارادى؟ وسى قىزمەتكە يە بولعاننىڭ ءبارى جىندانىپ تىناتىندى شىعاردى-اۋ!

— يە بولعاندار ەمەس، ءبىزدىڭ سايلاعاندارىمىز،— دەپ سالپى قارىن ناقتىلاي ءتۇستى.

جىلماڭ جىگىت يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:

— كەسەل قىزمەتتە ەمەس. ولاردىڭ ءتىپتى مەر بولماي تۇرعانىنىڭ وزىندە-اق ناقۇرىس ەكەندىكتەرىنە مەنىڭ تيتتەي دە ءشۇبام جوق، تەك ولار بيلىككە جەتە الماي قور بوپ ءجۇردى. وكىمەت بيلىگىن سەنىپ تاپسىرساڭ-اق بولدى،— ەرتەڭىندە ءبارى قاعىنىپ شىعا كەلەدى.

قاتپا شال اۋىر كۇرسىندى:

— ءبىرىنىڭ اۋزىنا ءبىرى تۇكىرىپ قويادى بىلەم. مەر بولدى — قۇرىدى. دەنى دۇرىس بىرەۋى بولسايشى!

سەكپىل بەت تە كۇيزەلە باس شايقادى:

— ءبىر قىزىعى: سوڭعى مەر مەنىمەن وتىز جىل دوس بولدى. بۇرىن كادىمگىدەي وپ-وڭدى جىگىت ەدى. مەر بوپ سايلانۋى-اق مۇڭ ەكەن...

— ە، ەسالاڭداردىڭ قايسىسى ەسالاڭ بوپ تۋدى دەيسىڭ. ءسىرا، ول دا ءبىزدىڭ قالا باستىعى ەتىپ سايلايتىنىمىزدى توسىپ، بۇعىپ جۇرگەن عوي. سايلادىڭ — ءبىتتى!

— ءجا، جەتتى!—دەپ كوزىلدىرىكتى داۋدى دوعاردى.— وتەر ءىس ءوتتى. ەندى كىمدى سايلايتىنىمىزدى اقىلداسىپ الايىڭ.

اتالعان كانديداتۋرالاردىڭ ءبارى دە جارامادى. بولاشاق مەردىڭ مىنەز-قۇلقى، اقىل-ويى ءقازىر دە، كەيىن دە كىناراتسىز بولۋى تالاپ ەتىلدى.

تالايلاردىڭ اتى اتالدى، ءبىراق كوپشىلىككە ەشقايسىسى ۇناعان جوق.

ءبىر كەزدە كوزىلدىرىكتى داۋرىعا سويلەپ:

— باعانادان بەرى مەن نە ويلاپ وتىرمىن وسى؟— دەدى.— راسىم-بەيدىڭ كانديداتۋراسىنا قالاي قارايسىڭدار، ا؟

— اللانى اۋىزعا الىپ ايتايىن: ەڭ ادال ادام سول!

— ءارى ادال، ءارى ءادىل، ءارى كىشىپەيىل!

— ول كۇنشىل دە ەمەس، قورقاۋ دا ەمەس، ءوزى جانە ورنىقتى كىسى!

— ەڭبەكقور، تاجىريبەسى مول!

ولار راسىم-بەيدى جەر-كوككە سىيعىزباي ءبىراز ماقتاستى.

— راسىم-بەي قالا مەرى بولۋعا كەلىسپەي مە دەپ قورقامىن،— دەدى سالپى قارىن.

— مەن ءراسىمدى ءسابي كەزىنەن بىلەمىن. بۇل قىزمەتكە ول كەلىسە قويادى دەپ مەن دە ويلامايمىن،— دەدى قاتپا شال ونى قۇپتاپ.

سەكپىل بەتتىڭ پىكىرى دە سولاي ەكەن:

— راس، ول كەلىسپەيدى. ولتىرسەڭ دە كونبەيدى! بۇنداي ىسكە ارالاسۋدى سۇيمەيدى ول.

جىلماڭ جىگىت تە قوستادى:

— ول ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى قابىلداي قويماس.

كوزىلدىرىكتى كۇيزەلە سويلەدى:

— ەندى قايتتىك؟ راسىم-بەيدى قالايدا ۇگىتتەپ كوندىرۋىمىز كەرەك. ءۇمىتىمىزدى اقتار جالعىز ادام — سول. شىنىمەن باس تارتىپ جۇرەر مە ەكەن؟!.

بۇل كانديداتۋرا سايلاۋدا وتپەي قالۋى مۇمكىن-اۋ دەگەندى ەشقايسىسى ويلاعان دا جوق، ويتكەنى جۇرت بۇلارعا قالتقىسىز سەنەدى، بۇلاردىڭ ۇيعارىمىنا قارسىلىق جاسامايدى.

ءبارى تىك كوتەرىلىپ، جوڭكىلىپ راسىم-بەيگە باردى.

جاعدايدى جايلاپ ايتتى. مەر ەتىپ سايلاعاندارىمىزدىڭ ءبارى اقىر-اياعىندا... الگى... ەپتەپ نەتىپ كەتىپ ءجۇر دەستى.

— سوندا قالاي؟ مەنى دە ەسالاڭ ەتكىلەرىڭ كەلە مە؟— دەدى راسىم-بەي.

— قۇداي ساقتاسىن! سەن اقىلدى ادامسىڭ، ءارقاشان تەرەڭ ويلايسىڭ. جالىنىپ سۇرايمىز. كەلىسىمىڭدى بەر بىزگە!

— جوق! بەرمەيمىن!

— راسىم-بەي، بۇل وتان الدىنداعى بورىشىڭىز عوي!

— حالقىڭىزدىڭ الدىنداعى پارىزىڭىز!

— راسىم-بەي، ۇلتىمىزدىڭ بار ءۇمىتى — ءوزىڭسىڭ!

— راسىم-بەي، بۇل مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ءىس!

— جارايدى، كەلىسەيىن،— دەدى راسىم-بەي،— تەك ءبىر شارت قويامىن.

— قوي شارتىڭدى!

— قانداي شارت قويساڭ دا قابىلداۋعا قۇلمىز!

— مەنىڭ شارتىم مىناۋ،— دەدى راسىم-بەي،— مەن تۋرا جۇرەتىن، تۋرا ايتاتىن اداممىن، ەسكەرتپەدىڭ دەمەڭدەر كەيىن. جاعىمپازداردى سۋقانىم سۇيمەيدى! سەندەر مەنىڭ قۇرمەتىمە ەشقاشان قوناقاسى بەرمەيتىن، ەشقانداي قابىلداۋ ۇيىمداستىرمايتىن بولاسىڭدار، مەنىڭ ەڭبەگىم سىڭبەگەن جەتىستىكتەردى ماعان ەنشىلەتپەيتىن، مەنى جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتامايتىن بولاسىڭدار. قالاي، مەنىڭ بۇل شارتىمدى قابىلدايسىڭدار ما؟ مەن دە جۇمىر باستى پەندەمىن. داندايسىپ كەتۋىم مۇمكىن. كانە، قالاي، كەلىسەسىڭدەر مە؟

— كەلىسەمىز! — دەپ داۋىستادى ءبارى ءبىراۋىزدان.

— مىنە، ادال ادام قايدا؟!

— مىنە، اقىل قايدا!

— جارايسىڭ، راسىم-بەي!

راسىم-بەي سايلاۋدا جەڭىپ شىعىپ، قالا مەرى بولدى.

سايلانعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە ول ەلۋدەن اسا قۇتتىقتاۋ تەلەگرامما الدى. سولاردىڭ ىشىنەن ءبىر تەلەگراممانى اشىپ وقىدى. قۇتتىقتاۋ:

— «اسا قۇرمەتتى راسىم-بەي! ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ەڭ مارتەبەلى ۇلى! حالىقتىڭ ەڭ قالاۋلىسى!..» — دەپ باستالىپتى.

راسىم-بەي ودان ارى وقىعان جوق.

— ە، قۇدىرەت، ەسىمنەن جاڭىلدىرا كورمە!—دەپ جالبارىندى ول.

ىلە-شالا بىرەۋ ەسىك قاقتى. قۇشاعى گۇلگە تولعان كوزىلدىرىكتى كىردى. باسى جەرگە جەتەردەي ءيىلىپ، جاڭا مەردى قوشەمەتتەپ قۇتتىقتادى.

راسىم-بەي قاباق شىتىپ:

— وسىنشاما قوشەمەتتىڭ قاجەتى نە! — دەدى.

ودان سوڭ قاتپا شال كەلدى. ءبىر قولىندا تاياعى، ەكىنشى قولىندا — ۇلكەن گۇل شوعى. بۇكتەتىلە ءيىلىپ، راسىم-بەيدىڭ قولىن ءسۇيدى. راسىم-بەي قاباعىن ءتۇيىپ:

— بوسقا اۋرە بولعانسىز! — دەدى سالقىن ۇنمەن.

ودان سوڭ باسقالارى: جىلماڭ جىگىت تە، سەكپىل بەت تە، سالپى قارىن دا كەلدى. ولار دا راسىم-بەيدى قۇلشىلىق ۇرا قۇتتىقتاپ شىعىستى.

راسىم-بەي ەكى قولىن كوككە جايىپ:

— و، ءتاڭىرىم، اقىلىمنان اداستىرا كورمە! — دەدى.

ءتۇس كەزىندە وعان:

— ءسىزدىڭ قۇرمەتىڭىزگە قوناقاسى بەرىلەدى! — دەپ حابارلادى.

راسىم-بەي بارار-بارماسىن بىلمەي ەكى ويلى بوپ وتىرعاندا ماشينا دا كەلە قالدى.

قوناقاسى زالى پاتشا سارايىنداي بەزەندىرىلىپ تاستالعان. قىرىق كىسىگە جاسالعان ستول ۇستىندەگى حرۋستال ىدىستار، كۇمىس شامدالدار، گۇل شوقتارى كوز تۇندىرادى.

بوكالىن كوتەرىپ كوزىلدىرىكتى ورنىنان تۇردى. ونىڭ قۇتتىقتاۋمەن باستالعان ءسوزى بىردەن ورنەكتەلە جونەلدى:

— ۋا دانىشپانىمىز! تەڭدەسى جوق تەكتىمىز! كوز تويماس كورنەكتىمىز! سەنىڭ ارقاڭدا، سەنىڭ عاجاپ كۇش-قۋاتىڭنىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ مىناۋ قالامىز قىسقا مەرزىم ىشىندە...

راسىم-بەيدى اشۋ قىسىپ، ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا، شىعىپ كەتىپ قالدى.

«بۇل ولارعا مىقتاپ ساباق بولادى»،— دەپ ويلادى ول.

ەرتەڭىندە ول قىزمەتىنە بارۋعا ۇيدەن شىقتى. قاراسا: كوشەلەر مەرەكەدەگىدەي بەزەندىرىلگەن، ۇيىنەن مۋنيسيپاليتەگە دەيىنگى جولعا كىلەم توسەپ تاستاعان، باراباندار قاڭعىرلاپ، سىرناي-كەرنەيلەر سارناپ تۇر، لاۆر بۇتاقتارى سامساتىپ ىلىنگەن، تروتۋار جيەكتەرىندە شاكىرتتەر ساپ تۇزەپ ءتىزىلىپ تۇر.

جۇرت قوشەمەتتەپ قول سوعۋدا.

«ۋرالاعان» داۋىستار.

جىلماڭ جىگىت قالا وركەسترىنىڭ بارابانشىسىنا:

— ايانباي سوق! — دەپ ايقاي سالدى.

سودان كەيىن شاكىرتتەرگە:

— قاتتىراق، قاتتىراق! — دەپ ءامىر بەردى.

— ۋر-را-ا!

كوشە بويىندا قۇرباندىققا شالىنىپ جاتقان قويدا ەسەپ جوق.

مۋنيسيپاليتەت ءۇيىنىڭ الدىندا بيىك اركا ورناتىلىپ، لاۆر بۇتاقتارىمەن كومكەرىلىپ قويىلىپتى. اركاعا: «قالامىزدىڭ قامقور باسشىسى جاساسىن!» دەپ ادەمىلەپ ۇران جازىلعان.

مۋنيسيپاليتەت الدىنا ورناتىلعان مىنبەگە سالپى قارىن شىقتى دا، ءسوز سويلەۋگە كىرىستى.

— ءوزىنىڭ جىگەرلىلىگىمەن، ادالدىعىمەن، ۇيىمداستىرۋشىلىق زور قابىلەتىمەن، وتانعا جان-تانىمەن بەرىلگەندىگىمەن بۇكىل قالا حالقىنىڭ جۇرەگىنە نۇر قۇيعان ءبىزدىڭ جاڭا مەرىمىز...

زىعىردانى قايناعان راسىم-بەي شەشەننىڭ قاسىنا جەتىپ باردى دا، ونىڭ سالتاناتپەن وقىپ تۇرعان قاعازىن قولىنان جۇلىپ الىپ، جىرتىپ-جىرتىپ تاستادى. سونسوڭ سالپى قارىنعا تونە اقىرىپ:

— مەن مۇندايعا قارسىمىن! — دەدى.

سول ساتتە سەكپىل بەت سارناپ قويا بەردى:

— بەۋ، حالايىق! بۇ دۇنيەدە بۇدان ارتىق كىشىپەيىلدىلىك بولار ما؟ مۇنداي كەرەمەت قاسيەتتى قايسىمىز، قاشان كورىپ ەدىك؟ ءبىزدىڭ جاڭا مەرىمىز جاساسىن!

جا-سا-سىن!

دۇركىرەتە قول سوعىلىپ، دۇنيە توڭكەرىلەردەي بولدى.

قوشەمەت-قۇرمەتتەن باس ساۋعالاعان مەر، دۇلەي اپاتتان قاشقانداي-اق، مۋنيسيپاليتەت ۇيىنە قاراي تۇرا جۇگىردى.

جاڭا مەردى قۇتتىقتاعىسى كەلگەندەر مۋنيسيپاليتەتتىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە دە لىق تولعان ەكەن.

جىلماڭ جىگىت قول قۋسىرىپ پايدا بولا كەتىپ:

— كىمگە قانداي نۇسقاۋلارىڭىز بار؟— دەدى.

جىميىپ قاتپا شال دا شىعا كەلدى:

— بۇل قىزمەتكە لايىق سىزدەي ادام ەشقاشان بولىپ كورگەن ەمەس،— دەدى ول.

مەر ىشقىنا ايقايلاپ:

— وتستاۆكاعا كەتەتىنىمە اللانىڭ اتىمەن انت ەتەمىن! دەرەۋ تاراڭدار، كانە! — دەدى.

قۇتتىقتاۋعا جينالعاندار يمەنىپ شەگىنشەكتەي باستادى.

— قۇپ بولادى!..

— امىرىڭىزگە قۇلدىق!

— ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز — بىزگە زاڭ!

راسىم-بەي:

— و، ءتاڭىرىم، ساقتاي كور! — دەپ كۇيىنە كۇرسىندى. ال سەكپىل بەت تۇرىپ:

— مىرزا، دۇرىستاپ تىنىعىپ الىڭىزشى! — دەدى قامقور ۇنمەن.

كوزىلدىرىكتى ىلەسە سويلەپ:

— نە ىستەسەڭىز دە ەركىڭىز عوي، اپەندىم، ءبىراق ءا دەگەننەن جۇمىس باستى بوپ شارشاماڭىزشى! — دەدى.

راسىم-بەي:

— جوعالىڭدار، تۇگە! — دەپ اقىردى.

جۇمىس جايىنا قالدى. ءراسىم سىرتقا شىقتى.

جىلماڭ جىگىت ونىڭ الدىنا ءتۇسىپ الىپ:

— جول بەرىڭدەر!.. قالامىزدىڭ باسشىسى كەلە جاتىر!.. جول بەرىڭدەر!.. جولدان بىلاي تۇرىڭدار!..— دەپ جۇرتقا ايقايلاي باستادى.

راسىم-بەي ۇيىنە ارەڭ جەتىپ، ەسىگىن تارس جاۋىپ جاتىپ قالدى. ول كۇنى كوشەگە مۇلدە شىقپاي قويدى.

تاڭەرتەڭ قالالىق ەكى گازەتتىڭ ەكەۋىن دە الىپ كەلۋىن ءامىر ەتتى. ەكى گازەت تە ونىڭ ۇلكەن-ۇلكەن پورترەتتەرىن باسىپتى. ءبىرىنشى گازەت: «دانىشپان ادام، ءبىزدىڭ قالا تۇرعىندارىنىڭ ماقتانىشى!» دەپتى. ەكىنشى گازەت: «دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ىسكەر مەر!» دەپتى. ەكى گازەت ونى باسەكەلەسە ماقتاپ، ءتىپتى جەر-كوككە سىيعىزباپتى.

كەشكە مەردىڭ ۇيىنە قاراي ماشينالار تاعى اعىلدى.

— ءبىزدىڭ قالاعا بيشىلەر كەلدى،— دەدى وعان سالپى قارىن.— ولاردىڭ ونەرىن ۇيگە شاقىرتىپ الىپ كورەسىز بە، الدە ەل-جۇرتىڭىزدى قۋانىشقا بولەپ كازينوعا بارىپ كورەسىز بە؟

كازينودا جىلماڭ جىگىت تاعى دا سۋىرىلىپ سويلەپ بەردى:

— اسا قۇرمەتتى مەرمەن ءبىر مەزگىلدە ءومىر ءسۇرۋ، ونىڭ ماڭىندا ءجۇرۋ — ءبىز ءۇشىن ناعىز باقىت...

ول جارتى ساعاتتاي سويلەدى. مەر ونى تىيعان جوق. ودان كەيىن كوزىلدىرىكتى شىقتى:

— ءبىز شەكسىز باقىتتىمىز، سەبەبى: ءبىزدىڭ اسا ءقادىرلى مەرىمىز شىن مانىندە ەڭ قايىرىمدى، ەڭ مەيىرىمدى ادام...

راسىم-بەي جىميىپ تىڭداپ وتىردى.

ارادا ءبىر جىل ءوتتى.

باياعىلار تاعى دا باس قوستى.

— جوق، جاراندار، ونى ەندى اۋىزدىقتاي الماسپىز!

— ابدەن ەسىرىپ كەتتى!

— بۇل بارىنەن دە اسىپ ءتۇستى. مۇنى دا ءوز سورىمىزعا سايلاپپىز! سۇمدىق-اي!

— مەنمەنسىپ الدى! جەر مەن كوكتى وسى جاراتقان سياقتى.

— جەردى جالعىز ءوزى كوتەرىپ تۇرعانداي!

— ناعىز ەسىرىك!

— ەسالاڭداردىڭ ءبارى وسىنداي بولادى!

— ال ەندى نە ىستەيمىز!؟ بۇل جەكسۇرىندى كەلەسى سايلاۋعا دەيىن تايراڭداتىپ قويىپ وتىرامىز با؟

— جو-جوق! جەتەر!.. ونىڭ ورنى — جىندىحانا. وزدەرىڭ ويلاڭدارشى: جامان ءۇيىن مۋزەيگە اينالدىرىپ الدى!

— الاڭعا وزىنە ەسكەرتكىش ورناتتىرىپ قويدى!

— ول كەشە الگى كىمنىڭ بەتىنە بىلش ەتكىزىپ تۇكىرىپ جىبەردى!

— وتكەن تۇنگى قوناقاسىدا ەسى كەتكەنشە ءىشىپ، بيلەيمىن دەپ ستول ۇستىنە جاتا قالىپ سەرەڭدەگەن جوق پا؟!

— سوندا بۇل ەسالاڭعا نە ىستەيمىز؟!

— ونىڭ ءبىر عانا امالى بار: دارىگەرگە اپارىپ كورسەتىپ، قاعازىن مىقتاپ الىپ، تۇپ-تۋرا جىندىحاناعا تاپسىرۋ كەرەك!

كوزىلدىرىكتى قوپاڭ ەتتى:

— ەندى كىدىرۋگە بولمايدى. ايتپەسە ول بىرەۋىمىزدى قىلعىندىرىپ ءولتىرىپ تاستايدى.

راس، راس، تەز قيمىلداۋىمىز كەرەك!

ەرتەڭ ونى توسەگىنەن تۇرعىزباستان اياق-قولىن بايلاپ، جىندىحاناعا اپارعىزىپ تاستايىق. سونسوڭ جاڭا سايلاۋعا كىرىسەمىز.

— دۇرىس ايتاسىڭ. ال ونىڭ ورنىنا كىمدى سايلايمىز؟

— جاراندار، ەندى ابايلايىقشى! تىم بولماسا وسى جولى دەنى دۇرىس بىرەۋدى سايلايىقشى!

— ونىڭ راس! ەسالاڭدار-اق جۇرتتى جىندى قىلاتىن بولدى!

ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما