InfoHub Logo

وتكەن جىلدىڭ سوڭعى ايىنىڭ سوڭعى ونكۇندىگىنىڭ ءىشى بولاتىن. بۇل كۇندەردەگى تۇركىستان-سىبىر تەمىرجولىنىڭ بويىمەن جۇرەتىن پويىزداردىڭ ىشىندەگى ەڭ جۇردەگى دەگەن سوڭ، جولاۋشىلار تاسيتىن ءجۇز ون التىنشى پويىزعا وتىرىپ، سەمەي قالاسىنان شىققان بولاتىنمىن. پويىزدىڭ تەڭسەلە ءتۇسىپ، سولق ەتىپ توقتاعانىنان ويانىپ كەتتىم.تەرەزەگە قاراسام، ۇلكەن ءبىر ستانسياعا كەلىپپىز. ۆوكزال ماڭدايشاسىنداعى جارناماعا كوزىم ءتۇستى. اياگوز ەكەن. ءبىر كەزدە وقىعان، قىزمەت ىستەگەن قالام عوي، كوزىمە وتە جىلى ۇشىراپ، كوڭىل باۋرادى. تەرەزەدەن ءبىراز قاراپ تۇردىم. پەررون تولى حالىق. بىرەۋلەر ۆوكزال الدىنداعى كيوسكالاردان گازەت الىپ، كىتاپ قاراپ، بىرەۋلەر سۋ، سۋسىن الىپ دەگەندەي قايشىلاسۋدا.

سالدەن سوڭ مەنىڭ كۋپەمە سۇڭعاق بويلى، سىمباتتى كەلگەن اققۇبا ايەل كىردى. مەن تومەنگى، جيىرما ءبىرىنشى ورىندا ەدىم، ول كىسىنىكى مەنىڭ قاسىمداعى جيىرما ءۇشىنشى ورىن ەكەن. ول الدىمەن قۇندىز جاعالى قاراكوك ماۋىتى پالتوسىن، قوڭىر ءتۇبىت ءشالىسىن شەشىپ ءىلدى. سىقاپ تولتىرىپ، زورعا تۇيمەلەگەن ۇلكەن قارا سومكەسىن جوعارىعا، زات قوياتىن سورەگە ورنالاستىردى دا، كىشىرەك كەلگەن قوڭىر سومكەسىن تەرەزە الدىنداعى ۇستەلشەنىڭ استىنا قويدى. جوعارعى سورەدەن توسەك-ورىن الىپ توسەپ، جاستىعىن دۇرىستاپ قويىپ، ورامالىن الىپ، بارىپ جۋىنىپ كەلدى. ەتىگىن شەشىپ، جەڭىل باشماق كيدى دە، جايعاسىپ وتىردى.

«بۇل ماعان الماتىعا دەيىن جولسەرىك بولادى ەكەن، زەرىكپەيتىن بولدىم» دەپ ويلادىم ىشىمنەن.

العاش ول ەسىكتەن كىرگەندە ەكەۋمىز دە بەيتانىس ادامداردىڭ سىپايى سالەمدەسۋ يشاراسىن جاساعانبىز. مانادان بەرى ونىڭ قيمىلىنا بەيجاي قاراپ جاتقانمەن، جۇزىنە كوزىم تۇسكەن سايىن ول ماعان تانىس ادامىم سەكىلدەندى دە تۇردى... ءبىراق پالەندەي ءمان بەرە قويمادىم. ويتكەنى ۇلكەن قالادا تۇرعان سوڭ با، كەيدە ءقايسىبىر ادامداردىڭ ءتۇسى تانىس كورىنە بەرەتىنى بار. ءتىپتى بىر-بىرىنە «ءسىزدى قايدا كوردىم ەكەن، اجارىڭىز تانىس سەكىلدى... ە، كىم ءبىلسىن، وسى ءى استرونومنان كورگەن شىعارسىز...» دەسىپ كۇلىسىپ جاتقاندار دا كەزدەسەتىن. سول ەسىمە كەلدى دە، ەشنارسە دەي قويمادىم. ءبىراق تانىس بەينە بارعان سايىن مازا بەرمەدى. اسىرەسە اراسى قوسىلا، قاباعىن ويلاي شىقشىتىنا قاراي ۇشىپ بارا جاتقان شاعالانىڭ قاناداي قايقيا تارتىلعان جىڭىشكە قارا قاسى مەن اسپان تۇستەس ۇلكەن كوگىلدىر كەزى، قايىرىلا بىتكەن قويۋ، ۇزىن كىرپىكتەرى نازارىمدى بەلدى دە تۇردى. ادەتتە شاشى، قاسى، كىرپىگى قارا كىسىنىڭ ءتۇسى اق بولعانمەن، كوزى قارا بولار ەدى. مىنانىڭ كوزى كوك بولعاندا دا عاجاپ. ورىس جۇرتىنىڭ سيرەك سانايتىن، «گولۋبوگلازايا» دەپ ەرەكشە قادىرلەپ، ولەردەي ىنتىق بولاتىن، اقىندار كوپ جىرلايتىن اشىق كۇنگى تۇڭعيىق، ءتۇپسىز اسپان تۇستەس ۇيالى كوگىلدىر كوز. ەگدە تارتقانى بىلىنەر-بىلىنبەس اجىمدەرىنەن اڭعارىلعانىمەن، «سىرى كەتىپ، سىنى قالعان» كارلەندەي، جاسىڭداعى سىمباتتىلىق پەن سۇلۋلىق نىشانىن قاسى مەن كىرپىگى، كوزى سويلەپ تۇر.

— قۇربىم، تانىسا وتىرايىق، — دەدىم ءبىر كەزدە، — الماتىعا باراسىز عوي ءتارىزى؟

— ءيا، الماتىعا بارامىن.

— سوندا تۋراسىز با، الدە قوناققا بارا جاتىرسىز با؟

— قوناققا بارا جاتىرمىن. سوندا قىزىم، بالالارىم تۇراتىن ەدى. ءبىرازدان بەرى كەلگەن جوق ەدىم، سولاردى بارىپ، كورىپ كايتايىن دەپ شىقتىم. مىناۋ ءبىر ءجايسىز حابار دا ەستىلىپ قالدى... - دەپ كۇمىلجىپ بارىپ توقتادى ول.

— ءسىزدىڭ ءتۇسىڭىز ماعان تانىس كورىنگەن سوڭ قالادا كورگەن شىعارمىن دەپ ويلاپ ەم، وندا قاتەلەسكەن بولدىم عوي.

— مىنە قىزىق! مەن دە ءسىزدى ءبىر ادامعا ۇقساتىپ، ءبىراق ارادا كوپ ۋاقىت وتكەن سوڭ سۇراۋعا باتا الماي بولىپ وتىر ەدىم.

— ءيا، — دەدىم مەن دە ەلەڭ ەتىپ. — كىمگە ۇقساتىپ وتىرسىز؟

— قىز كەزىمدەگى ءبىر قۇربىما.

— پاۋ، دەرسىز! ءيا، قۇربىڭىزدىڭ اتى كىم ەدى. قايدا تۇرىپ ەدىڭىزدەر؟ كورىسپەگەنىمىزگە قانشا بولىپ ەدى؟ — دەپ مەن دە باستىرمالاتا سۇراپ، باسىمدى كوتەرىپ الدىم.

— مەنىڭ اتىم ۆەرا. ۆەرا الەكسەيەۆنا كازاسكايا. ءسىز مۇنداي ادامدى بىلمەيسىز بە؟ جاس كەزىڭىزدە، جوق ءتىپتى جاس كەزىڭىز ەمەس، قىز كەزىڭىزدە ونداي قۇربىڭىز بولعان جوق پا؟

مەن ايەلدىڭ بەتىنە ەندى تەسىلە، تەلمىرە قاراپ قالىپپىن. قالىڭ تۇمان اراسىنان بىرتىندەپ ايىعىپ، ايقىندالا باستاعان سۇلدە ءتارىزدى مەنىڭ كوز الدىما سوناۋ الىس كۇندەر، بالالىق قىزىق شاقتار ەلەستەپ، كينونىڭ كادرىندا اۋىستى.

— قانات قاس! — دەدىم الدەن ۋاقىتتا. — ياپىر-اۋ، سەنبىسىڭ؟

— مەنمىن، تامارا.

ەكەۋمىز قۇشاقتاسا كەتتىك. ءسۇيىسىپ جاتىرمىز، جىلاسىپ جاتىرمىز. جىلاي بەرىپپىز. كۇلە بەرىپپىز. ءبىر كەزدە بارىپ ەس جينادىق.

— باسە، سەنىڭ قاسىڭ مەن كوزىڭ جۇرەگىمدى باۋراپ، مازا بەرمەپ ەدى، — دەيمىن.

— كەشىرىڭىز،—دەيدى ول. — ءسىزدىڭ قازاقشا اتىڭىز ەسىمە تۇسپەي تۇر. ءبىز ۇي-ىشىمىزبەن ءسىزدى تامارا دەيتىن ەدىك قوي. مامام مەن پاپام ءتىپتى تامارا دا دەمەي، توما، توموچكا دەپ، ەركەلەتىپ اتاۋشى ەدى عوي.

— ال مەن سەنى قانات قاس دەيتىنمىن. وي، ۆەرا – قانات قاس، سەن قانداي زەرەك ەدىڭ. قالاي تانىدىڭ مەنى؟

— ءسىز دە تانىدىڭىز عوي.

— جوق، مەن شىرامىتتىم عانا. ساعان ۇقساپ، ءداپ باسىپ تاني المادىم.

— ال ءسىز مەنىڭ ويىما بىردەن كەلدىڭىز. ءبىراق «سول ما، جوق پا، سول ما، جوق پا» دەپ ءدۇدامالدانا بەردىم.

— وي، عاجاپ - اي! قانشا ۋاقىت ءوتتى. جوق، سەن كەرەمەت ەكەنسىڭ، قانات قاس. قىز كەزىندە دوس بولىپ ايرىلىسىپ، كەمپىر بولعاندا كورىسىپ، جاڭىلماي تانۋ دەگەن، ەي سيرەك شىعار.

— ەسىڭىزدە مە، تامارا.

—تورعىن.

— ءيا، تورعىن ەدى-اۋ ايتپاقشى اتىڭىز. ويلاڭىزشى، ءوزىڭىز باعىپ وسىرىسەتىن ناديا شە، ءقازىر قىرىقتان استى.

— توقتا - توقتا، سەنىڭ ماماڭ قايتىس بولعاندا ول ەمشەكتە ەدى ەي؟

— وعان بەس-اق اي تولعان بولاتىن.

— ءيا. سوندا ءبىزدىڭ كورىسپەگەنىمىزگە قىرىق جىل بولدى، ءا؟

— قىرىق جىل بولدى. ەكەۋمىز ءبىرىمىز ساباققا كەتكەندە ءبىرىمىز قاراپ، كەزەك باعۋشى ەدىك قوي ول قىزدى. پاپام ەكەۋمىزگە سەنىپ، ول ك ىزدىڭ ءجايىن ويلاماۋشى ەدى. سويتكەن ءسىزدى مەن قالاي ۇمىتايىن. مامام ءسىزدىڭ اعاڭىزدى «ساپكەڭ» دەيتىن. ول كىسىگە ەرىپ ءبىز كوليا ەكەۋمىز دە «دياديا ساپكەڭ» دەيتىنبىز. ۇلكەندەر بىزگە كۇلەتىن. پاپام دا اعاڭىزدى اۋزىنان تاستامايتىن. ول كىسىنى ەسىنە الىپ بىرەۋلەرگە سويلەي قالسا، «مەنىڭ ءبىر عاجاپ، قازاق كورشىم بولىپ ەدى» دەپ باستايتىن.

— بىلەسىز بە، تامارا.

—تورعىن...

— وي، كەشىرىڭىز، تورعىن، ءبىزدىڭ پاپام سوعىستان كەيىن «ەلگە بارام، تۋعان جەرىمە بارىپ تۇرام، جاسىم بولسا كەلدى، سۇيەگىم ەلىمدە ءى.السىن» دەپ بەلورۋسسياعا كەتتى ەمەس پە. اينالاسى جىلعا جەتپەي كايتىپ كەلدى.

— نەگە؟ كەيىن ۇيلەنىپ پە ەدى؟

— ۇيلەنگەن بولاتىن. تۋعان جەرىم دەپ ساعىنىپ، اڭساپ بارعان ەلىن جەرسىنبەي كايتىپ كەلدى. «بۇل ءوڭىردىڭ قىنا تاستى قاق جارىپ شىققان جىبەك بەتەگەسى مەن اق كودەسىن، بوز قاراعانى مەن قىزىل توبىلعىسىن، قىسى-جازى ۇزىلمەيتىن قوڭىر جەلىن، اسىرەسە قىستا ءوزىڭدى ءبىر شاقىرىم كەيىن شەگەرىپ اپارىپ تاستاپ، شەكەڭنەن وتكەندە ميدى مۇزداتىپ، اقىلىڭدى بىردەن كىرگىزىپ جىبەرەتىن اق بورانىن، ءمۇيىزى قاراعايداي اربيىپ، كوك جارتاستىڭ باسىندا جەلگە قاراپ، مۇرىنىن ءشۇيىرىپ قاسقايا قاراپ تۇراتىن ارقارىن قيا المادىم» دەپ كۇلدىرەتىن. — ال، تورعىن، ءوز جايىڭىزدى دا ايتا وتىرىڭىزشى. الماتىعا بارا جاتىرسىز عوي ءتارىزى؟ سوندا تۇراتىن با ەدىڭىز؟

— سوندا تۇرامىن، ۆەرا. كوپ بولدى سوندا تۇرعالى. ءجۋرناليستپىن. گازەت رەداكسياسىندا قىزمەت ىستەيمىن. بۇل جاققا ءبىر قىسقا مەرزىمگە عانا قىزمەت بابىمەن كەلىپ ەدىم. شارۋامدى ءبىتىرىپ، ەندى قايتىپ بارامىن. ۆەرا، ەكەۋمىزدىڭ بالا كەزىمىز سيرەك ءبىر دوستىقپەن ءوتىپ ەدى. مەن ساعان جاردەمدەسسەم، سەن دە ماعان رۋحاني سۇيەۋ، رۋحاني تىرەك بولىپ قالتقىسىز ۇعىنىسىپ، تاتۋ ءوسىپ ەدىك. ءسىزدىڭ ءۇيدىڭ جالپاق ورىس پەشىنىڭ ۇستىندە ەكەۋمىز تۇنىمەن ەرتەك ايتىپ، كىشكەنتاي كوليانى قورقىتىپ، ۇيىقتامايتىنىمىز ەسىڭدە مە؟

— ءيا، ءسىزدىڭ ءۇيدىڭ ءشوپ قوراسىنىڭ ىشىندە قۇلىنعا اكەلگەن كوك ءشوپتىڭ ۇستىنە جاتىپ الىپ كىتاپ وقىپ، ەرتەك ايتىپ، «ءشوپتى شاشتىڭدار، تاپتاپ تاستادىڭدار» دەگىزىپ جەڭگەڭىزدى دە تالاي اشۋلاندىرۋشى ەدىك.

— ءيا، ءيا، سەن ماعان «ءسىز» دەگەن سىپايىلىعىڭدى قوي، بۇرىنعىداي، بالا كۇندەگىدەي «سەن» دەپ سويلە. ال ءوزىڭ قالايسىڭ؟ اياگوزدە تۇراسىڭ با؟ نە كىزمەت ىستەيسىڭ؟

— اياگوزدە تۇرامىن. ءمۇعالىم بولاتىنمىن. قۇرمەتتى دەمالىسقا شىققانىما دا ءبىراز جىل. بەس بالانىن اناسىمىن. ۇشەۋى الماتىدا تۇرادى، ەڭ كىشىسى سوندا تەحنيكۋمدا وقۋشى ەدى. ءبىرازدان بەرى حابارلاسپاي قويدى. جاس قوي. كوبىنە سوعان الاڭ بوپ كەلەمىن. ءوزى كىشكەنە قىزبالاۋ بالا ەدى.

— ءيا، انا جۇرەگى قاشاندا سول عوي. بالا - بالا دەيدى دە تۇرادى عوي ول جارىقتىق.

— ءسىز سول وقيعانىڭ كەزىندە الماتىدا ما ەدىڭىز؟ وي، كەشىر، تورعىن، تاعى دا ءسىز دەپپىن - اۋ. ۇيرەنبەي جاتقاندىق قوي. كىشكەنە بويىم ۇيرەنىپ العان سوڭ «سەنگە» كوشەمىن عوي. ءيا. نە بولدى ءوزى؟

— الماتىدا بولاتىنمىن. ءبىراق باسى-قاسىندا بولعان، نە بولىپ، نە قويعانىن كوزىممەن كورگەن ەمەسپىن. ال ويلانا كەلسەڭ، بۇل كەيبىر ساياز ويلىلاردىڭ ارانداتۋى ەكەنىندە ءسوز جوق. بۇل ءبىر كادرلىق بولىپ سوعىپ وتكەن قۇيىن. مەن بىردە وسى اياگوزگە قوناققا كەلىپ، «اققۇم»، «يۋران» اندەرىن ۇيرەنىپ قايتقانىم مۇعالىمدەردىڭ دە نازارىن اۋدارىپ ەدى.

— وي، تورعىن، ەسىندە مە، ءبىز جاستار ۇيىمىنا مۇشە بولىپ وتۋگە قالاي دايىندالىپ ەدىك.

— ەسىمدە بولماي. ول ءبىر ۇمىتىلماس وقيعا بولىپ ەدى عوي. اۋدانعا، رايكوم بيۋروسىنا قالاي بارعانىمىزدى، كىم قانداي سۇراق قويدى، قالاي دەپ جاۋاپ بەردىك، جىر عىپ ايتۋشى ەدىك. بىزدەن كەيىنگىلەر اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ تىڭدايتىن. «جاستار جينالىسىنا بارا جاتىرمىز، ساياسي ساباققا بارا جاتىرمىز» دەگەن جاۋاپتى قانداي ماقتانىش سەزىممەن، ۇلكەن مانمەن ايتاتىن ەدىك. تاباندا ەرەسەك، تاباندا ساياسي قايراتكەر بولا قالىپ، وزىمىزدە ءبىر جيناقىلىق، جاۋاپتىلىق پايدا بولۋشى ەدى.

— پاي، شىركىن، سول ءبىر كۇندەر دەسەڭشى! سونان سوڭ تاعى ءبىر عاجابى ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز، ەكى العانى ءۇشىن، مەكتەپكە كىر كيىممەن كەلگەنى ءۇشىن، قوعام جۇمىسىن جامان اتقارعانى ءۇشىن بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي، جينالىستا سىباپ تۇرىپ سىنايتىنبىز. ال سوعان ەشكىم وكپەلەمەيتىن، كايتا سول كەمىستىگىن جوندەۋگە، قايتالاماۋعا تىرىساتىن.

— ال كازىر اتاجاۋ بولىپ شىعا كەلەدى. ءبىر جينالىستا سويلەيمىن دەپ كۇللى باستىقتارىمدى تەرىس قاراتىپ الدىم. جينالىستىڭ ەرتەڭىندە ءبىر شترافنيك باستىعىمىز «پەنسياعا بارا قويىڭىز» دەپ شىعا كەلىپتى. ەرەگىستىم دە «الدىمەن سەكسەنگە، جەتپىسكە كەلگەندەردى شىعار، مەن سولاردان كەيىن ءازىر تۇرايىن»،—دەدىم. كازىر بار بىلگەن ايلا-امالدارىن جۇمساپ، مەنەن قۇتىلۋ شاراسىن جاساپ جاتىر. ەرەگەسىپ، ارىز بەرمەي مەن دە ءجۇرمىن. مەنىڭ ءبىر ارىپتەسىم «تورعىن، سەنىڭ بويىندا جاس كەزىڭنەن قالعان پەرەجيتكاڭ — مىنەزىن بار، سونى قويماساڭ، حالىڭ كيىن. باستىقتاردان كەشىرىم سۇرا، سەن كىشىرەيە سال» دەيدى. ول بولمايدى دەپ مەن ءجۇرمىن.

— شترافنيگىڭ قالاي؟ ونداي باستىقتار دا بولا ما؟

— پولە، ۆەرا، بۇل كۇندە نە جوق، باۋىرىم، «سۇيەۋشىم مىقتى بولسا، سۇيەك جۇتسام دا قاقالمايمىن» دەگەن ماقال دا شىقتى عوي. ول ءبىر سۇيەك جۇتىپ، قاقالماي، ءبىر كرەسلودان ءبىر كرەسلوعا قونجيعان بىرەۋ.

— ە، كازىر وندايلاردان ارىلامىز دەپ جاتىرمىز ەمەس پە!

— ارىلامىز، ءسوزسىز ارىلامىز. ءبىراق «بالتا سىلتەگەنشە، دوڭبەك جال تاۋىپ» جاتقاندار دا جەتەرلىك.

— ءيا. بۇگىنگى جاستار بىزدەن مۇلدە باسقا. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز وقۋ، ءبىلىمدى مامان، ۇلگىلى ادام، ينتەلليگەنت بولۋ ەدى. ينستيتۋت، ينجەنەر دەگەن ۇعىمدار ءبىز ءۇشىن كوكتەگى جۇلدىز سەكىلدى ەدى. «شىركىن!» دەپ ارماندايتىنبىز.

— جەكە باستىڭ قامى، ءوزىڭ ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ، ءوز مۇددەڭ، ءوز جانىڭدى ول كەزدە ەكىنشى كەزەكتە تۇرۋشى ەدى. ەڭ الدىمەن مەملەكەت مۇددەسى، حالىق قامى دەۋشى ەدىك. قوعامدىق ءىس ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرۋشى ەدى. ار، ۇجدانعا كىر كەلتىرۋ بولمايتىن. الدەنەدەن كىنالى بولىپ، جينالىسقا ءتۇسۋ دەگەن ولىممەن تەڭ ۇيات ەدى..

— ايتتىم عوي، تورعىن. كەلىپ-اق قالدىق. مىناۋ ءبىرىنشى الماتى ەمەس پە؟ قاراشى ءوزىڭ؟

— سولاي ەكەن، — دەدىم مەن.

ۆەرا ەكەۋمىز تەلەفونىمىزدى، ادرەستەرىمىزدى الماسىپ، جەكسەنبى كۇنى حابارلاساتىن بولىپ پويىزدان تۇستىك.

---