InfoHub Logo

العاش رەت اەس قۇرۋ تۋرالى يدەيانى 1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىم ءمينيسترى ۆلاديمير شكولنيك ۇسىنعان بولاتىن. سول كەزدە ونىڭ ونىڭ ماقساتى-ماڭعىستاۋ اەس-ىنىڭ (ماەك) قۋاتىن پايدالاناتىن جاڭا اەس  سالۋ ەدى.وسى ۋاقىتشا دەيىن بىرنەشە كەلىسسوزدەر بولدى، ءبىراقتا ولار ەشتەڭە شەشە العان جوق . 2019 جىلدىڭ 3ء-شى ساۋىرىندە رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قازاقستان باسشىسىن كاسىم-جومارت توقايەۆقا رەسەيلىك تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى.  كەلەسى كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەنەرگەتيكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ماعزۇم مىرزاعالييەۆ الماتى وبلىسىنداعى ۇلكەن ەلدى مەكەنىن اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ  قۇرىلىسى ءۇشىن الدىن-الا دايىندالعان جەر دەپ بەلگىلەدى.  وسىلايشا اتومدىق ەلەكتر ستانسياسى بالقاش كولىندە پايدا بولۋى مۇمكىن. 2014 جىلى دا شەتەلدىك كومپانيالارمەن ەل|مىزدە كەلىسسوزدەر باستالعان بولاتىن.ول جىلى دا وسى كۋرچاتوۆ قالاسى مەن بالقاش قالاسىنىڭ ماڭىنداعى ۇلكەن  پلاتفورما رەتىندە قارالدى.جاپونيانىڭ Toshiba كورپوراسياسى Toshiba AP-1000 رەاكتورىن ۇسىندى (الەمدە ەڭ جاڭا بولعان كەزدە، ول اقش-تا ورناتۋ ءۇشىن 2011 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا عانا بەكىتىلگەن بولاتىن) جانە فرانسۋز كومپانياسى Areva  EPR رەاكتورىن ۇسىندى.ءبىراق بۇل كەلىسسوزدەر ەشتەڭەگە دە  الىپ كەلگەن جوق. ال  2016 جىلدىڭ قاراشاسىندا ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمبايەۆ رەسپۋبليكادا اتوم ەلەكتر ستانسياسى كەم دەگەندە 7 جىل ىشىندە سالىنۋى مۇمكىن.ويتكەنى ءبىزدى ءقازىر ەلەكتر ەنەيگياسىنا دەگەن كوپ سۇرانىس جوق مالىمدەگەن بولاتىن. جالپى قازاقستاندا اتوم  ەلەكتر ستانسياسىنىڭ سالىنۋىنا باستى سەبەپ-ەلىمىزدە ۋراننىڭ ۇلكەن قورى بولعاندىعى بولىپ تۇر. بوزىمبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، دالەلدەنگەن قورلار 800 مىڭ توننادان اسادى، ال جالپى قورى - 1،4 ميلليون توننا. جاڭا ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جونىندەگى قازاقستاندىق ورتالىقتىڭ  (CINEST) ەسەبى بويىنشا مۇنايدىڭ بىرلىگىنە ەلىمىزدە وندىرىلەتىن  ءارتۇرلى ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردىڭ قورلارىن سالىستىرۋعا بولادى.قازاقستاننىڭ ۋران قورى قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكالىق قورىنىڭ 29% -ىن قۇرايدى.ال،ۋران  ءوندىرۋ شامامەن 22 مىڭ توننانى قۇرايدى، بۇل مۇناي بالاماسى بويىنشا 255،8 ملن.  بۇل بارلىق ەنەرگيا رەسۋرستارىنىڭ 62% -ىن قۇرايدى.دەمەك، ءجيى ەستىگەن ۇندەۋ: قازاقستان ءوزىنىڭ ۋران بايلىعىن ءوز قاجەتتىلىكتەرىنە پايدالانۋ كەرەك.  سونىمەن قاتار، قازاقستان ۋران تۇيىرشىكتەرىن جانە وتىن ەلەمەنتتەرىن (تۆەل) ءوندىرۋدى يگەردى، بۇل وزدەرىن يادرولىق وتىنمەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.اەس پايداسىنا ەكىنشى دالەل - بۇل بەدەل.  اتوم ەلەكتر ستانسيالارى،اسىرەسە ۋران ءوندىرۋ جانە يادرولىق وتىن ءوندىرىسى بار ەلدەر تەك كومىر نەمەسە گاز ەنەرگياسىنا نەگىزدەلگەن ەلدەرگە قاراعاندا الدەقايدا دامىعان دەپ ەسەپتەلەدى.

شىن مانىندە، ۋراننىڭ بايلىعىن پايدالانۋدىڭ لوگيكاسى تالعامسىز بولىپ كورىنەدى جانە ارنايى نەگىزدەمەگە مۇقتاج ەمەس.ءبىراقتا  اتوم ەلەكتر ستانسيالارىنىڭ قاۋىپتىلىگى مەن ءىرى رادياسيالىق اپاتتاردىڭ ىقتيمالدىعى تۋرالى دا ەسكەرۋىمىز كەرەك.چەرنوبىل جانە «فۋكۋسيما-1» اەس-داعى اپاتتاردان كەيىن مۇنداي ىقتيمالدىلىقتى جويۋ مۇمكىن ەمەس.  كەز-كەلگەن اەس جۇمىس ەرەجەلەرىن مۇقيات قاداعالاپ وتىرۋدى تالاپ ەتەتىن بولادى.دەگەنمەن ەسكىرگەن رەاكتورلاردان كوپ جاعدايدا جارىلىس بولادى:چەرنوبىلدەگى گرمك-1000 گرافيتى جانە فوكۋسيما-1 اەس-داعى ءبىرىنشى بۋىن BWR، 1960-جىلداردىڭ سوڭىندا جانە 1970ء-شى جىلداردىڭ باسىندا سالىنعان.  رەسەي ۇسىنعان VVER-1200 ءتارىزدى زاماناۋي رەاكتورلار بۇل تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ سالىنىپ، الدەقايدا قاۋىپسىزدىك جانە قورعاۋ جۇيەلەرىنە يە بولادى دەگەن ۇمىتتەمىز.

قوشايەۆا گۇلميرا

---