جەتىستىك نەيروبيولوگياسى: دوفامين جۇيەسىن قالاي بۇزىپ وتۋگە بولادى
كوپ جاعدايدا ءبىزدىڭ قام-قارەكەتىمىز، تىلەك-قالاۋىمىز جانە كوڭىل كۇيىمىز ءبىزدىڭ وزىمىزگە، قورشاعان ورتاعا نەمەسە سىرتقى احۋالعا عانا ەمەس، سونداي-اق ءبىزدىڭ ورگانيزمىزدە شىعارىلاتىن ارنايى حيميالىق زاتتەكتەردىڭ ميكروسكوپيالىق مولشەرىنە دە بايلانىستى. بۇگىن ءبىز سولاردىڭ ءبىرى — دوفامين نەيرومەدياتورى، ونىڭ مىي جۇمىسىنىڭ ونىمدىلىلىگىن قامسىزداندىرۋداعى ءرولى مەن ونى دۇرىس پايدالانۋ جايىندا اڭگىمەلەسپەكپىز.
ونىمدىلىك بيوحيمياسى
مىيدىڭ جاسۋشالارى نەيروندار — اكسوندار مەن دەندريتتەر ارقىلى بىرىگەتىنەن جانە ەلەكتر يمپۋلستارمەن الماسىپ وتىراتىنىنان بولەك ولار نەيرومەدياتولاردى — رەتتەۋىش فۋنكسياسى بار گورمونتارىزدەس زاتتەكتەردى ءبولىپ شىعارۋعا دا قاۋقارلى. ونىمدىلىك پەن جەتىستىك تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا ءبىزدى «باقىت گورموندارى» توبىنا جاتاتىن دوفامين نەيرومەدياتورى قىزىقتىرادى. ولارعا، سەروتونين، ەندروفيندەر جانە وكسيتوسين دە جاتادى.
دوفامين — بۇل موتيۆاسيا مەن تابىستى اتقارىلعان ىستەن سوڭ كەلەتىن قاناعاتتانعاندىق سەزىمى ءۇشىن جاۋاپتى زاتتەك. بۇل اۋەلى ءبىزدى ارەكەت ەتۋگە ىنتالاندىرادى، سودان كەيىن جاقسى ىستەلگەن جۇمىس ءۇشىن ماراپاتتايدى دەگەن ءسوز. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا ورگانيزمىندەگى دوفامين دەڭگەيى جوعارى ادامدار، ءورشىل ماقساتتارعا جەتۋ جانە ۇلكەن ماراپات الۋ ءۇشىن، ىجداھاتتىراق جۇمىس ىستەيدى.
الايدا، ماسەلە ءدوفاميننىڭ جالپى دەڭگەيىندە عانا ەمەس. مىيدىڭ ناقتى قاي بولىگى وسى نەيرومەدياتوردى شىعارىپ جاتقانى دا ماڭىزدى.
Neuroscience [Michael T. Treadway، 2012] جۋرنالىنا جاريالانعان زەرتتەۋ قيىن جاعدايلاردا كوبىرەك كۇش سالاتىن ادامداردىڭ سترياتۋمداعى جانە ۆەنترومەديالدىق پرەفرونتالدى قابىقتاعى — مىيدىڭ ماراپاتتاۋ جانە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى بولىكتەرىندەگى ءدوفاميننىڭ بولىنۋىنە رەاكسيالارى جاقسى بولعانىن ايتادى.
ال كۇشىن از جۇمساعانداردىڭ، كەرىسىنشە، ارالشىقتاعى — مىيدىڭ سانا-سەزىمگە، اقپاراتتى قابىلداۋعا جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدا تانىلاتىن مىنەز-قۇلىققا قاتىسى بار بولىگىندە دوفامينگە رەاكسياسى جوعارى بولعان.
«ءونىمدى» ءدوفاميننىڭ ءبولىنىپ شىعۋىنا قالاي ىقپال ەتۋگە بولادى؟ وزىڭىزگە ادەيىلەپ قيىن جۇمىستاردى تاڭداپ الىڭىز. وسىلاي ەتسەڭىز، دوفامينگە سترياتۋمدا جانە ۆەنترومەديالدىق پرەفرونتالدى قابىقتا ارەكەت ەتكىزەسىز.
دوفامين مەن قۇر قيال
ءدوفاميننىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى سول، ول ناقتى جەتىستىكتەرگە عانا جاۋاپ رەتىندە ءبولىنىپ شىعا بەرمەيدى. ماسەلە مىي ءۇشىن «اقيقات» دەگەن ۇعىمنىڭ بولماۋىندا. ول اعزالار، سەزىمدەر ارقىلى نەمەسە ءوزى (ءتۇس كورگەن كەزدەگىدەي) جاساپ شىققان ءبىر عانا بەينە بار. سوندىقتان، ارماندارعا بەرىلۋ، قۇر قيالداردى قۇرۋ دا ول ءۇشىن قىزمەتتىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى. بۇل جاعدايدا، ول ارينە، ءساتتى اياقتالعان قىزمەت. سول سەبەپتى ول دا ءوزىن ماراپاتتاپ قويادى، ماراپات ازداۋ بولۋى مۇمكىن، سەبەبى كۇش كوپ جۇمسالعان جوق.
ەگەر دە ءسىز وسىلاي قۇر قيالعا بەرىلۋشىلىكپەن ءجيى-جيى اينالىسىپ كەتسەڭىز، وندا وسىنداي كىشىگىرىم، ءبىراق جاعىمدى ءارى وڭاي قول جەتكىزىلەتىن دوفامين «ينەكسيالارىنا» كۇنىڭىز قاراپ قالۋ ىقتيمالدىعى جوعارى. ال سول كەتىپ جاتقان ۋاقىتتا ءسىزدىڭ ماقسات-مۇراتتارىڭىز بەن ارماندارىڭىز سول ورنىندا — ءسىزدىڭ باسىڭىزدا ىسكە اسپاي قالا بەرەدى.
بۇنداي جاعدايدا ىستەلۋى كەرەك قارەكەت وڭاي. ءسىزدىڭ باسىڭىزعا قانداي دا ءبىر يدەيا كەلە سالىسىمەن جانە ءسىز ونى ساناڭىزدا تىركەپ، قالاي جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنىن ويلاستىرىپ كورە سالىسىمەن ونى قاعازعا جازىپ، ونىڭ ناقتى ىسكە اسۋ ۋاقىتىن بەلگىلەڭىز. نەمەسە، ەگەر، ول يدەيا سونشالىقتى كوكەيكەستى جانە/نەمەسە قولجەتەرلىك بولماسا، قۇرىعاندا، ونى قايتا قاراۋ ۋاقىتىن بەلگىلەپ قويىڭىز. وسىلاي قىلساڭىز، ءسىز ەكى جەپ بيگە شىعاسىز: مىيىڭىزدى ماسەلەدەن بوساتۋ ارقىلى ءدوفاميننىڭ بوسقا شىعىندالۋىن بولدىرمايسىز، سونىمەن قاتار ءوز يدەياڭىزدىڭ جۇزەگە اسۋ ىقتيمالدىعىن اناعۇرلىم ارتتىراسىز. نەمەسە، ەڭ بەرى بولعاندا، ول تۋرالى ۇمىتپاي، بولاشاقتا پايدالانۋ ءۇشىن ساقتاپ قوياسىز.
جەتىستىككە جەتكەن سوڭ دوفامين مولشەرىنىڭ ازايۋى
ءسىزدىڭ ويعا العان ماقساتتارىڭىز ورىندالىپ، زارىقتىرعان ماراپاتىڭىزدى العان سوڭ دوفامين قانداي كۇيگە تۇسەدى؟ ءسىز ءىسىنىڭ جەمىسىن جەپ قۇرى جاتا بەرەتىن ادامداردىڭ قاتارىنانسىز با، الدە سالعان جەردەن كەلەسى ۇلكەنىرەك، كۇردەلىرەك ماسەلەمەن اينالىسىپ كەتەسىز بە؟ بەلگىلى بولعانىنداي، دوفامين بۇل جەردە دە قاراپ قالمايدى ەكەن!
قالىپتى جاعدايدا ادام بەلگىلى ءبىر تابىسقا قول جەتكىزگەن سوڭ، ورگانيزمىندەگى دوفامين دەڭگەيى تومەندەپ كەتەدى دە، جاڭا ءبىر تۇرتكى پايدا بولعانشا ءبىر دەڭگەيدە ءبىراز ۋاقىت تۇرىپ الادى. قالاي بولعاندا دا ءسىز، ايتارلىقتاي ءبىر نارسە ىستەگەن سوڭ، پروكراستيناسيا (ەرىنشەكتىك، كەيىنگە قالدىرا بەرۋ) كۇيىن كەشەتىنىڭىز انىق.
بۇل نەيروبيولوگيالىق زاڭنىڭ اياسىنان شىعۋ جانە ءوزىڭىزدىڭ دوفاميندىك جۇيەڭىزدى بۇزۋ ءۇشىن قازىرگى ماقساتىڭىزعا جەتپەي تۇرىپ، جاڭا ماقسات بەلگىلەپ الىڭىز. وسىلاي قىلعاندا ءسىز ءماجبۇرلى تۇردەگى بيوحيميالىق كىدىرىستىڭ ۋاقىتىن الدەقايدا قىسقارتاسىز.
دوفامين كوبىرەك بەرىلسىن
ءسىز وتە ىنتالى، تىندىرىمدى جانە ءتارتىپتى ادام بولىپ كەتتىڭىز دەپ ەسەپتەيىك. ءسىزدىڭ دوفاميندىك جۇيەڭىزگە نە بولادى؟
ەگەر ءسىز ءدال سونداي بولساڭىز، بۇل ءسىز كۇن سايىن الدىڭىزعا ماقسات-مۇراتتار قويىپ، ولارعا قول جەتكىزۋدىڭ قامىن جاسايسىز دا، اقىر سوڭىندا ءوزىڭىزدىڭ بيوحيميالىق جانە دە شىنايى ماراپاتىڭىزدى الاسىز دەگەن ءسوز. بۇنداي مىنەز-قۇلىق ورگانيزمدەگى ءدوفاميننىڭ تولاسسىز اينالىمىنا سەبەپ بولادى. باستاپقى كەزدەگى ءدوفاميننىڭ مولشەرىنىڭ جوعارىلىعى ىنتا-تالابىڭىزدىڭ جاقسى ەكەنىن بىلدىرەدى. بۇل، ءوز كەزەگىندە، جاقسى تىندىرىمدىلىق پەن ۇلكەن تابىستارعا جەتەلەيدى. ناتيجەسىندە ءسىز تاعى دا كوپ مولشەردە دوفامين الاسىز. سيكل تۇيىقتالدى.
پروكراستيناسياعا بەرىلگەن ادام كەرىسىنشە جاعدايعا ۇشىرايدى. قۇر ارمانداي بەرىپ، ءبىراق ەشتەڭە ىستەمەيتىن ول ءدوفاميندى از الادى دا، بۇل ىنتا-تالابىنىڭ جانە تىندىرىمدىلىعىنىڭ تومەن بولۋىنا، ياعني شىنايى تابىستارىنىڭ جوقتىعىنا جانە ءدوفاميننىڭ از بولىگۋىنە اپارىپ سوعادى.
بۇل تۇيىقتالعان شەڭبەردەن قالاي بۇزىپ-جارىپ شىعۋعا بولادى؟ ءوزىڭىزدىڭ ماقساتىڭىزدى بىرنەشە ۇساق ماقساتتارعا ءبولىڭىز. ۇساق ماقساتتارىڭىزدىڭ ءارقايسىسىنا قول جەتكىزگەن سايىن ءسىز ءدوفاميندى سالىستىرمالى تۇردە جيىرەك الىپ تۇراسىز، بۇل ءسىزدىڭ موتيۆاسياڭىزدى كەرەكتى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ، ءسىزدى ناتيجەدەن كەيىنگى قۇلدىراۋدان ساقتايدى. ءىس جۇزىندە بۇل ءسىز كۇن سايىنعى كەستە قۇرىپ، ءبارىن قاتاڭ تۇردە سول كەستە بويىنشا اتقارىپ وتىرۋىڭىز كەرەك ەكەنىن دە بىلدىرەدى.
شىن مانىسىندە بۇل بۇرىننان كەلە جاتقان قاتاڭ ەڭبەك ەتيكاسى مەن بەل بۋۋشىلىق. سانا-سەزىمىڭىزدى بەلگىلى ءبىر نارسەگە وقتاڭىز دا، ونى جۇزەگە اسىرىڭىز. جەتكەن تابىسىڭىز ءسىزدى قاناعاتتانعاندىق سەزىمىنە بولەيدى دە، كوبەيگەن ءدوفاميندى الدىڭعىدان دا اۋقىمدىراق نارسەگە قول جەتكىزۋگە پايدالاناسىز.
قورىتىندى
دوفامين — بۇل ادامنىڭ بەلگىلى ءبىر قام-قارەكەت جاسار الدىنداعى ىنتا-تالابى جانە ودان كەيىنگى قاناعاتتانۋ سەزىمى ءۇشىن جاۋاپتى نەيرومەدياتور. ءبىزدىڭ ءىس تىندىرىمدىلىعىمىز ءۇشىن مىيدىڭ ناقتى قاي بولىگى ءدوفاميندى شىعارىپ جاتقانى زور ماڭىزعا يە. دۇرىس ءدوفاميننىڭ شىعارىلۋىنا تۇرتكى بولۋ ءۇشىن ادەيىلەپ تۇرىپ كۇردەلى جانە ءور ىستەردى اتقارۋعا كىرىسىڭىز. بوسقا ارمانداي بەرمەڭىز — بۇلاي قىلساڭىز ءوز ءدوفامينىڭىزدى زايا كەتىرەسىز. دوفامين سەكرەسياسىنىڭ تابيعي تۇردە ازايىپ كەتۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن قازىرگى ويعا العان ماقساتىڭىزعا قول جەتپەي تۇرىپ-اق (ماقسات ورىندالۋعا از قالعان كەزدە)، كەلەسى ماقساتىڭىزعا جەتۋ جاعىن جوسپارلاي بەرىڭىز. تاعى ءبىر نارسە قاپەرىڭىزدە بولسىن: نەعۇرلىم ءىسىڭىز تىندىرىمدى بولاتىن ءومىر سالتىن ۇستانساڭىز، دوفامين مەن ناقتى ناتيجەلەردى سوعۇرلىم كوبىرەك الاسىز.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
دوفامين، نەيروبيولوگيا جانە نەيروماركەتينگ: نەگە قالاۋ سەزىمىن باقىتپەن شاتاستىرامىز
ميلگرەم تاجىريبەسى: اۆتوريتەتكە باعىنۋ
You Might Also Like
-
وتكەن جىلدىڭ سوڭعى ايىنىڭ سوڭعى ونكۇندىگىنىڭ ءىشى بولاتىن. بۇل كۇندەردەگى تۇركىستان-سىبىر تەمىرجولىنىڭ بويىمەن جۇرەتىن پويىزداردىڭ ىشىندەگى ەڭ جۇردەگى دەگەن سوڭ، جولاۋشىلار تاسيتىن ءجۇز ون التىنشى پو...
-
قازاقستاندا قۇقىقبۇزۋشىلىققا بەيىم بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكتەپتەردىڭ اتاۋىنان «ديەۆيانتتى» ءسوزى الىنىپ تاستالدى.
