InfoHub Logo

قابانباي وسى شايقاستا ارقاۋىلدى ءولتىرىپ، قالماقتىڭ قالىڭ قولىن قازاق جاۋىنگەرلەرى قۋىپ كەلە جاتقاندا، جاۋدىڭ ءبىر مەرگەنى ساداقپەن اقپانتايدىڭ اتىن اتادى. اقپانتاي الدىنداعى تەرەڭ ورعا وماقاسا قۇلايدى. ەندى وردىڭ جانىنا كەلىپ، اقپانتايدى اتپاق بولعان قالماقتىڭ مەرگەنىن قابانباي نۇسقاۋىمەن اتاقتى ساداقشى، ءارى ۇزدىك باتىر ەسپەمبەت جاۋدىڭ الدىمەن اتىن، ودان كەيىن ءوزىن اتىپ ءولتىرىپ، اقپانتايدى امان قۇتقارادى. سونى كارىباي اقىن بىلاي جىرلاعان ەكەن:

— ات دەدى باتىر اداققا،
 كورسەت، — دەپ، — قايرات تالاستا.
 نىساناعا الىپ قالماقتى،
 اداق تا شىقتى قاباققا.
 جوق ەدى مەرگەن بۇل تۇستا
 اداقتان وزعان قازاقتا...

شاعان شايقاسىنداعى قولعا تۇسكەندەردەن ءبىر سۇلۋ قىز قالادى. وتە سۇلۋ بولعاندىقتان، بۇل قىزدى جاسىراق باتىرلاردىڭ بارلىعى العىسى كەلەدى. مۇنى سەزگەن ابىلاي حان باتىرلارعا مىناداي كەڭەس بەرىپتى:

— مىنا قىزعا بولا رەنجىسىپ قالماڭدار! ەر ولجاعا تالاسسا، جاۋ جارقىشاقتى پايدالانىپ، جەڭىسكە جەتەدى. ەندى ءبىز وسى قىزدىڭ وزىنە ەرىك بەرەلىك. كىمدى ۇناتسا، سوعان بارسىن، — دەپتى.

ەسپەمبەت باستاعان ءبىر توپ جاساق قاراۋىلعا كەتسە كەرەك. قىز حان جارلىعىن ەستىگەننەن كەيىن بىلاي دەپتى:

— باتىرلارىڭىزدى كەمىتپەيمىن. ولاردى ءۇش رەت سىنايمىن. ءبىرىنشى دامەلى باتىرلارىڭىز باسىمداعى جاۋلىعىمدى ءبىر اعاشقا بايلاپ، اناۋ بيىك تاستىڭ باسىنا تىكتەپ قويىپ، سونى ساداقپەن اتىپ ءتۇسىرسىن. ءوزىم سول تاستىڭ باسىندا تۇرامىن. كىم اتىپ تۇسىرسە، سوعان جار بولامىن.

سودان ابىلاي تۇرىپ:

— ءاي مىنا شوقىنىڭ باسىنا وق جەتپەس، — دەگەن ەكەن. كەيىن وسى شوقى «وقجەتپەس» اتانىپتى. ەش ادام ساداقتىڭ وعىن جەتكىزە الماپتى. ەسپەمبەت باسىن شايقاپ تۇرا بەرىپتى.

— ەكىنشى شارت، كولدىڭ جاعاسىنداعى ءبىر توبەگە شىعىپ تۇرامىن، دامەلى ادام ءبىر جىگىتتى ۇستىنە مىنگىزىپ، ماعان قاراي مالتاپ كەلسىن. كىم بۇرىن كەلسە، سول مەنىڭ جارىم بولادى، — دەپتى.

بايگەگە تۇسكەن قىرىق جىگىتتىڭ جيىرماسى قىز تۇرعان جەرگە قاتار كەلىپتى. قىز بىرەۋ، جىگىت جيىرما. قىزدىڭ بۇل شارتى دا ورىندالماپتى.
قىزدىڭ ءۇشىنشى شارتى — ونىڭ جۇمباعىن شەشۋ. ول بىلاي: نۋ ورمانداعى ءبىر تالدىڭ بۇتاعىنا ۇيا سالعان ءبىر كەپتەر ءۇش بالاپان باسىپ جاتىپتى. توسىننان ءبىر قارا قۇس ۇياداعى كەپتەردى ءىلىپ الىپ، جەۋگە اينالىپتى. مۇنى كورگەن بالاپاندارى قارا قۇسقا: «انامىزدى جەمەي، ءبىزدى جەڭىز، انامىزدى قويا بەرىڭىز» دەپ جالبارىنىپتى. راقىم ەتۋدىڭ ورنىنا قارا قۇس: «اسىقپاڭدار، تويماسام، سەندەردى دە جەيمىن» دەپتى. كەپتەردى ەندى جەۋگە اينالعاندا، ءبىر سۇڭقار قارا قۇستى ءبىر تەۋىپ، ومىرتقاسىن ءۇزىپتى. مۇنى كورگەن بالاپاندار: «انامىزدى قۇتقارعانىڭىز ءۇشىن ءبىزدى جەڭىز» دەپ ريزاشىلىق ءبىلدىرىپتى. سۇڭقار ۇشەۋىنىڭ بىرىنە قولقا سالىپ، «قازىرشە قاۋىرسىندارىڭ جەتىلسىن، قاناتتارىڭ ءوسسىن» دەپ بەلگى سالىپ، اماناتىم دەپ ۋادە بايلاپتى. مەزگىلى جەتپەي ءبىر قىرعي الگى بالاپاندى سۇڭقاردىڭ ۋادەسىنە جەتكىزبەي جەپ الاتىن بولىپتى. وعان بالاپان: «ماعان تيىسپە، مەنىڭ سۇڭقارمەن ۋادەم بار ەدى، الدىمەن سول ۋادەمدى ورىندايىن. ءجونىمدى ايتىپ اماناتتان قۇتىلايىن. قايتىپ كەلەيىن. كەيىنگى ىقتيار سەنىكى بولسىن. سوعان بارىپ كەلۋگە لۇقسات ەت!» — دەپ سۇرانىپتى. بالاپان ءتۇن قاتىپ سۇڭقاردى ىزدەپ شىعىپتى. تۇندە ءبىر جاپالاق بالاپاندى ۇستاپ الىپتى. بالاپان جالىنىپ باسىنان كەشكەن وقيعانى باياندايدى. جاپالاق ويلانىپ، سۇڭقاردىڭ مەكەنىنە جەتكىزىپ سالىپتى. سۇڭقارى رازى بولىپ، قىرعيعا بار دەپ قايتارىپتى. سوندا قىرعي: «مەن جاپالاق قۇرلى بولمايمىن با، سۇڭقارىنا بارىپ، ءومىرىڭدى باقىتتى وتكىز»، — دەپ قويا بەرىپتى. بۇل جۇمباقتى ەشكىم شەشە الماپتى. باتىرلاردىڭ كەكسەلەرى تەك تاماشالاپ تۇرىپتى. حالىقتىڭ اماندىعىن قورعاۋعا كەتكەن ەسپەمبەتتى قابانباي شاقىرتىپ الىپ، «مىنا جارىسقا ءتۇس»، — دەپتى. سوندا ەسەكەڭ: «ۇلكەندەر ءجون كورسە، تۇسەيىن، دەپ كەلىسىپتى.

— قىز مەنىڭ جانىمدا تۇرادى. جاۋلىعىن ءبىر باتىر اپارىپ اعاشقا بايلاپ، تاستىڭ ۇستىنە قويسىن. مەن اتىپ كورەيىن، — دەپتى ول. جاۋلىققا ەسپەمبەتتىڭ وعى جەتىپ، جەرگە قۇلايدى. «ەكىنشى شارتىن ورىندايمىن. ءۇشىنشى جۇمباعىن شەشەيىن»، — دەيدى.

— بۇل قىز، — دەپتى ەسەكەڭ ءسوزىن ساباقتاي ءتۇسىپ، — ورنىقتى، قارا ورمانداي حالىقتىڭ ىشىندەگى ءبىر ادامنىڭ ءۇش بالاسىنىڭ ءبىرى ەكەن. اۋلىن جاۋ شاۋىپ، ءۇيىنىڭ شاڭىراعىن شاعىپ ويرانداعالى جاتقاندا، ەلىنىڭ ءبىر باتىرى قۇتقارىپتى دا، وسى قىزبەن ۋادە بايلاسىپ، ەل ىرگەسى تىنىشتالىپ، ەس جيعان كەزدە قوسىلۋ ءۇشىن وسى ورامالدى بەرگەن كورىنەدى. سول ارالىقتا ءبىزدىڭ ادامدارىمىزدىڭ قولىنا تۇسكەن كورىنەدى. ەندى ءقازىر تالاس تۋىپ تۇرعان ءجاي بار. بۇل قىز ۋادەگە بەرىك جان كورىنەدى. ماحاببات ءقادىرىن جوعارى قوياتىن شىنايى ادام ەكەن. ەگەر ءبىرىنشى رەتتە جەبە ورامالعا تيسە، وندا تاستان ۇشىپ ولمەك ەدى. مالتاعان ءبىر جىگىت بۇرىن جەتسە، سۋعا قۇلاماق ەدى. مەن باسىنان وسىنى ءبىلىپ قاتىناسپادىم. ال ەندى سىناق بويىنشا قىز ءبارىن مويىندادى. مەن الۋعا ءتيىسپىن. سۇيىسپەنشىلىكتى قاستەرلەگەن ادامدى قورلاعانىمىز دۇرىس بولماس، — دەپ حانعا قاراپتى. سوندا ابىلاي مىناداي بيلىك ايتقان ەكەن.

— ەسپەمبەتتىڭ مەرگەندىگىنە، ەرلىگىنە، كەڭ ويلى كەمەڭگەرلىگىنە، ناپسىگە جول بەرمەگەن جومارتتىعىنا رازى بولىپ، ونىڭ تىلەگى بويىنشا قىزعا كەشىرىم ەتىپ، تالابىن ورىندالىق. بارلىق جاس باتىرلارىمىز ەسپەمبەتتەي ءارى شەشەن، ءارى كەشىرىمدى، ءارى جومارت بولسىن. قىزدى بوساتالىق. باراقتىڭ كوجەگىنە مىنگىزىپ، ءۇش ادام شاعانداعى اقپانتايعا جەتكىزسىن. اقپانتاي مەكەنىنە اپارىپ، ەل جۇرتىڭا تابىس ەتسىن. ەسپەمبەتكە جامان جەر سىرىن بىلەدى، سوندىقتان سول ەرسىن. قابانبايدىڭ قىزى نازىمدى جولعا دايىنداسىن، — دەپتى.

مۇنى ەستىگەن سوڭ قىز سول كەزدەگى ءتارتىپ بويىنشا جەرگە باس قويىپ، حان باستاتقان بارلىق باتىرلارعا تاعزىم ەتىپ، ەسپەمبەت باتىردىڭ تىزەسىنەن قۇشاقتاپ، «جان اشۋىمەن ىستەگەن ىستەرىمە كەشىرىم ەتىڭىز، ماعان ادال اعا جانە مەيىرىمدى جاناشىرىم بولعانىڭىزعا راحمەت ايتامىن»، — دەپتى.

قىز اتتانعاننان كەيىن حان بارلىق باتىرلاردى، بيلەردى جيناپ، ەسپەمبەتكە قانداي اتاق بەرەمىز دەگەن كەڭەس وتكىزىپتى. سول كەڭەستە قازىبەكتىڭ ۇسىنىسىن باسقا بيلەر دە، باتىرلار دا قوستاپ، تۇڭعىش رەت «اداق» دەگەن ات بەرۋدى ۇيعارىپتى. سونىمەن قابانباي دارابوز، ەسپەمبەت اداق اتىن الىپ، سوعىس توقتاپ، حان ورداسىن كوكشەتاۋعا تىگىپتى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ءجالاڭتوس باتىر

ەلشىبەك باتىر تۋرالى

الديار باتىر تۋرالى

---